Głuchołazy

Z tym tematem związana jest kategoria: Geografia Głuchołaz.

Miasto jest położone w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, tuż przy granicy z Czechami, na pograniczu Gór Opawskich i Przedgórza Głuchołasko-Prudnickiego. Znaczna cześć miasta położona jest na równinnym terenie na wysokości około 288 m n.p.m. Formalnie obszar miasta oprócz zabudowy miejskiej, obejmuje na południu porośnięte lasem północne zbocza Parkowej Góry (Przedniej Kopy). Najwyżej położony punkt w granicach miasta znajduje się na wysokości 455 m n.p.m., tuż poniżej szczytu Przedniej Kopy^[6]. W południowa część miasta położona u podnóża i w dolnej części zboczy Góry Parkowej jest częścią leczniczą, wypoczynkową i uzdrowiskową.

Przez miasto przepływa Biała Głuchołaska, po przepłynięciu granicy państwowej tworzy zakola między pagórkami. Na południu miasta, na zboczu Góry parkowej są dwa rezerwaty przyrody: Nad Białką i Las Bukowy.

Wpływ na klimat Głuchołaz ma sąsiedztwo Sudetów z najbliżej położonymi Górami Opawskimi^[7]. Średnia temperatura roczna wynosi +7,8 °C. Pokrywa śnieżna występuje od grudnia do kwietnia. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Głuchołaz wynoszą 616 mm, dominują wiatry zachodnie^[8].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju częściami Głuchołaz są^[9]:

• Głuchołazy-Zdrój
• Kamieniec
• Kolonia Jagiellońska

W mieście funkcjonują niestandaryzowane nazwy osiedli^[9]:

• Osiedle Koszyka
• Osiedle Tysiąclecia
• Osiedle Konstytucji 3 Maja

Nazwa Głuchołazy została utworzona od czeskiego określenia hluché lazy (bezpożyteczne czy jałowe pole). Dawna nazwa miasta, Kozia Szyja, pochodziła od krętego biegu rzeki Białej Głuchołaskiej. Jej niemieckim odpowiednikiem było Ziegenhals. Nazwa niemiecka była zapisywana także w zlatynizowanej postaci Caprae Colium^[10]. W przeszłości stosowane były też polskie nazwy Złoty Zakątek^[11] i Cygenhals^[2].

W 1750 roku polska nazwa Cygenhals wymieniona została przez Fryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska^[2].

Polską nazwę miejscowości w formie Koziascyja w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa^[12].

Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946^[13].

Na początku XIII wieku na terenie Śląska i Moraw rozwijała się akcja osiedleńcza biskupa wrocławskiego Wawrzyńca oraz margrabiego morawskiego Władysława I Przemyślidy. Wówczas w rejonie Głuchołaz zostały znalezione złoża złota i założano kopalnie tego metalu. Biskup upoważnił rycerza Witygona do przeprowadzenia akcji kolonizacyjnej w dolinie rzeki Białej Głuchołaskiej w celu zabezpieczenia granic biskupstwa, w wyniku czego założone zostało warowne miasto Głuchołazy^[14]. W 1225 miasto zostało lokowane na prawie flamandzkim^[15]. Kościół św. Wawrzyńca po raz pierwszy wzmiankowany był w 1285^[14].

Husyci spalili miasto między 16 i 18 marca 1428, w drodze z Prudnika do Nysy^[16]. Podczas anarchii feudalnej panującej po wojnach husyckich, Głuchołazy dwukrotnie zagarnili śląscy i czescy rycerze-zbójcy (1444 i 1445), przy czym dopuszczali się rabunków i gwałtów. Miasto zostało odkupione od napastników przez księcia głogówecko-prudnickiego Bolka V Wołoszka. W latach 1445–1450 Głuchołazy należały do księstwa głogówecko-prudnickiego, następnie odzyskali je biskupi wrocławscy^[14].

W 1460 miasto ucierpiało w wyniku powodzi^[14]. Staraniem burmistrza Kirchnera w 1552 w zachodniej części Rynku wzniesiono nowy renesansowy ratusz^[17]. Podczas I wojny śląskiej miasto zostało zajęte przez wojska pruskie. Podczas rokowań pokojowych w 1742 król Fryderyk II Wielki starał się o zapewnienie sobie posiadania miasta jako ważnego punktu strategicznego^[14].

