Gereza abisyńska

Gereza abisyńska występuje w zachodnio-środkowej Afryce zamieszkując w zależności od podgatunku^[25][24]:

• C. guereza guereza – gereza abisyńska – zachodnia Etiopia, na zalesionych obszarach Wyżyny Abisyńskiej na zachód od Rift Valley, rozciągając się na lasy nizinne wzdłuż rzeki Omo na południu i Nilu Błękitnego na zachodzie.
• C. guereza dodingae – gereza eremicka – południowo-wschodni Sudan, znany jedynie z gór Didinga.
• C. guereza gallarum – gereza wyżynna – wschodnio-środkowa Etiopia, na Wyżynie Abisyńskiej na wschód od Rift Valley; dokładne granice nie są jasne, a granice z gór Balē mogą różnić się od granic z gór Arussi.
• C. guereza kikuyuensis – gereza stokowa – centralna Kenia, na wyżynach obszarach, na wschód od Rift Valley, od Ngong Hills do góry Kenia i gór Aberdare.
• C. guereza matschiei – gereza leśna – południowo-wschodnia Uganda (góra Elgon), zachodnia Kenia (na zachód od Rift Valley, na północ do góry Elgon oraz w niektórych lasach w obrębie samego Rift Valley, jak w pobliżu jeziora Lake Naivasha) i północno-zachodnia Tanzania (na północ od krateru Ngorongoro i rzeki Grumeti) .
• C. guereza occidentalis – gereza zatokowa – południowy Kamerun (na zachód od Baturi i Lornie, gdzie najwyraźniej współistnieje z C. satanas i na północ przez rzekę Sanaga do Yabassi), południowo-zachodnia Republika Środkowoafrykańska, Czad, południowo-zachodni Sudan, północna Demokratyczna Republika Konga (na południe od rzeki Kongo i do około 1°25’S w lesie Ituri), północno-wschodni Gabon (rejony Makokou i Belinga), północne Kongo, zachodnia Uganda (na zachód od Nilu) i północno-zachodnia Rwanda; być może występuje również w Gwinei Równikowej i obszarach rzeki Donga w południowo-wschodniej Nigerii.
• C. guereza percivali – gereza pustelnicza – zachodnio-centralna Kenia, ograniczony do niewielkiego obszaru lasu wokół góry Gargues w Mathews Range.

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1835 roku niemiecki przyrodnik Eduard Rüppell nadając mu nazwę Colobus guereza^[26]. Holotyp pochodził z obszaru Damot, z prowincji Gojjam, w Etiopii^{[26][27][28][25]}.

Bardziej owłosiona populacja C. guereza z nizin wzdłuż rzeki Omo może być odrębna i stanowić podgatunek poliurus opisany przez Oldfielda Thomasa w 1901 roku^[25]. Potrzebne są dalsze badania taksonomiczne, aby ocenić ważność niektórych z tych taksonów i zidentyfikować możliwe istnienie wcześniej nieopisanych taksonów^[25]; dane molekularne wskazują, że C. guereza prawdopodobnie reprezentuje wiele gatunków^[29]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają siedem podgatunków^[25].

• Colobus: gr. κολοβος kolobos „ograniczony, okaleczony”; dżelada białobroda posiada szczątkowy kciuk^[30].
• guereza: abisyńska nazwa Guereza dla gerezy^[31].
• dodingae: góry Dodinga, Sudan.
• gallarum: lud Galla lub Oromo z Etiopii^[32].
• kikuyuensis: lud Kikuyu lub Agikuyu z Kenii^[32].
• matschiei: prof. Georg Friedrich Paul Matschie (1862–1926), niemiecki zoolog z Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie, kurator w dziale ssaków^[33].
• occidentalis: łac. occidentalis „zachodni”, od occidens, occidentis „zachód”, od occidere „rzucić, ustawić”^[32].
• percivali: Arthur Blayney Percival (1875–1941), brytyjski kolekcjoner, strażnik leśny w Kenii w latach 1901–1923^[34].

Długość ciała (bez ogona) samic 49,5–67,3 cm, samców 53–75 cm, długość ogona samic 50–80 cm, samców 52–90 cm; masa ciała samic 5,5–10,2 kg, samców 8–13,5 kg (wyjątkowo do 23 kg)^[28]. Gereza abisyńska ma długie, czarno-białe, jedwabiste furto. Twarz szara, pozbawiona owłosienia. Gerezy mają tylko cztery palce u każdej ręki; kciuk jest nieobecny, lub zastąpiony przez niewielki paliczkowy guzek. Brak kciuka może być formą adaptacji do szybszego poruszania się wśród drzew.

Gerezy zamieszkują gęste lasy deszczowe, górskie i nizinne centralnej i wschodniej Afryki. Spotykane na wysokości 3300 metrów nad poziomem morza.

Gerezy prowadzą dzienny tryb życia. Większość czasu spędzają w dolnej części drzew. Żyją w stadach liczących od 8 do 15 osobników obu płci. Długość życia gerez abisyńskich w niewoli wynosi nawet 29 lat, na wolności około 20.

Dieta gerez abisyńskich składa się głównie z młodych liści (58%), rozwiniętych liści (12,5%), owoców (13,5%), pączków liści (4%) i kwiatów (2%).

Pełną dojrzałość płciową samce osiągają w wieku lat 6, samice 4. Każda samica rodzi jedno młode co 20 miesięcy po okresie ciąży trwającej około 6 miesięcy. Po urodzeniu małe mają około 20 centymetrów długości i ważą około 0,4 kg.

Skórami tego gatunku handlowano przez bardzo długi czas, do dziś wykorzystywane są one jako ozdoby przez Masajów. W ciągu ostatnich 100 lat liczba gerez abisyńskich drastycznie spadła głównie w wyniku polowań i wylesiania. Obecnie gatunek ten jest zagrożony wyginięciem. Często hodowana w zoo, gdzie dobrze się rozmnaża. Status zagrożenia według IUCN w zależności od podgatunku przedstawia poniższa tabelka:

• T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.). 
• P. Matschie. Neue affen aus Afrika nebst einigen bemerkungen uber bekannte formen. „Annales de la Société royale zoologique et malacologique de Belgique”. 47, s. 45–81, 1912. (niem.). 
• E. Heller. New races of ungulates and primates from Equatorial Africa. „Smithsonian miscellaneous collections”. 61 (17), s. 1–12, 1913. (ang.). 
• K. Kim: Colobus guereza. (On-line), Animal Diversity Web, 2002. [dostęp 2008-12-31]. (ang.).
• S. Flannery: Abyssinian Black-and-white Colobus Monkey (Colobus guereza). The Primate. [dostęp 2008-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 marca 2009)]. (ang.).
• B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 1–567. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).