Frygana
Frygana – formacja roślinna niskich krzewów i roślin zielnych występująca na suchych i skalistych siedliskach we wschodniej części obszaru śródziemnomorskiego[1]. Na fizjonomię formacji kluczowy wpływ mają rzadko rosnące, poduchowate krzewinki zwykle o wysokości do 0,3 m[2] (wysokość roślinności nie przekracza 0,6 m[3]). Jest odpowiednikiem garigu kształtującego się w zachodniej części obszaru śródziemnomorskiego w podobnych warunkach[1] (zwykle jednak z nieco wyższą roślinnością[3]). W niektórych ujęciach zbiorowiska te opisywane są zbiorczo pod nazwą garig[4] (wówczas frygana stanowi regionalne określenie niskich, suchych zarośli, analogicznie jak tomillares w Hiszpanii, batha w Palestynie[5]). Jednak ze względu na odmienną kompozycję florystyczną zbiorowisk garig i frygana są klasyfikowane do innych klas zespołów lub grup rzędów zespołów roślinnych typowych dla odpowiednio zachodniej i wschodniej części basenu śródziemnomorskiego[6].
Warunki geograficzno-klimatyczne i edaficzne
Frygana występuje od wschodnich wybrzeży Morza Adriatyckiego i Jońskiego (Dalmacja, Albania, Grecja), poprzez cały pozostały obszar Grecji, w tym jej północną część, dalej na wschód po Cypr i wybrzeża południowej części Azji Mniejszej. Wykształca się także w północnej Afryce na wybrzeżach Cyrenajki[6].
Formacja w formie typowej rozwija się na skałach wapiennych[7], ale zaliczane są do niej też zbiorowiska powstające na kwarcowych skałach kwaśnych i ultrazasadowych[6]. Charakterystyczne dla tej formacji są wysokie temperatury i susza w okresie letnim[7]. W niektórych ujęciach zaliczana jest do formacji typowych dla półpustyń[8].
Szata roślinna
W obrębie frygany nie rosną drzewa, krzewy są obecne, ale niskie[7], zwykle do wysokości 0,3 m[1]. Dominują aromatyczne byliny z rodziny jasnotowatych oraz kolczaste i cierniste suchorośla[7]. Liczne rośliny wieloletnie przybierają formę poduszkową – ich pędy są silnie rozkrzewione i w zarysie półkuliste[2]. Wczesną wiosną licznie rozwijają się tu także rozmaite rośliny bulwiaste[7]. Flora frygany jest bardzo zróżnicowana, tylko w Grecji formację tworzy ponad 200 gatunków[5]. Szczególnie bogate florystycznie zbiorowiska frygany występują na obszarach w pobliżu brzegów morskich[7]. Pokrycie roślinności jest jednak często niewielkie – na dużych powierzchniach występuje naga gleba lub skały[7].
Większość roślin rosnących we fryganie kwitnie wiosną (często nawet zaczyna już zimą) – wtedy rozwijają się i rozkwitają pędy roślin bulwiastych z takich rodzajów jak: szafran, śniedek, szafirek, złoć, szachownica, Romulea. Wówczas też kwitną liczni w tej formacji przedstawiciele storczykowatych, zwłaszcza z rodzaju dwulistnik i storczyk. Wczesnym latem masowo rozkwitają we fryganie liczne gatunki roślin jednorocznych. Z początkiem lata (koniec czerwca) liczba roślin kwitnących dramatycznie spada. Kwitną latem jednak niektóre krzewy i krzewinki (zwłaszcza szczodrzenica sitowata i Genista acanthoclada), liczne w tych zbiorowiskach gatunki powoju i bardzo liczne w tej formacji gatunki jasnotowatych: Thymbra capitata i inne macierzanki, lawenda, szałwia. Do roślin kolczastych należą często dominujące w zbiorowiskach takie gatunki jak: krwiściąg ciernisty, kapary cierniste, wilczomlecz kłujący, Calicotome villosa, Globularia alypum. We wschodniej części zasięgu formacji częstym dominantem jest Lithodora hispidula[7].
Syntaksonomia
W klasyfikacji syntaksonomicznej roślinności zespoły tworzące fryganę zaliczane są do specyficznej dla wschodniej części basenu Morza Śródziemnego klasy Cisto-Micromerietea lub do grup rzędów typowych dla tego obszaru w ramach zbiorczej klasy Ononido-Rosmarinetea, obejmującej zbiorowiska zaroślowe całego obszaru śródziemnomorskiego, rozwijające się na skałach wapiennych[6]. Do rzędów zespołów typowych dla frygany należą[6]:
- Cisto-Micromerietalia julianae – frygana kontynentalnej Grecji i wysp oraz wybrzeży adriatyckich oraz jońskich,
- Hyperico empetrifolii-Genistetalia acanthocladae – frygana południowej części wybrzeży i wysp Morza Egejskiego, południowej Anatolii, Cypru i Cyrenajki.
Na kwarcowych skałach kwaśnych i ultrazasadowych formują się w obszarze śródziemnomorskim zbiorowiska zaliczane do klasy Cisto-Lavanduletea stoechadis, które w obszarze wschodniośródziemnomorskim klasyfikowane są do rzędu[6]:
- Lavandulo stoechadis-Hypericetalia olympici – frygana na skałach kwarcowych i ultrazasadowych.
Zobacz też
Inne zaroślowe i zaroślowo-leśne formacje śródziemnomorskie[2]: