Wojskowy oddział studencki I Gimnazjum w Rzeszowie, 1919
I Liceum Ogólnokształcące jest w drugiej dziesiątce najstarszych szkół średnich w Polsce[2][3][4][1].
Szkoła została ufundowana 19 marca 1658[5] zgodnie z wolą wyrażoną w testamencie Zofii Pudencjanny z Ligęzów (zm. 1649) przez jej szwagra, księcia Jerzego Lubomirskiego, który przejął Rzeszów od męża Zofii w 1653[6]. Erygowana została w dziesięć lat później przez papieża Klemensa IX. Szkoła w latach 1658–1784 funkcjonowała pod nazwą Collegium Ressoviense i prowadzona była przez zakon oo. pijarów. Po upaństwowieniu w latach 1785–1918 edukowała młodzież jako Cesarsko-Królewskie Wyższe Gimnazjum, następnie I Gimnazjum i Liceum. W XVII–XVIII w. słynęła z wysokiego poziomu nauki, przyciągała młodzież z całej Polski[1], a zarazem umożliwiała plebejuszom (80% uczniów w 1670) awans społeczny i wyzwolenie z poddaństwa[1][7]. Zdobywanie szlachectwa poprzez wykształcenie próbował ograniczyć Jerzy Ignacy Lubomirski wydając 1 sierpnia 1743 w zamku rzeszowskim uniwersał do poddanych z miast i wsi, w którym zakazywał „od tegorocznych wakacyi” posyłania synów do szkół na nauki bez pisemnego zezwolenia pod groźbą ścigania ich jako zbiegów[8]. Na szkołę łożyli obok Lubomirskich także mieszczanie rzeszowscy[9]. W XVII–XVIII w. studenci mieszkali w bursie szkolnej lub na stancji w mieście[10]. Mieli własny szynk i kapelę. W aktach miejskich zachowały się ślady ich konfliktów z prawem (bójek, awantur i rabunków)[11]. Szkoła, wówczas ośmioklasowa, miała charakter półwyższej uczelni, kształciła w pedagogium nauczycieli do średnich szkół, profesjonalnych muzyków i prowadziła niższe studia teologiczne[12]. Ponadto prowadzono profesjonalne kształcenie muzyków, a z podręczników wydanych przez nauczycieli korzystała młodzież m.in. w Kijowie.
W 1897 współużytkownikiem budynku szkolnego, skonfiskowanego pijarom przez rząd austriacki, było starostwo powiatu rzeszowskiego, natomiast ówczesny lokal nr 4 na parterze stanowił własność prywatną, nabytą przez prefekta gimnazjum Jana Melichera, po którym odziedziczyła go córka, Szczerbińska, a po niej Teofil Czykiel (ojciec Waleriana), emerytowany dyrektor szkoły z Krosna, z bratem[14].
Obok zabytkowej fasady projektu Tylmana z Gameren w budynku szkoły na uwagę zasługują sklepienia kolebkowo-lunetowe z epoki baroku[15].
Zachowały się zbiory przyrodnicze z drugiej połowy XIX w. W muzeum – klasopracowni historycznej znajdują się zbiory ikonograficzne, dokumenty i eksponaty dotyczące dziejów szkoły. Liceum posiada kolekcję sztandarów. W gabinecie dyrektorskim znajduje się galeria olejnych portretów wybitnych nauczycieli i wychowanków szkoły. Pomieszczenia te ozdabiają repliki lamp wiedeńskiej firmy braci Brinner z XIX w.
Działalność kulturalna nie ograniczała się do murów szkoły i zaowocowała szeregiem inicjatyw na rzecz miasta i społeczności Rzeszowa. Utworzono klub sportowy „Resovia”. dano początek działalności stowarzyszeniu „Lutnia” i teatru amatorskiego „Reduta” oraz muzeum. Po II wojnie światowej szkoła przyczyniła się do rozwoju wyższych uczelni w Rzeszowie[1], przekazując im swój liczący 24 000 woluminów księgozbiór[16] i udostępniając bursę imienia ks. Feliksa Dymnickiego filii UMCS.
Na kanwie własnych doświadczeń szkolnych absolwent gimnazjum Józef Bieniasz napisał powieść pt. Edukacja Józia Barącza (1933)[17].
Szkoła należy do Towarzystwa Szkół Twórczych oraz Klubu Najstarszych Szkół w Polsce. Prowadzi klasy autorskie (informatyka, menedżerska itp.). Liceum wydaje co roku „Sprawozdanie Dyrekcji I LO w Rzeszowie”. publikuje zbiorki poezji uczniów i wychowanków, posiada literaturę o swoich dziejach. Utrzymuje kontakty ze szkołami średnimi za granicą, m.in. z Klagenfurt am Wörthersee (Austria), Bielefeldu (Niemcy), Morpethu (Wielka Brytania). Co roku w szkole odbywa się Ogólnopolska Biesiada Poetycka oraz Festiwal Szkolnych Teatrów Obcojęzycznych.
Zachodnia elewacja budynku I LO na obrazie Jerzego Salamona (1987)1932-38 – Przekształcenie szkoły w 4-letnie gimnazjum i dwuletnie liceum;
1938 – Zarządzeniem Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia PublicznegoWojciecha Świętosławskiego z 23 lutego 1937 „I Państwowe Gimnazjum im. Księdza Stanisława Konarskiego w Rzeszowie” zostało przekształcone w „I Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Księdza Stanisława Konarskiego w Rzeszowie” (państwową szkołę średnią ogólnokształcącą, złożoną z czteroletniego gimnazjum i dwuletniego liceum), a po wejściu w życie tzw. reformy jędrzejewiczowskiej szkoła miała charakter męski, a wydział liceum ogólnokształcącego był prowadzony w typie humanistycznym[18].
1960 – Jubileusz 100-lecia pierwszej matury i 300-lecia istnienia Szkoły. I zjazd wychowanków w dniach 11-12 czerwca[19] (do 1960 szkołę ukończyło 3369 absolwentów[20])
1961 – Wybudowanie sali gimnastycznej;
1964 – Przekształcenie męskiego liceum w szkołę koedukacyjną;
1983 – Obchody 325-lecia założenia szkoły. II zjazd wychowanków;
Poniższy niepełny wykaz obejmuje rektorów (do 1760, 1778–1785), prefektów (1760–1778, 1785–1848) i dyrektorów z pełnym tytułem, sprawujących stanowisko dłużej niż rok[24].
Tadeusz Łopuszański – pedagog, twórca i dyrektor szkoły eksperymentalnej Gimnazjum i Liceum im. Sułkowskich w Rydzynie, minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego w latach 1919–1920[22].
50°02′09,092″N 22°00′04,601″E/50,035859 22,001278
.jpg)
