Józef Cetner

Urodził się w wielodzietnej rodzinie jako najmłodsze dziecko Tomasza Cetnara (pracownika kolei pochodzącego z Trzcinicy koło Jasła, w województwie podkarpackim) i Marii Komar (pochodzącej z Zagrobeli)^[12][1]. W wieku trzech lat zmarł jego ojciec, a dwa lata później jego matka. Był wychowywany przez najstarszą w rodzinie, siostrę Karolinę Cetner. Żył w biedzie, często głodując^[1]. Brat Jakub, dużo starszy od Józefa i najstarszy spośród wszystkich braci był nauczycielem muzyki^{[1][13][14][15]}.

Po ukończeniu szkoły powszechnej podjął dalszą naukę w Seminarium Nauczycielskim w Tarnopolu, gdzie zdał maturę w roku 1908^[1]. Od września 1908 do czerwca 1912 studiował w Konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie^[1][16][17] pod kierunkiem takich pedagogów muzycznych jak Maurycy Wolfstahl^[18] (gra skrzypcowa) oraz Mieczysław Sołtys (przedmioty teoretyczne)^[1]. W okresie od 1912 do 1914 studiował w Uniwersytecie Muzyki i Sztuk Scenicznych w Wiedniu pogłębiając edukację (także wiolinistyczną^[4]) m.in. u światowej sławy pedagoga gry skrzypcowej Otakara Ševčíka^[9]. Był to okres, który jak się później okazało, znacząco wpłynął na jego karierę pedagogiczną w zakresie nauki gry na skrzypcach. Wykorzystywał w niej metody Ševčíka oparte na ćwiczeniach technicznych prawej i lewej ręki^[1].

Wybuch I wojny światowej zaskoczył go podczas pobytu wakacyjnego wraz z dwoma braćmi (Michałem i Jakubem) w Piwnicznej^[1][19]. Powołany w 1915 do wojska, został zwolniony z powodu grożącej choroby płuc^[20]. Powrócił do Piwnicznej gdzie założył i prowadził czterogłosowy chór mieszany^[20] o nazwie „Galicyjski chór włościański”^[2][19]. Chór rozpoczął próby w grudniu 1916^[19], a w lipcu 1917 odbyły się pierwsze koncerty^[1] w Krynicy, Szczawnicy^[19], Tarnowie^[10], Krakowie^[19], Starym i Nowym Sączu^[13]. Chórzystki prezentowały się w tradycyjnych ludowych strojach krakowskich. Na koncertach Józef występował w duecie skrzypcowym wraz ze swoim bratem Michałem w tradycyjnych strojach góralskich (grali oni wówczas również utwory solowe)^[1]. Opracował na chór i skrzypce szereg kompozycji ludowych^[2][4]. Wyreżyserował jasełka "Betlejem polskie" Lucjana Rydla^[20], wystawione w 1917.

W październiku 1917 z okazji setnej rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki Józef Cetner zadyrygował „Galicyjskim chórem włościańskim” w Krakowie, odbył się wtedy również recital skrzypcowy braci, Józefa i Michała^[1]. W Piwnicznej Cetner udzielał lekcji gry na skrzypcach i organizował również koncerty swoich uczniów^[1]. W latach 1919–1929 powrócił do Lwowa i prowadził klasę gry skrzypcowej na kursie wyższym i koncertowym w Konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego^[1][21][22]. We wrześniu 1929 przeniósł się na Śląsk, ale nadal uczył w Konserwatorium Muzycznym dojeżdżając do Lwowa co dwa tygodnie. Wziął udział w koncercie inauguracyjnym 29 września 1929 w Teatrze Polskim, wykonując Polską Sonatę op. 15 na skrzypce i fortepian Witolda Friemanna przy akompaniamencie samego kompozytora^[1].

