Język aramejski judeo-babiloński

Judeo-babiloński aramejski był blisko spokrewniony z innymi dialektami wschodnioaramejskimi, jak mandejski czy syryjski. Zachował się w źródłach pisanych, jednak oryginalna wymowa języka jest kwestią niepewną i sporną. Jej rekonstrukcję opracowano na podstawie tradycyjnej wymowy stosowanej przy czytaniu świętych tekstów przez Żydów jemeńskich^[3] , a także tradycji Żydów z Iraku, Syrii i Egiptu. Rekonstrukcja na podstawie jemeńskiej hebrajszczyzny jest uznawana przez część badaczy za błędną^[4] . Nie pomaga także znana współcześnie wokalizacja aramejskich tekstów wspólnych dla hebrajskiego, takich jak Tanach czy Sidur, bowiem dotyczy ona innego dialektu^[5] .

Talmudyczny aramejski został z czasem wyparty przez język arabski w codziennym użyciu, ale pozostał przez wiele stuleci językiem specjalistycznym, wykorzystywanym w sprawach sądowych i badaniach naukowych. Pełnił w społeczności Żydów babilońskich funkcję podobną, do tzw. Law French, czyli specyficznej odmiany francuskiego wykorzystywanej w średniowiecznej Anglii. Jako język wykorzystywany w sporach sądowych aramejski wzbogacił się o szereg specyficznych terminów i konstrukcji logicznych, z których część przedostała się także do innych języków i wpłynęła na współczesny hebrajski.

Język aramejski judeo-babiloński obejmuje język aramejski talmudyczny-babiloński (Talmudu Babilońskiego). Talmud Babiloński lub Talmud Babli ukończono na początku VI wieku w Babilonii, w jesziwach chawrutycznych, działających w miastach: Nehardea, Pumbedita i Sura. Gemara Babilońska jest zwięzła i znalazły się w niej szeroko dyskutowane przez Żydów problemy dotyczące zasad prawa – Halacha, obejmujące Palestynę^[6].

• Frank, Yitzhak, The Practical Talmud Dictionary, Jerusalem 2001
• Frank, Yitzhak, Grammar for gemara and targum onkelos. An introduction to aramaic, Ariel Institute, Jerusalem 2011, ISBN 978-1-59826-466-1
• MarcusM. Jastrow MarcusM., A Dictionary of the Targumim, the Talmud Babli and Yerushalmi, and the Midrashic Literature, Peabody, Mass.: Hendrickson Publishers, 2005, ISBN 1-56563-860-3, OCLC 52978962 . Brak numerów stron w książce
• Klein, Hyman, An Introduction to the Aramaic of the Babylonian Talmud, London, 1943
• Kutscher, Eduard Yechezkel, Hebrew and Aramaic Studies, ed. Z. Ben-Hayyim, A. Dotan, and G. Sarfatti, Jerusalem, The Magnes Press / The Hebrew University, 1977
• Levias, Caspar, A grammar of the Aramaic idiom contained in the Babylonian Talmud, 1900 (reprints available)
• MarcinM. Majewski MarcinM., Klasyfikacja języków semickich, J.J. Uliasz (red.), „Studia Leopoliensia”, 4 (2011), Materiały z międzynarodowego sympozjum we Lwowie-Brzuchowicach; licencja CC-by 3.0, 2011, s. 137-155 [dostęp 2016-07-13]  (pol.).
• Marcus, David, A Manual of Babylonian Jewish Aramaic: University Press of America, Paperback ISBN 0-8191-1363-8
• Margolis, Max Leopold, A manual of the Aramaic language of the Babylonian Talmud; grammar chrestomathy & glossaries, Munich, 1910
• Melamed, Ezra Zion, Dictionary of the Babylonian Talmud, Feldheim, 2005 ISBN 1-58330-776-1
• ShelomoS. Morag ShelomoS., אֲרָמִית במָסוֹרֶת תֵּימָן : לָשׁוֹן התַּלְמוּד הבַּבְלִי : מָבוֹא , תּוֹרַת ההָגָה ותְּצוּרַת־הפּוֹעַל [trb. Aramit be-masoret Teman : leshon ha-Talmud ha-Bavli : mavo, torat ha-hegeh u-tetsurat-ha-poʻal / ang. Babylonian Aramaic: The Yemenite Tradition. Historical Aspects and Transmission, Phonology, the Verbal System], Yerushalayim: Yad Ben Zvi, 1988, ISBN 965-235-023-0, OCLC 27218811  (hebr.).
• MatthewM. Morgenstern MatthewM., Studies in Jewish Babylonian Aramaic Based Upon Early Eastern Manuscripts, Harvard Semitic Studies, 2011, ISBN 978-1-57506-938-8 .
• Elitzur A Bar-AsherE.A.B.A. Siegal Elitzur A Bar-AsherE.A.B.A., Introduction to the grammar of Jewish Babylonian Aramaic, seria Lehrbücher orientalischer Sprachen, LOS III/3, 2013, ISBN 978-3-86835-084-5, OCLC 870650423  (ang.).
• Sokoloff, Michael, A Dictionary of Jewish Babylonian Aramaic of the Talmudic and Geonic Periods, Bar Ilan and Johns Hopkins University Press 2003 ISBN 0-8018-7233-2