Irbis śnieżny

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1775 roku niemiecki przyrodnik Johann Christian Daniel von Schreber nadając mu nazwę Felis uncia^[2]. Miejsce typowe to góry Ałtaj^[12]. Schreber swój opis oparł na okazie z de Buffona z 1761 roku^[13][14]. Podgatunek uncioides po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1855 roku amerykańsko-brytyjski przyrodnik Thomas Horsfield nadając mu nazwę Felis uncioides^[4]. Miejsce typowe to Nepal^[14]. Horsfield swój opis oparł na okazach z Muzeum Kompanii Wschodnioindyjskiej otrzymanymi od angielskiego przyrodnika Briana Houghtona Hodgsona^[14].

Do niedawna irbis śnieżny zaliczany był do monotypowego rodzaju irbis^[10] (Uncia)^[12]. Na podstawie analizy genetycznej^[15][16] przeprowadzonej w 2006 roku gatunek ten został umieszczony ponownie w rodzaju lampart (Panthera). Irbis jest ściśle powiązany z tygrysem, obydwa gatunki rozdzieliły się około 2 miliony lat temu^[17]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki^[18].

• Panthera: πανθηρας panthēras „pantera, lampart”^[19].
• uncia: starofranc. ounce „ryś”^[20].
• uncioides: epitet gatunkowy Felis uncia Schreber, 1775; -οιδης -oidēs „przypominający”^[4].

Irbis śnieżny występuje w Azji zamieszkując w zależności od podgatunku^[8][18]:

• P. uncia uncia – centralna Azja na północny wschód do Mongolii i Rosji.
• P. uncia uncioides – zachodnia Chińska Republika Ludowa i Himalaje.

Preferuje tereny górzyste i skaliste. Najczęściej przebywa na wysokości od 3000 do 4500 m n.p.m., jednak zaobserwowano go na wysokości nawet 5500 m. Czasami polując, szczególnie zimą, schodzą na niższe partie gór, w okolice 900 m n.p.m. Unikają gęstych lasów, zwykle występują w lasach iglastych lub w suchych zaroślach^[21].

Długość ciała (bez ogona) 86–125 cm, długość ogona 80–105 cm; masa ciała 22–52 kg; dorosłe samice są mniejsze i lżejsze od dorosłych samców^[8]. Ma krępe, dość krótkie łapy i długi, gruby ogon. Na białokremowej lub szarawej na grzbiecie i białej na brzuchu sierści widnieją czarne lub ciemnobrunatne rozetki i plamy. Długie i gęste futro doskonale kamufluje zwierzę^[21].

Aktywny w ciągu dnia oraz o zmierzchu. W poszukiwaniu zdobyczy przemierza terytorium łowieckie po stałych ścieżkach. Jest bardzo czujny i ostrożny. Prowadzą samotniczy tryb życia, jedynie w okresie godowym obserwowany bywa w parach. Znaczą swój teren odchodami oraz feromonami. Występują w odległości co najmniej 2 km od innego osobnika. Długość życia w niewoli wynosi między 18 a 21 lat^[21].

Są drapieżnikami. Poluje na górskie ssaki kopytne takie jak koziorożce, markury, dziki, nahury, tary i piżmowce syberyjskie, a także na świstaki, ptaki oraz niewielkie kręgowce. Polują także na zwierzęta domowe, np. drób i bydło^[21].

Ich okres godowy trwa zwykle od stycznia do marca. Po ciąży trwającej 90–100 dni rodzą się zwykle 2-3 młode, sporadycznie w miocie zdarza się 5 młodych. Świeżo po urodzeniu ważą około 300-600 g. Rodzą się ślepe, zaczynają widzieć po upływie tygodnia^[21].

Z matką przebywają do 1 roku. Żywią się mlekiem matki do 5 miesięcy. Dojrzałość płciową osiągają w wieku dwóch lat (w niewoli – na wolności zapewne później). Młode rodzą się w jaskiniach lub szczelinach skalnych, które są wyściełane sierścią matki^[21][22].

Na wolności żyje tylko 4500–7000 irbisów, w ogrodach zoologicznych 200. Główne zagrożenia stanowi rozproszenie populacji (utrudnia to zmienność genetyczną), lokalny handel futrami tych zwierząt oraz wykorzystywanie ich kości w chińskiej medycynie. Gatunek znajduje się na liście IUCN. Chroni go też CITES.

W Biszkeku w sierpniu 2017 roku odbyło się międzynarodowe forum poświęcone ochronie irbisa, w którym wzięło udział 10 państw. Jego celem było ustalenie wspólnego planu działania zmierzającego do ochrony dwudziestu siedlisk naturalnych do 2020 roku^[23]. We wrześniu tego samego roku Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody postanowiła przenieść gatunek z grupy zagrożone wymarciem do grupy narażone na wymarcie^[24].

• Godło Tatarstanu
• Ak Bars Kazań, Barys Astana, Biłyj Bars Browary – kluby hokejowe (kolejno rosyjski, kazachski i ukraiński), mające w nazwie określenie leoparda śnieżnego

• T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).