Od 12 listopada 1936 aż do wybuchu II wojny światowej w 1939 pełnił obowiązki wicedyrektora szkoły, jednocześnie wykładając własną metodykę gry skrzypcowej w katowickim Konserwatorium Muzycznym^[23] i przenosząc tradycje szkoły lwowskiej (m.in. Karol Lipiński, Romuald Kochański), a także szkoły rosyjskiej (Pyotr Stolyarsky(inne języki))^[1][24][22]. Wykłady cieszyły się sporym zainteresowaniem, prowadzone były w formie dyskusji i wymiany poglądów z uczniami^[1].

W 1934 Józef Cetner odkupił od Jana Gawlasa część wyposażenia oraz koncesję na prowadzenie szkoły muzycznej w Cieszynie (założonej w 1932 i zlikwidowanej po dwóch latach filii katowickiego Konserwatorium Muzycznego)^[25]. Prowadzenie przekazał Janowi Drozdowi, który nadał ostateczny kształt artystyczny i organizacyjny szkole^[25][26].

Jan Drozd prowadzący w Nowym Jorku swoją szkołę muzyczną i współpracujący z Ignacym Paderewskim w odpowiedzi na otrzymany telegram podjął szybką decyzję o zakupie Szkoły Muzycznej w Cieszynie od Józefa Cetnera i powrocie do Polski^[25][27]. Przewiózł ze sobą instrumenty oraz bogatą bibliotekę nutową^[25][27]. Szkoła pod jego dyrektorstwem^[26][27] wznowiła, tym razem samodzielną działalność, przyjmując nowych uczniów w 1934^[25][27]. Józef Cetner również uczył w reaktywowanej Państwowej Szkole Muzycznej I i II stopnia w Cieszynie^[25][22], jednocześnie wciąż prowadząc lekcje w Śląskim Konserwatorium Muzycznym w Katowicach^[24].

Działalność artystyczną, jako solista wirtuoz, rozpoczął w okresie studiów i kontynuował do 1965^{[28][5][21][4]}. Podczas występów akompaniowała mu Stanisława Czechowiczówna^[29] (pianistka i pedagog Konserwatorium Muzycznego we Lwowie). Współpracował także z Zofią Haniszewską-Gołkowską^[17][23][30] oraz Stefanią Allinówną^[1]. Akompaniowali mu również tacy artyści jak: Edward Steinberg^[1], Aleksander Brachocki^[1]. W duecie grywał ze skrzypkiem M. Kowalskim^[1] (który również był jego asystentem w latach 1937–1939 w Konserwatorium Muzycznym we Lwowie^[31]).

Występował z orkiestrą Towarzystwa Muzycznego w Katowicach pod dyrekcją Faustyna Kulczyckiego^[1]. Grał na XVIII-wiecznych skrzypcach lutnika Lorenzo Storioniego(inne języki)^[1]. Występował z kwartetem w składzie: J.C. – I skrzypce, M. Kowalski – II skrzypce, Marian Łobarzewski – altówka, Józef Drohomirecki – wiolonczela^[1]. W 1929 podczas pobytu wakacyjnego w Węgierskiej Górce u przyjaciela Jana Drozda^[27], założył kwartet smyczkowy (J.C. – I skrzypce, A. Łabowska – II skrzypce, J. Drozd – altówka, Tadeusz Puchalski – wiolonczela) który koncertował w Węgierskiej Górce i pobliskich miejscowościach^[1].

W nocy 3 stycznia 1940 został aresztowany wraz ze swoim bratem Michałem przez Niemców, ale nad ranem 4 stycznia został zwolniony na podstawie pomyłki – nie było go na liście do aresztowania^[1][32] (zaś jego brat został rozstrzelany trzy dni później, 6 stycznia pod Kielcami u podnóża Białej Góry między Wiśniówką i Dąbrową^{[32][33][34][35]}).

