Kazimierz Korniłowicz

Był synem Edwarda Korniłowicza, warszawskiego lekarza psychiatry, i Wiktorii z Pollów. Miał trzech braci: Rafała (1876–1916), Tadeusza (1881–1940) i Władysława (1884–1946). Ojciec i wszyscy bracia byli bardzo zaangażowani w działalność społeczną i oświatową^[1][b].

Do 13. roku życia był uczniem III Gimnazjum Rządowego w Warszawie. Po wybuchu strajku szkolnego (1905) uczęszczał na tajne komplety, organizowane przez Koło Wychowawców^[2][3] (zob. szkolnictwo przed odzyskaniem niepodległości na przykładzie działalności Marii Gomólińskiej), a następnie w warszawskiej prywatnej szkole polskiej^[2][4]. W 1910 roku rozpoczął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim przed złożeniem egzaminu maturalnego, jako „słuchacz nadzwyczajny”^[4]. Maturę zdał w Korpusie Kadetów w Moskwie (1912), po czym wrócił na UJ (1913). Jako dobry student został zwolniony z opłat^[4]. Otrzymał stanowisko asystenta-demonstratora^[2][4] w zakładzie fizyki^[2]. Był sekretarzem studenckiego Koła Przyrodniczego. Brał udział w działalności akademickiego koła Uniwersytetu Ludowego im. A. Mickiewicza (zob. Uniwersytet powszechny, Uniwersytet ludowy, TUL), uczestnicząc w akcji oświatowej wśród krakowskich robotników (przedmieście Dębniki)^[2].

W czasie wojny służył w I Brygadzie Legionów Polskich początkowo jako żołnierz, a potem – sanitariusz w 5 Pułku LP^[2][4].

W maju 1916 roku został skierowany do Centralnego Biura Szkolnego, zorganizowanego w Piotrkowie przez Naczelny Komitet Narodowy^[2][4]. W grudniu tegoż roku^[c] wszedł w skład komisji pedagogicznej Sekcji Kursów dla Dorosłych (zob. znaczenie i rozwój kursów w Polsce, edukacja dorosłych i andragogika). Zajmował się zaopatrywaniem bibliotek i szkół w pomoce naukowe^[2].

W czasie trwających 123 lata rozbiorów zaborcy prowadzili proces wynarodowiawia Polaków, likwidując system polskiej edukacji i jednostki tego systemu. W „Kraju Nadwiślańskim” w ramach rusyfikacji wprowadzono zakaz używania w szkołach rządowych języka polskiego. W tych latach żywej pamięci o powstaniu znaczna część społeczeństwa uznała konieczność rezygnacji z dalszej walki zbrojnej z rosyjskim zaborcą i podjęła pracę organiczną.Duży wpływ na kształtujące się wówczas postawy społeczne i polityczne wywarł Edward Abramowski, bardzo zaangażowany m.in. w pracę kół samokształceniowych i tajnych kursów, na których szerzono – poza wiedzą – hasła odnowy moralnej^[6]. Tzw. „abramowszczycy” – m.in. Helena Radlińska, Maria Gomólińska, Stanisław Kalinowski, Rafał Korniłowicz, Teodora Męczkowska – założyła Koło Wychowawców, stanowiące przeciwwagę dla ugodowego nauczycielskiego Stowarzyszenia Przełożonych. Do tego Koła należały m.in. Jadwiga Kowalczykówna i Jadwiga Jawurkówna, założycielki Szkoły na Wiejskiej, absolwentki Uniwersytetu Latającego, na którym wykładowcami byli m.in. profesorowie Władysław Smoleński, Edward Grabowski, Adam Mahrburg, Bronisław Chlebowski, Ludwik Krzywicki, Piotr Chmielowski, Władysław Dawid^[7][6]. Odzyskanie niepodlegości Polski – powstanie Królestwa Polskiego (1917–1918), a następnie II Rzeczypospolitej (1918–1931) – dało tej grupie działaczy społeczno-oświatowych możliwość odbudowy systemu edukacji dzieci oraz tworzenia i doskonalenia systemu edukacji osób dorosłych. Szybko rozwijała się działalność uniwersytetów ludowych (zob. Ignacy Solarz i uniwersytety ludowe w Polsce międzywojennej)^[8][d]

Kazimierz Korniłowicz^[2]:

• w 1920 roku prowadził akcję oświatową w wojsku
• w latach 1917–1923 był kierownikiem warszawskiego ogniska kursów dla dorosłych, prowadzonych w środowisku robotniczym
• założył – wraz z A. Konewką^[e] i Marianem Godeckim^[f] – Centralne Biuro Kursów dla Dorosłych^[5]; był do 1923 roku jego dyrektorem i kierownikiem działu wydawnictw; w Biurze do 1926 roku i w latach 1929–1932 był członkiem zarządu, z ramienia Biura opracował projekt ustawy o oświacie pozaszkolnej (1923), prowadził akcję wydawniczą, organizował kursy oświatowe i wygłaszał referaty, stworzył sieć placówek oświatowych w powiecie będzińskim, Dąbrowie Górniczej i Sosnowcu
• czynnie uczestniczył w konferencjach i zjazdach oświatowych w Krakowie (1921), Lwowie (1921), Cieszynie (1922), Warszawie (1925, 1926), Szycach (1928), Zalesiu k. Warszawy (1928), Kazimierzu nad Wisłą (1929) i Krzemieńcu (1930; zob. Liceum Krzemienieckie)
• w 1924 roku poznawał organizacją oświaty pozaszkolnej i metody wychowania społecznego młodzieży i dorosłych w Belgii i Anglii

W latach 1925–1939 był^[14]:

• wykładowcą Wolnej Wszechnicy Polskiej (Studium Pracy Społeczno-Oświatowej)
• współpracownikiem Instytutu Gospodarstwa Społecznego (1926–1932)
• współorganizatorem Instytutu Oświaty Dorosłych (1930)^[15], utworzonego przez przekształcenie Centralnego Biura Kursów dla Dorosłych (statut IOD opracował z Antonim Konewką i Marianem Godeckim; był opublikowany w latach 1929, 1933 i 1938^[16])
• współorganizatorem i dyrektorem Instytutu Spraw Społecznych (1932–1939)^[17][18][19]

Wraz ze Stanisławem Kalinowskim, Heleną Radlińską i in. wspierał działania Marii Gomólińskiej (dawnej wychowanki Uniwersytetu Latającego) i organizatorki Towarzystwa Kursów Naukowych, zmierzające do ich rozwoju^[g]. Bywał z Radlińską i wieloma innymi działaczami oświatowymi w coraz liczniejszych Uniwersytetach Ludowych, m.in. w Szycach^[21], gdzie działał uniwersytet Zofii i Ignacego Solarzów^[22][h].Koncentrował się na problemach edukacji pozaszkolnej – głównie edukacji dorosłych (teoria, metodyka nauczania, organizacja), która była wówczas dyscypliną naukową in statu nascendi^[i]. Znalazło to wyraz w treści obszernej Encyklopedii wychowania (tom 1–3), drukowanej w latach 1933–1939, m.in. w tekstach Heleny Radlińskiej oraz Ireny Jurgielewiczowej, preferującej „metodę kreatywną”, opracowaną przez Kazimierza Korniłowicza^[23]. Wprowadził on do polskiej pedagogiki społecznej pojęcie „pomoc w tworzeniu”. Istotą tak określanej pracy kulturalno-oświatowej z młodzieżą jest przygotowywanie do twórczej pracy poprzez współdziałanie w twórczości wychowanków (zob. pedagogika twórczości)^[j].

Zajmował się różnymi problemami z pogranicza pracy oświatowej i ruchu spółdzielczego. Prowadził akcje organizacji wczasów dla młodzieży i dorosłych, upowszechniania kultury wśród bezrobotnych i in.^[2] W 1927 roku czynnie uczestniczył m.in. w Międzynarodowym Zjeździe Pracowników Społeczno-Oświatowych Przemysłu w Edynburgu (w 1929 opublikowa pracę Akcja społeczno-kulturalna w górnictwie angielskim). Zainicjował powstanie Związku Przysposobienia Społecznegoi współorganizował Federację Oświatową Organizacji Społecznych (przewodniczył Polskiemu Komitetowi Wszechświatowej Konferencji w Cambridge, kilku konferencjom krajowym i Komitetowi Wykonawczemu Grupy na Polskę Światowego Związku Kształcenia Dorosłych). Był współzałożycielem i aktywnym członkiem Towarzystwa Stypendialnego im. Janiszewskiego, zainicjował utworzenie Komisji Koordynacji Badań Społeczno-Gospodarczych (1934), która opracowała program badań rynku pracy w Polsce (1934–1939)^[2].

Z żoną, Haliną z d. Pawłowską, miał syna Jana^[2].

Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Lublina. Zginął 9 września 1939 roku w czasie bombardowania miasta. Został pochowany na lubelskim cmentarzu wojskowym^[2].

W bazie WorldCat Identities znajduje się 26 pozycji autorstwa K. Korniłowicza^[25]. Był on również redaktorem lub współredaktorem prac zbiorowych, np. „Rocznika Kursów dla Dorosłych” (1918) i książki „Młodzież sięga po pracę” (1930)^[2].W biografiach wymieniane są np.^[2][14]:

• Znaczenie i zarys organizacji kształcenia dorosłych i młodzieży pracującej (Warszawa 1922)^[2][14]
• Ogniska oświatowo-kulturalne ludności miejskiej (w: „W sprawie ognisk oświatowo-kulturalnych”, Warszawa 1922)^[2]
• Wczasy młodzieży pracującej (Warszawa 1927)^[2][14]
• Praca świetlicowa (w: „Dom ludowy”, Cz. 2., Warszawa 1928)^[2]
• Drogi oświaty dorosłych (w: „Przewodnik oświaty dorosłych”, Warszawa 1929)^[2]
• Pomoc w tworzeniu jako zadanie pracy kulturalnej (w: „Zagadnienia oświaty dorosłych”, W. 1930)^[2]
• Organizacja wczasów – akcja świetlicowa (w: „Oświata pozaszkolna samorządu miasta stoł. Warszawy”, Warszawa 1930)^[2]

W 1976 wydano zbiór wybranych pism Kazimierza Korniłowicza pt. Pomoc społeczno-kulturalna dla młodzieży pracującej i dorosłych (tom 14 Źródeł do Dziejów Myśli Pedagogicznej)^[26][4].