Pod koniec XIX wieku z inicjatywy Towarzystwa Promenadowego, wkrótce po otrzymaniu przez miasto statusu uzdrowiska, powstał Park Zdrojowy w Głuchołazach^[18].

Znajdowała się tu filia zakładów włókienniczych Samuela Fränkla z siedzibą w Prudniku (późniejsze ZPB „Frotex”)^[19].

10 lipca 1903 roku Głuchołazy i okoliczne miejscowości w wyniku wielodniowych intensywnych opadów deszczu nawiedziła powódź. Miesiąc później, 10 sierpnia, cesarzowa Augusta udała się do Głuchołaz, Jarnołtówka i Prudnika, by dokonać wizji terenów zniszczonych podczas powodzi. Jej wizyta zaowocowała wybudowaniem zapory wodnej w Jarnołtówku^[20].

W lutym 1919 na konferencji paryskiej Czechosłowacja wysunęła roszczenie terytorialne do Głuchołaz^[21].

Od 1919 Głuchołazy należały do nowo utworzonej prowincji Górny Śląsk. Prowincja została zlikwidowana w 1938, a 18 stycznia 1941 utworzono ją ponownie.

W styczniu 1945 roku cywilna ludność Głuchołaz została wywieziona na terytorium okupowanej przez Niemców Czechosłowacji. Od 24 marca linia frontu aż do końca wojny przebiegała wzdłuż rubieży: Biała Nyska – Bodzanów – Głuchołazy, pozostawiając wojska rosyjskie w odległości ok. 3 km na wschód od Głuchołaz, za Nowym Lasem i Charbielinem. Żołnierze mieli również rozkaz wysadzania za sobą wszystkich mostów. W ten sposób zniszczony został między innymi most Wiktorii, którym można było najszybciej przejechać na drugą stronę Białej w drodze do Jesionika. Niemieckie oddziały wycofały się z Głuchołaz 9 maja, dzień po kapitulacji III Rzeszy. Następnego dnia przyjechały tu polskie władze administracyjne. Poza mostami miasto było prawie nie ruszone. Spłonął tylko jeden z budynków przy obecnej ul. Wyszyńskiego, wcześniej jedna bomba spadła na jedną halę przemysłową, powybijane były także okna w kamienicy przy zbiegu obecnych alei Jana Pawła II i ul. Powstańców Śląskich^[22].

Po wyparciu oddziałów niemieckich miasto zostało przejęte przez polską administrację. Wówczas w Głuchołazach i okolicy została osiedlona między innymi część polskich przesiedleńców z Kresów Wschodnich – z Kozowej (dawny powiat brzeżański w województwie tarnopolskim)^[23]. Niemieckojęzyczna ludność została wysiedlona na zachód^[22].

Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 102 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Głuchołazach^[24].

Jesienią 1945 na terenie Głuchołaz została sformowana Graniczna Placówka Kontrolna. 28 lutego 1946 w świetlicy MO otwarto pierwsze kino w Głuchołazach^[25].

W 1946 roku wprowadzono urzędowo nazwę Głuchołazy, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Ziegenhals^[26].

W maju 1947 roku w ścianę budynku nr 2 wmurowano tablicę pamiątkową ku czci gen. Karola Świerczewskiego.

W 1949 roku na ul. 15 Grudnia odsłonięto pomnik Armii Radzieckiej i Wojska Polskiego.

W 1978 roku na ówczesnej ul. gen. Świerczewskiego odsłonięto ufundowany przez Izbę Rzemieślniczą głaz z tablicami upamiętniającymi jego postać^[27].

Projekt Orderu Uśmiechu stworzyła w 1967 dziewięciolatka z Głuchołaz – Ewa Chrobak, obecnie Kawaler Orderu Uśmiechu i Sekretarz Międzynarodowej Kapituły Orderu Uśmiechu.

W Głuchołazach do 21 grudnia 2007 roku funkcjonowały przejścia graniczne: Głuchołazy-Mikulovice (drogowe), Głuchołazy-Mikulovice (kolejowe), Głuchołazy-Jindřichov ve Slezsku (kolejowe) oraz w bezpośredniej bliskości miasta Konradów-Zlaté Hory (drogowe).