Dzięki uczniom z konserwatorium, w którym wykładał, jeszcze przed wojną otrzymał paszport^[32]. Zostawiając rodzinę wyjechał do Włoch, a następnie dzięki Ignacemu Paderewskiemu, który zorganizował wówczas pomoc polskim artystom, wyjechał przez Szwajcarię do Francji, następnie do Szkocji a później do Anglii^[32]. Podczas pobytu na emigracji koncertował w Glasgow, Edynburgu oraz w Londynie gdzie osiedlił się i prowadził działalność artystyczno-pedagogiczną^[1]. W Londynie zakupił skrzypce włoskiego lutnika Vincenza Panormo(inne języki). Miał okazję poznać Demetriusa Constantine Dounisa(inne języki) i spotkanie to zaowocowało w powstanie tłumaczeń publikacji D.S. Dounisa (jak i Carla Flescha) na język polski (na potrzeby nauczania przez Józefa Cetnera gry na skrzypcach już w Polsce). W 1945 uzyskał pozwolenie na udzielanie prywatnych lekcji gry na skrzypcach w Anglii (dzięki temu wspierał młodych skrzypków w przygotowaniach do egzaminów konkursowych do Royal Academy of Music w Londynie)^[1].

W roku 1952 po 12 latach wrócił do Polski^[32] (tym razem do Krakowa, gdzie mieszkała jego żona wraz z dorosłymi już córkami), lecz do Anglii wracał wielokrotnie do 1957^[1]. Podczas pobytu w Anglii dał szereg koncertów propagujących muzykę polską, grał dla polskich żołnierzy, występował przed Polonią angielską^[36].

W okresie od 1 września 1957 do 1965 dzięki pomocy przyjaciół^[20] otrzymał posadę w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej we Wrocławiu^[32][6] jako profesor nadzwyczajny^[4][6] na Wydziale Instrumentalnym (skrzypce i metodyka gry na skrzypcach)^[6]. W latach 1958–1959 sprawował tam również funkcję kierownika Katedry Instrumentów Orkiestrowych^[6][4]. W latach 1962–1966 sprawował rolę konsultanta i rzeczoznawcy Szkół Muzycznych I i II stopnia we Wrocławiu^[1].

3 grudnia 1960 Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna we Wrocławiu zorganizowała pod protektoratem Ministra Kultury i Sztuki Tadeusza Galińskiego jubileusz 45-lecia pracy artystycznej i pedagogicznej Józefa Cetnera, podczas którego zagrał Koncert skrzypcowy d-moll Giuseppe Tartiniego^[22][9].

W wieku 74 lat, w 1961 przeszedł na emeryturę, jednak nadal pozostawał aktywny jako pedagog, skrzypek i wykładowca^[1].

W lutym 1965 powtórzył swój solowy występ z jubileuszu 45-lecia działalności^[22]. Odbyło się to podczas koncertu symfonicznego z okazji 100 rocznicy Jana Sibeliusa zorganizowanego przez Państwową Filharmonię Śląską w Katowicach^[37][22].

Zmarł w wieku 78 lat z powodu powikłań po gruźlicy. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie^[1].

Jego uczniami byli m.in. Tadeusz Krotochwila^[9], Karol Stryja^[9], Edward Statkiewicz^[4][9], Stanisław Lewandowski^[9], Michał Spisak^[38][39][1], Mieczysław Kowalski, Witold Krzemieński, Aleksandra Łabowska^[1], Franciszek Ryling^[40][1] czy Józef Prower^[1]. Wśród jego wychowanków z okresu pracy we Wrocławiu byli: Ernest Dobiosz^[1], Stanisław Grabca^[1], Elżbieta Kopeczek^[1], Henryk Pawlak^[1].

Dorobek jego twórczości artystycznej obejmuje koncerty w Polsce (m.in. w Katowicach, Krakowie, Lublinie, Lwowie, Poznaniu, Raciborzu, Warszawie) oraz za granicą (m.in. w Austrii, Czechosłowacji, Hiszpanii (opera La Scalla^[20]), Anglii, Szkocji, Niemczech i we Włoszech)^[1][8][9]. Afisze koncertowe z wydarzeń, w których brał udział Józef Cetner znajdują się m.in. w Archiwum Śląskiej Kultury Muzycznej^[29]przy Bibliotece Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach.

Odznaczony został Złotym Krzyżem Zasługi (1936)^[2].

Jego portret sporządził malarz Józef Kidoń^[41] i jako fotografia oryginalnego obrazu olejnego, przechowywanego w prywatnej rodzinnej kolekcji, znajduje się w zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego.

Członek Dolnośląskiego Towarzystwa Muzycznego i autor stałych odczytów i referatów dotyczących pedagogiki skrzypcowej^[42][4][43].

2 lipca 1919 ożenił się z Michaliną Piechowicz^[2][1][19], sądeczanką, jego uczennicą^[19] występującą w Galicyjskim chórze włościańskim.

Jego braćmi byli:

• Jakub Cetner^[14] (zm. 26 października 1943 na skutek tortur^[15], pochowany na cmentarzu św. Rocha w Buku, w woj. wielkopolskim),
• profesor Michał Cetner^{[44][45][46][33]} (pochowany na Cmentarzu Partyzanckim w Kielcach^[47]), (zasłużeni pedagodzy muzyki^{[15][48][49][50][51][13]} i uczestnicy tajnych kompletów^[52][53])
• Zbigniew Cetner, nauczyciel^[54].

Józef miał dwie córki: Lidię Cetner (ur. 1925) i Grażynę Marię Cetner (ur. 1927)^[1].

• Pierre Gaviniés. 24 etiudy na skrzypce solo. Opracowanie: Józef Cetner. Kraków, 1963. Wydawnictwo: PWM, nr katalogowy 4672, seria pedagogiczna^[55].
• Zasady nauczania gry skrzypcowej (rękopis). Podręcznik^[42].
• Skrzypce główne – program nauczania w wyższych szkołach muzycznych^[4].

• Szkoła Artystyczna SERIA WYDAWNICZA CENTRUM EDUKACJI ARTYSTYCZNEJ 2 (6)/2019, WARSZAWA, CZERWIEC 2019, ISBN 978-83-62156-25-2 (wersja elektroniczna online).
• Eugeniusz Lebdowicz, Maria Lebdowiczowa. Dawni piwniczanie. Wydawnictwo: Drukarnia Baad, 2006 r. ISBN 8360480001.
• Stanisław Łoza. Czy wiesz kto to jest? Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, Warszawa 1938, Dolnośląska Biblioteka Publiczna im. Tadeusza Mikulskiego we Wrocławiu, s. 95.
• 25 lat Szkoły Muzycznej w Cieszynie, red. E. Baron, J. Drozd, I. Myrdacz, Cieszyn, 1959, s. 39.
• (Krst), Zmarł Józef Cetner, „Ruch Muzyczny” 1965, nr 19, s. 13.
• Smaciarz W., Życia i działalność artystyczno-pedagogiczna Józefa Cetnera. Niepublikowana praca magisterska, Wrocław, 1979.
• Akademia Muzyczna im. K. Lipińskiego we Wrocławiu 1948-1988. Wydawnictwo z okazji 40-lecia Uczelni. Suplement. Noty biograficzne pedagogów, wykaz byłych pedagogów, wykaz absolwentów w latach 1974–1988, red. K. Kościukiewicz, M. Passella, A. Wolański, H. Zamęcka, Wrocław 1988, s 48.
• Kusiak J., Skrzypce od A do Z, Kraków 1988, s. 526.
• Leksykon polskich muzyków pedagogów urodzonych po 31 grudnia 1870 roku, red. K. Janczewska-Sołomko, Kraków 2008, s. 47.
• Markiewicz L., Michał Spisak 1914-1965, Dąbrowa Górnicza, Kraków 2005, s. 42.
• Katolik. Dziennik. Rok LXXIII (73), Katowice, czwartek 9 marca 1939, wyd. Zjednoczone Wydawnictwo Gazet.

• Fotografia portretowa – Józef Cetner. Zbiór: Narodowe Archiwum Cyfrowe.. audiovis.nac.gov.pl.
• Józef Cetner – Kresowianie na Śląsku. leksykonkresowian.instytutslaski.pl.