Jan Łaski (prymas)
Narzędzia
Ogólne
Drukuj lub eksportuj
W innych projektach
Arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski | |||
| |||
Kraj działania | |||
---|---|---|---|
Data i miejsce urodzenia | |||
Data i miejsce śmierci | |||
Miejsce pochówku | bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie | ||
Arcybiskup gnieźnieński, prymas Polski | |||
Okres sprawowania | 1510–1531 | ||
Legatus natus | |||
Okres sprawowania | 1515–1531 | ||
Wyznanie | |||
Kościół | |||
Prezbiterat | 1471 | ||
Nominacja biskupia | 1510 | ||
Sakra biskupia | 26 maja 1510 | ||
|
Data konsekracji | 26 maja 1510 | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Konsekrator | |||||||
Współkonsekratorzy | |||||||
|
Jan Łaski herbu Korab (ur. 1456 w Łasku, zm. 19 maja 1531 w Kaliszu) – arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski w latach 1510–1531, kanclerz wielki koronny od 1503, sekretarz królewski od 1501, kantor poznańskiej kapituły katedralnej w 1484 roku, kantor gnieźnieńskiej kapituły katedralnej w 1487 roku, kanonik gnieźnieńskiej kapituły katedralnej w 1491 roku, kanclerz gnieźnieńskiej kapituły katedralnej w 1493 roku, dziekan włocławskiej kapituły katedralnej, posiadał 2 kanonie w krakowskiej kapitule katedralnej, prepozyt płockiej kapituły katedralnej w latach 1507–1512[1], prepozyt poznańskiej kapituły katedralnej, prepozyt skalbmierskiej kapituły kolegiackiej, prepozyt łęczyckiej kapituły kolegiackiej w 1506 roku, prepozyt średzkiej kapituły kolegiackiej w 1509 roku[2], działacz ruchu egzekucyjnego i kodyfikator prawa zawartego w tzw. Statucie Łaskiego[3], komisarz królewski w Gdańsku w 1524 roku[4], posiadał przywilej kreacji notarialnej[5].
Syn Andrzeja i Barbary, przyrodni brat Jarosława[6].
Nie posiadał wyższego wykształcenia. Święcenia przyjął w 1471. Zgromadził wiele beneficjów kościelnych. W 1490 był już sekretarzem królewskim, brał udział w wielu misjach dyplomatycznych do Rzymu, Flandrii i Egiptu[7]. W 1501 zaskarbił sobie względy króla Aleksandra Jagiellończyka, który mianował go najwyższym sekretarzem królewskim. Był sygnatariuszem unii piotrkowsko-mielnickiej 1501 roku[8]. Na sejmie 1503 mianowany kanclerzem wielkim koronnym. Był autorem reformy sejmu walnego, której dał wyraz w redagowaniu konstytucji sejmu radomskiego 1505 nihil novi. Podpisał konstytucję Nihil novi na sejmie w Radomiu w 1505 roku[9]. Podpisał dyplom elekcji Zygmunta I Starego na króla Polski i wielkiego księcia litewskiego[10] na sejmie w Piotrkowie 8 grudnia 1506 roku[11]. W 1506 wydał tzw. Statut Łaskiego – pierwszą w historii kodyfikację prawa polskiego. W 1510 został arcybiskupem gnieźnieńskim, w związku z czym zrzekł się kanclerstwa, oddając pieczęć większą.
W 1513 przyjechał do Rzymu na Sobór laterański V, gdzie przedstawił plan krucjaty europejskiej przeciwko Imperium Osmańskiemu i Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu. W 1515 uzyskał dla siebie i swoich następców na metropolii gnieźnieńskiej tytuł stałych legatów papieskich (legati nati).
W 1510 roku brał udział w rokowaniach w Kamieńcu Podolskim, zakończonych podpisaniem traktatu pokojowego z przedstawicielami hospodara mołdawskiego Bogdana III[12]. W 1521 stanął na czele ruchu szlachty, zmierzającego do egzekucji praw i przestrzegania incompatibilitas. W 1524 zawarł w imieniu Polski przymierze z Danią, Meklemburgią i książętami pomorskimi, zwrócone przeciw Brandenburgii i zakonowi krzyżackiemu. Był zwolennikiem bezpośredniej aneksji Prus zakonnych. Był sygnatariuszem aktu traktatu krakowskiego w 1525 roku[13]. 20 lutego 1530 w katedrze wawelskiej ukoronował vivente rege młodego Zygmunta II Augusta na króla Polski.
W swojej metropolii odbył dziesięć synodów prowincjonalnych w Piotrkowie i Łęczycy. W 1518 jeździł do Wilna dla starań o kanonizację królewicza Kazimierza. Uzyskał potwierdzenie swojego zwierzchnictwa nad diecezjami wrocławską (1521) i lubuską (1524). Twardo zwalczał luteranizm, zalecając stosowanie sankcji karnych, grożąc odstępcom klątwą i utratą dóbr, wprowadził cenzurę książek i przywrócił inkwizycję. Walczył też z prawosławiem, napisał traktat De Ruthenorum nationibus eorumque erroribus (O narodach Rusińskich tudzież ich błędach).
Na swoim dworze zgromadził wielu uczonych i artystów, korespondował z Erazmem z Rotterdamu. Próbował zreformować szkolnictwo i Akademię Krakowską. W Rzymie miał własny dom, w którym mieszkało wielu wysyłanych przez niego za własne pieniądze polskich stypendystów.
Był największym mecenasem sztuki pośród prymasów XVI w. Ufundował w katedrze gnieźnieńskiej 4 nagrobne płyty brązowe. Wzniósł w Gnieźnie rotundę z trzema absydami (gdzie planował zapewne swe miejsce pochówku), rozebraną w XVIII w. Wbrew powszechnym sądom nie miała ona wcale form renesansowych, lecz była wyrazem ciągle żywych tradycji sztuki późnogotyckiej (plan i charakter tej kaplicy należy wywodzić ze średniowiecznych centralnych kościołów kommemoratywno-sepulkralnych na planie krzyża). Oprócz tego Łaski wzniósł także w stolicy archidiecezji dwór/rezydencję biskupią, położoną na południe od katedry, niesłusznie dziś nazywaną zamkiem (zamek w Gnieźnie znajdował się na Wzgórzu Lecha, na północ od katedry i był siedzibą księcia, w XVI w. już nie funkcjonował). Dla zamku kamienieckiego na Podolu ufundował wieżę, nazywaną Łaską, a na skutek przekręcenia nazwy – lacką i polską.
Zmarł 19 maja 1531 r. w Kaliszu. Jego ciało spoczywało w nieistniejącej już kaplicy św. Stanisława, która znajdowała się na Wzgórzu Lecha, pomiędzy katedrą gnieźnieńską a kościołem kolegiackim św. Jerzego[14].
Na terenie Łasku:
Rok 2006 został ustanowiony Rokiem Jana Łaskiego.