Dziemiany (gmina)

Gmina zbiorowa Dziemiany została utworzona 1 sierpnia 1934 roku w powiecie kościerskim w woj. pomorskim z dotychczasowych jednostkowych gmin wiejskich: Dziemiany, Jastrzębie, Kalisz (część główna), Piechowice, Płęsy (część główna), Raduń, Trzebuń (część główna), Płoczyce (część), Łubiana (część) i Rotembark (część) oraz z obszarów dworskich Dunajki, Grzybowski Młyn (część) i Loryniec (część), położonych na tych terenach lecz nie wchodzących w skład gmin^[4].

Podczas II wojny światowej gminę Dziemiany (Sophienwalde) zniesiono, a jej obszar włączono do gminy Lipusz (Liebusch)^[5]. Ponadto 1 października 1944 od gminy Liebusch odłączono wsie Dziemiany, Raduń i Trzebuń (a także Szklana Huta, Śluza i Tuszkowy z przedwojennej gminy Lipusz) na potrzeby poligonu Truppenübungsplatz Westpreußen^[6].

Po wojnie powrócono do stanu administracyjnego sprzed wojny^[7]. 7 kwietnia 1945 roku gmina wraz z całym powiatem kościerskim weszła w skład nowo utworzonego woj. gdańskiego^[8]. Według stanu z dnia 1 lipca 1952 roku gmina składała się z 7 gromad: Dziemiany, Jastrzębie, Kalisz, Piechowice, Płęsy, Raduń i Trzebuń^[9]. Gmina została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin^[10]. Obszar gminy Dziemiany wszedł w skład gromad Dziemiany (Dziemiany, Jastrzębie, Piechowice, Płęsy, Raduń i Trzebuń) i Kalisz (Kalisz)^[11].

Gminę Dziemiany reaktywowano w dniu 1 stycznia 1973 roku w powiecie kościerskim w woj. gdańskim^[12]. W skład gminy weszło 8 sołectw: Dziemiany, Jastrzębie Dziemiańskie, Kalisz, Piechowice, Płęsy, Raduń, Schodno i Trzebuń^[13]. 1 czerwca 1975 roku gmina znalazła się w nowo utworzonym mniejszym woj. gdańskim^[14].

2 lipca 1976 roku gmina została zniesiona, a jej obszar połączono z gminą Lipusz (bez sołectw Gostomko i Korne) w nową gminę Dziemiany-Lipusz z siedzibą w Dziemianch^[15].

Gminę Dziemiany reaktywowano 1 stycznia 1984 w tych samych granicach co w 1976 roku^[16]. De jure, od gminy Dziemiany-Lipusz odłączono sołectwa Lipusz, Lipuska Huta, Płocice, Szklana Huta, Śluza i Tuszkowy, które weszły w skład reaktywowanej gminy Lipusz, po czym pozostałe tereny gminy (sołectwa Dziemiany, Jastrzębie Dziemiańskie, Kalisz, Piechowice, Płęsy, Raduń, Schodno i Trzebuń,) przemianowano na gminę Dziemiany. Zapis taki oznacza, że w praktyce obie gminy sprzed komasacji w 1976 roku (Dziemiany i Lipusz) zostały z początkiem 1984 roku odtworzone, jednakże tylko gmina Dziemiany zachowała prawną ciągłość po gminie Dziemiany-Lipusz.

Według danych z roku 2005^[17] gmina Dziemiany ma obszar 124,97 km², w tym:

• użytki rolne: 25%
• użytki leśne: 59%

Gmina stanowi 10,72% powierzchni powiatu.

Dane z 31 grudnia 2017 roku^[3].

• Piramida wieku mieszkańców gminy Dziemiany w 2014 roku^[1].

• Rezerwat przyrody Brzeg Jeziora Cheb
• Rezerwat przyrody Lipno i Lipionko
• Rezerwat przyrody Motowęże
• Rezerwat przyrody Wda - Trzebiocha
• Wdzydzki Park Krajobrazowy
• Buczyna w Leśnictwie Głuchy Bór (powierzchniowy pomnik przyrody)

Brusy, Karsin, Kościerzyna, Lipusz, Studzienice

• gmina Dziemiany-Lipusz