W ramach obchodów 50-lecia istnienia Orderu Uśmiechu Kapituła nadała po raz pierwszy honorowy tytuł^[28] Miasta Orderu Uśmiechu dla Głuchołaz^[29]. 25 maja 2018 na stadionie w Głuchołazach, 1024 dzieci z głuchołaskich szkół i przedszkoli biło rekord Polski z wpisem do księgi Guinnessa w ułożeniu znaku graficznego Orderu Uśmiechu z okazji jego 50-lecia^[30].

4 lipca 2018 przy ul. Lompy 2, na terenie parku zdrojowego, otwarto 15-metrową tężnię solankową z drewna modrzewiowego, pełniącą zarazem funkcję wieży widokowej^[31].

W 2018 roku Marek Michalak decyzją Rady Miejskiej Głuchołaz otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Głuchołaz (2018)^[32]

Według danych GUS z 30 czerwca 2018, Głuchołazy miały 13735 mieszkańców (10. miejsce w województwie opolskim i 328. w Polsce), powierzchnię 6,83 km² (33. miejsce w województwie opolskim i 726. miejsce w Polsce) i gęstość zaludnienia 2011 os./km²^[4].

Mieszkańcy Głuchołaz stanowią około 10% populacji powiatu nyskiego, co stanowi 1,39% populacji województwa opolskiego.

Głuchołazy podlegają pod Urząd Statystyczny w Opolu, oddział w Prudniku^[33].

Liczba mieszkańców

Galeria: kościoły

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[39]:

• układ urbanistyczny, z XIII w.,
• kościół par. pw. św. Wawrzyńca, z 1250 r. – XIII w. do XX w.
• kościół cmentarny pw. św. Rocha, z 1350 r., 1626 r., XIX w.
• pomnik więźniów oświęcimskich, na cmentarzu komunalnym, ul. Prymasa S. Wyszyńskiego^[40] (d. Warszawska), z 1953 r., 1985 r.
• park sanatoryjny
• mury obronne, baszta – wieża Bramy Górnej z XIV w., 1418 r. – XV w. XVII w.
• zespół dawnego wójtostwa, obecnie mieszkalny, ul. Magistracka 2
  • 2 budynki z dziedzińcem
  • fragment muru obronnego miasta
• dom, ul. Andersa 48, z 1900 r.
• dawny dom zdrojowy, ul. Andersa nr 74, z 1882 r.,
• pensjonat „Ogrodowy”, ul. Andersa nr 76, z 1899 r.
• domy, Aleja Jana Pawła II 2, 12 (d. ul. 15 Grudnia), z k. XIX w.
• domy, ul. Kościuszki 1, 48, z XVIII w., XIX w.
• domy, Rynek 4, 8, 11, 19, 20, 24, 25, 26 (pl. Wolności), z XVI w., XVII w., XVIII w., XIX w.
• domy, ul. Wita Stwosza 5, 7, 17, 19, 21, z XVIII w./XIX w.

inne zabytki:

• kościół pw. św. Anny na Górze Chrobrego
• kościół ewangelicki z 1865 r., obecnie katolicki kościół młodzieżowy pw. św. Franciszka

inne obiekty rekreacyjno-turystyczne:

• trasy turystyczne
• trasy rowerowe
• Parkowa Góra.

Przez Głuchołazy przebiega droga krajowa:

• 40 Głuchołazy – Prudnik – Kędzierzyn-Koźle – Pyskowice

Sieć uzupełniają drogi wojewódzkie:

• 411 Nysa – granica państwa

Z tym tematem związana jest kategoria: Stacje i przystanki kolejowe w Głuchołazach.

Miasto posiada cztery stacje kolejowe:

• Głuchołazy
• Głuchołazy Miasto (przystanek kolejowy)
• Głuchołazy Zdrój (nieczynna)
• Ziegenhals Stadt (zlikwidowana)

Dworzec autobusowy w Głuchołazach znajduje się przy ul. Wyszyńskiego.

W 2004 prudnicki PKS został sprywatyzowany z udziałem Connex Polska^[41]. W 2008, w wyniku połączenia spółek PKS Connex Prudnik i PKS Connex Kędzierzyn-Koźle, utworzona została spółka Veolia Transport Opolszczyzna^[42], w 2013 przejęta przez Arriva Bus Transport Polska^[43]. W 2019 Arriva wycofała się z Prudnika^[44]. Wówczas organizacją przewozów pasażerskich w Głuchołazach i okolicy zajęły się ościenne PKS-y^[45]. W grudniu 2021 powołano Powiatowo-Gminny Związek Transportu „Pogranicze”, mający na celu poprawę jakości transportu^[46].

1 lipca 2016 roku w mieście uruchomiono bezpłatną komunikacje miejską. W dni powszednie funkcjonuje ona na terenie miasta i przyległych miejscowości Konradów i Bodzanów, natomiast w letnie weekendy wykonuje ona 4 kursy do Jarnołtówka i Pokrzywnej^[47][48]. Kursowanie autobusów przewidziane było pierwotnie do końca 2016 roku, jednakże w związku z pomyślnymi wynikami eksploatacyjnymi, funkcjonowanie komunikacji zostało w kolejnych latach utrzymane. Głuchołaska Bezpłatna Komunikacja Miejska funkcjonuje w oparciu o 28 przystanków autobusowych. W dni robocze kursy wykonywane są w godz. 5.00–21.00, czyli przez 16 godzin, natomiast w dni wolne od pracy przez 8 godzin dziennie. Łączna liczba zaplanowanych do przejechania kilometrów to ponad 59 tys. wozokilometrów^[49].

Osobne artykuły: Przejście graniczne Głuchołazy-Jindřichov ve Slezsku, Przejście graniczne Głuchołazy-Mikulovice i Przejście graniczne Głuchołazy-Mikulovice (kolejowe).

• Centrum Kultury im. Kawalerów Orderu Uśmiechu
• Chór Capricolium przy Liceum Ogólnokształcącym im. Bolesława Chrobrego

• Dni Głuchołaz – impreza plenerowa organizowana corocznie w czerwcu na scenie przy ul. Moniuszki^[50]
• Międzynarodowe Kursy Muzyczne^[51]
• Międzynarodowy Festiwal Piosenki Turystycznej „Kropka”

• Jerzy Opolski – Ostatni portret pięknej kobiety, 1972
• Andrzej Sapkowski – Boży bojownicy, 2004; Lux perpetua, 2006
• Aleksander Sowa – Do widzenia, 2013
• Dorota Kania – Cień tajnych służb, 2013
• Jakub Ćwiek – Topiel, 2020
• Jakub Ćwiek - Panie czarowne, 2021

• Głuchołaski Informator Samorządowy
• Prudnik24
• Nowa Trybuna Opolska
• Gazeta Pogranicza

• TV Prudnik (TV Pogranicze)

• glucholazy.eu^[52]
• prudnik24.pl^[53]

Z tym tematem związana jest kategoria: Religia w Głuchołazach.

Dekanat Głuchołazy

• parafia św. Wawrzyńca (ul. Kościelna 4)
  • kościół św. Wawrzyńca (ul. Kościelna 4)
  • kościół św. Franciszka z Asyżu (ul. Bohaterów Warszawy)
  • kościół św. Rocha (ul. Marii Skłodowskiej-Curie)

• zbór Głuchołazy (Sala Królestwa ul. Powstańców Śląskich 11/1)^[54]

• Cmentarz Komunalny (ul. Stefana Wyszyńskiego)

Głównym podmiotem odpowiedzialnym za sport i rekreację w mieście jest Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji Głuchołazy^[55].

• Stadion Miejski (ul. Konopnickiej)
• Hala sportowa (ul. Skłodowskiej)
• Kompleks rekreacyjny „Nad Białką” (ul. Kościuszki)
• Lodowisko „Biały Orlik” (ul. Bohaterów Warszawy)
• Boiska ORLIK 2012 (ul. Bohaterów Warszawy)
• Korty tenisowe (al. Jana Pawła II)

• MULKS Juvenia Głuchołazy (lekkoatletyka)
• GKS Głuchołazy (piłka nożna)
• MUKS Chrobry Basket Głuchołazy (koszykówka)
• Juve Głuchołazy (siatkówka)
• Głuchołaski Klub Kolarski Victoria (kolarstwo)
• KŁ Chrobry Głuchołazy (łucznictwo)
• UKS Hattrick Głuchołazy (piłka nożna)

Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. Organem wykonawczym jest burmistrz. W wyborach samorządowych w 2018 na urząd został wybrany Edward Szupryczyński^[56]. Siedzibą władz jest Urząd Miejski na Rynku.

Mieszkańcy Głuchołaz wybierają do swojej Rady Miejskiej 11 radnych (11 z 21). Pozostałych 10 radnych wybierają mieszkańcy terenów wiejskich gminy Głuchołazy.

Radni Rady Miejskiej VIII kadencji wybrani w wyborach samorządowych w 2018^[57]:

• Prawo i Sprawiedliwość (7 mandatów) – Kazimierz Stychno, Bolesław Stychno, Michał Koszut, Jerzy Wojnarowski, Jan Chaszczewicz, Bogusław Kanarski, Szymon Biliński
• Koalicja Obywatelska (7 mandatów) – Andrzej Gębala, Alicja Szymkowicz, Klaudia Pach-Gomulnicka, Edward Szupryczyński, Mariusz Migała, Roman Sambor, Mieczysław Skupień
• Kukiz’15 (4 mandaty) – Grzegorz Ptak, Daniel Szenawa, Teresa Wilk, Jacek Wanicki
• Forum Samorządowe 2002 (2 mandaty) – Adam Łabaza, Ryszard Udziela
• Polskie Stronnictwo Ludowe (1 mandat) – Stanisław Szul

Kościół św. Wawrzyńca w Głuchołazach został wymieniony w Kanonie Krajoznawczym Polski^[63]. Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej i warunkowo w miejscowościach w Parku Krajobrazowym Góry Opawskie, w tym w Głuchołazach^[64]. PTTK Prudnik przyznaje również Kolarską Odznakę Turystyczną w „Królestwie Pradziada” za odwiedzenie m.in. Głuchołaz^[65].

13 lipca 2010, w ramach organizowanego w Prudniku VI Europejskiego Tygodnia Turystyki Rowerowej, w którym wzięli udział rowerzyści z całej Europy, przez Głuchołazy prowadziła trasa „Dzień Czeski”^[66].

Przez Głuchołazy prowadzą szlaki turystyczne:

• Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza (440 km): Prudnik – Świeradów-Zdrój
• Głuchołazy-Zdrój – Pod Przednią Kopą (2,2 km)
• Rezerwat Nad Białką – Mikulovice (1,7 km)
• Głuchołazy-Zdrój – Rezerwat Nad Białką (1,5 km)

Przez Głuchołazy prowadzą szlaki rowerowe^[67]:

• Trasa rowerowa PTTK nr R9: Głuchołazy – Kolonia Jagiellońska – Bodzanów – Rudawa – Nowy Świętów – Wilamowice Nyskie – Gierałcice – Biskupów – Łączki – granica województw opolskiego i dolnośląskiego
• Trasa rowerowa PTTK nr 60-c: Prudnik – Prudnik, Osiedle Tysiąclecia – Lipno – Prudnik-Las – Dębowiec – Pokrzywna – Jarnołtówek – Konradów – Głuchołazy – Kolonia Jagiellońska – Gierałcice – Biskupów – Burgrabice – Kijów – Gościce

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Głuchołazami.

• Park Zdrojowy w Głuchołazach

• Góry Opawskie. Słownik Geografii Turystycznej Sudetów, pod red. M. Staffy, Wydawnictwo I-BIS, Wrocław 2008, s. 88–115.
• Paul Kutzer, Historia Głuchołaz, wydanie niemieckie 1897.
• Erinnerungen aus meinem Leben, 1958/59 wyd. niem. Jana Melzera tłumaczenie Mariusz Studzienny
• Vladimír Pohorecký: Tipy na výlet po rozhlednàch a starých hradech. Praga: Wydawnictwo Radioservis, 2001. ISBN 80-86212-10-6. (cz.). Brak numerów stron w książce
• Horst Prignitz: Wasserkur und Badelust. Eine Badereise in die Vergangenheit / Kuracja wodna i ochota do kąpieli – podróż kąpielowa do przeszłości. Koehler und Amelang, Leipzig 1986, ISBN 3-7338-0011-7.
• Skrypt historyczny Stowarzyszenia Historycznego Legionów Polskich i Legii Polsko-Włoskiej w Nysie, Nysa 2010, pod red. Marek Szczerski, kpt. Tomek.

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Wiadomości w Wikinews

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• Historia Żydów w Głuchołazach na portalu Wirtualny Sztetl
• Ziegenhals, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 589 .
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona