Fregaty rakietowe projektu 11356M

Na skutek rozpadu ZSRR i następującej w latach 90. XX wieku zapaści ekonomicznej Rosji, jej Flota Czarnomorska uległa redukcji liczebnej i degradacji pod względem zdolności bojowych, stając się najbardziej zaniedbaną z flot rosyjskich^[1]. Nieliczne okręty bojowe, które pozostały w jej składzie, z krążownikiem „Moskwa” na czele, pochodziły z czasów ZSRR i szybko stały się przestarzałe, nie przechodząc większych modernizacji^[1]. Pierwszymi jej nowo zbudowanymi większymi okrętami nawodnymi stały się trzy fregaty rakietowe projektu 11356M, które weszły do służby w drugiej dekadzie XXI wieku. Zostały one oparte na zaprojektowanych i zbudowanych w Rosji dla Indii fregatach rakietowych typu Talwar, których skonstruowanie Indie zleciły Północnemu Biuru Projektowo-Konstrukcyjnemu (SPKB) z Petersburga w związku z większym doświadczeniem rosyjskich biur projektowych^[1]. Indie zamówiły następnie w 1998 roku w Rosji budowę trzech okrętów, dostarczonych na początku XXI wieku^[1]. Sam projekt typu Talwar wywodził się z kolei z radzieckich fregat projektu 11351 (w kodzie NATO: Krivak III)^[a]. Nowy projekt wprowadził jednak daleko idące zmiany, w tym ukształtowanie kadłuba i nadbudówek zgodnie z wymogami trudnowykrywalności (stealth), powodujące całkowitą zmianę sylwetki okrętów^[1]. We wstępnej fazie projektowania brała udział francuska firma konsultingowa DCN International, co pociągnęło podobieństwo wizualne do francuskich okrętów nowej generacji^[2].

Fregaty typu Talwar zostały przez Rosję uznane za na tyle udane, że po kilku latach zdecydowano zbudować serię zmodyfikowanych okrętów dla potrzeb marynarki Rosji^[3]. Ich przynależność do rodziny fregat projektu 1135 została uwidoczniona w numerze projektu 11356M, a także oznaczeniu kodowym NATO okrętów jako Krivak IV^[2]. Zamówiono budowę trzech okrętów w stoczni Jantar w Królewcu, dla których zespoły napędowe w postaci turbin gazowych zakupiono na Ukrainie^[2]. Stępkę pod budowę pierwszego „Admirał Grigorowicz”, od którego też popularnie określono cały typ, położono 18 grudnia 2010 roku, a pod budowę dwóch dalszych w 2011 i 2012 roku^[4]. Wodowano je w latach 2014–2015 i wprowadzono do służby w latach 2016–2017^[4].

W 2013 roku położono w stoczni Jantar stępki pod budowę trzech dalszych fregat, które wodowano w latach 2016–2017^[4]. Na przeszkodzie ich ukończeniu stanął jednak brak turbin gazowych, po zerwaniu współpracy militarnej z Ukrainą na skutek faktycznego wszczęcia przez Rosję wojny na wschodzie Ukrainy^[3]. Rosja sama nie miała opanowanej produkcji turbin gazowych, a jej uruchomienie spowodowałoby, oprócz opóźnienia, wzrost kosztów^[3]. Przez kilka lat prowadzono rozmowy z Indiami dotyczące odkupienia przez nie okrętów, a w 2018 roku nawet uzgodniono sprzedaż dwóch fregat^[3]. Do 2023 roku jednakże nie doszło to do skutku i ich sprzedaż, a także ukończenie okrętów stały się mało prawdopodobne z uwagi na inwazję na Ukrainę i embargo na zachodnie komponenty^[5].

Fregaty mają architekturę klasyczną, podobnie jak fregaty projektu 1135, ale z ukształtowaniem zewnętrznych powierzchni burt i ścian nadbudówek w sposób podporządkowany zmniejszeniu skutecznej powierzchni odbicia (technologia stealth), przypominającym francuskie fregaty typu La Fayette^[2]. Na dziobie umieszczono działo, a dalej przedział pionowych wyrzutni pocisków rakietowych. Nadbudówka została przesunięta do tyłu i umieszczona na śródokręciu, nieco przed środkiem długości okrętu, a jej płaskie pochylone ściany boczne stanowią przedłużenie górnej części burt. Na końcu śródokręcia znajduje się kanciasty komin z pochylonymi ścianami, łączący się z bryłą hangaru, a rufę zajmuje lądowisko śmigłowca. Kadłub dzieli się grodziami poprzecznymi na dziewięć głównych przedziałów wodoszczelnych^[2]. W stosunku do projektu 1135 zmieniono podwodzie, stosując stępkę równoległą do linii wodnej zamiast opadającej w kierunku dziobu, przy tym nadal w wystającym w dół zgrubieniu dziobowym mieści się sonar^[6]. Kadłub wykonano ze stali o podwyższonej plastyczności, a nadbudówki także z kompozytów^[2]. Dzielność morska uważana jest za bardzo dobrą^[7].

W stosunku do projektu 1135 wymiary powiększono nieznacznie (długość o ponad metr), ale w większym stopniu wzrosła wyporność^[2]. Długość całkowita wynosi 124,8 m, szerokość maksymalna 15,2 m, a na linii wodnej 14,1 m^[8]. Zanurzenie przy wyporności bojowej wynosi 4,2 m, a razem ze zgrubieniem dziobowym 5,8 m^[8]. Wyporność konstrukcyjna wynosi 3300 ton, wyporność normalna: 3620 ton, wyporność bojowa: 4035 ton, a wyporność pełna: 4500 ton^[8].

Okręty mają siłownię kombinowaną w układzie COGAG, napędzającą dwie śruby^[2]. Zespół napędowy nosi oznaczenie M.7N 1 i składa się z czterech turbin gazowych: dwóch marszowych DS-71 o mocy nominalnej po 8450 SHP (6300 kW) i dwóch mocy szczytowej DT-59.1 o mocy nominalnej po 22 000 SHP (16 000 kW)^[2]. Łącznie napęd rozwija moc maksymalną 60 900 SHP (45 400 kW, 61 746 KM)^[8]. Oba zespoły turbin umieszczone są w dwóch przedziałach wodoszczelnych^[2]. Każda z turbin marszowych za pomocą wspólnej przekładni RRD1063 może napędzać obie śruby^[c]. Ujemną cechą takiego rozwiązania jest skomplikowana konstrukcja przekładni, wywołującej wibracje^[2]. Śruby są pięciołopatowe, o stałym skoku^[7].

Napęd zapewnia osiąganie prędkości maksymalnej 30 węzłów, a krótkotrwałej 32 węzły^[7]. Zasięg pływania z prędkością ekonomiczną 14 węzłów wynosi 4850 mil morskich, a przy prędkości 30 węzłów wynosi 700 mil morskich^[7].

Energię elektryczną zapewniają cztery generatory wysokoprężne Wärtsilla-Cummins WCM 1000/5 o łącznej mocy do 4000 kW, która oceniana jest jako potencjalnie zbyt mała^[7].

Główny system uzbrojenia ofensywnego stanowi ośmiokomorowa wyrzutnia pionowa umieszczona w części dziobowej na podwyższonej pokładówce, dla ośmiu pocisków manewrujących. Można wystrzeliwać z niej pociski przeciwokrętowe 3M55 Oniks, rozwijające podwójną prędkość dźwięku i przenoszące głowicę o masie 300 kg. Ich maksymalny zasięg wynosi 120 km przy locie na niskim pułapie lub 300 km na wysokim pułapie, względnie 400 km do celów lądowych, lecz uzależniony jest w praktyce od możliwości wykrycia celu^[9]. Drugim rodzajem wystrzeliwanych pocisków są pociski manewrujące rodziny Kalibr: przeciwokrętowe 3M-54 o maksymalnym teoretycznym zasięgu 660 km, woda-ziemia 3M-14 o zasięgu 1500 km z głowicą konwencjonalną lub 2600 km z głowicą jądrową, względnie rakietotorpedy 91RE1 o zasięgu 50 km^[9]. Wadą jest brak uniwersalnych pocisków przy małej pojemności wyrzutni, wymuszający ograniczenie liczby pocisków służących do zwalczania konkretnych celów^[9].

Drugim systemem uzbrojenia rakietowego są dwa 12-komorowe bloki pionowych wyrzutni Sztil-1 (Tornado) pocisków przeciwlotniczych średniego zasięgu 9M317M^[9]. Pociski te mogą zwalczać cele powietrzne, w tym rakiety, na wysokości do 15 000 m i w odległości od 3,5 do 50 km, a w razie konieczności także cele nawodne^[10]. Według danych zachodnich, minimalny pułap zwalczania celów powietrznych wynosi około 15 m, zamiast 5 m deklarowanych przez producenta, przez co nie nadają się one do zwalczania niskolecących pocisków rakietowych^[10]. Pociski są naprowadzane półaktywnie radarowo i mogą zwalczać naraz po dwa cele na każdą z burt, z uwagi na liczbę czterech radarów kierowania ogniem, ustawionych po dwa na burtach^[9]. Wyrzutnie umieszczone są na pokładówce na dziobie, między armatą a wyrzutniami pocisków Oniks/Kalibr^[11]. Uzbrojenie rakietowe uzupełnia osiem wyrzutni przenośnych pocisków krótkiego zasięgu 9K38 Igła-1, o zasięgu do 5000 m i pułapie do 3500 m^[8].

Uzbrojenie artyleryjskie składa się z armaty uniwersalnej kalibru 100 mm A-190 o długości lufy L/59 (59 kalibrów), umieszczonej na dziobie, w wieży o zmniejszonej skutecznej powierzchni odbicia^[8]. Maksymalna donośność wynosi 22 km do celów nawodnych i 12 km do celów powietrznych^[8]. Praktyczna szybkostrzelność wynosi do ok. 80 strz./min^[8]. Całkowity zapas amunicji wynosi 480 pocisków, w tym 180 w barbecie wieży do natychmiastowego użycia^[8]. Ich uzupełnienie stanowią dwa działka plot. 30 mm AK-630M, rozmieszczone po bokach hangaru na rufie, tworzące zestaw obrony bezpośredniej (oba działka mogą strzelać tylko w kierunku rufy)^[11]. Okręty ponadto przenoszą broń maszynową, w tym w postaci karabinów maszynowych kalibru 12,7 mm i granatników automatycznych, do zwalczania zagrożeń asymetrycznych^[11].

Broń podwodną stanowią przede wszystkim dwie dwururowe obrotowe wyrzutnie torpedowe DTA 53-956 kalibru 533 mm, z systemem strzelania torpedowego Purga 11356M^[4]. Służą one przede wszystkim do odpalania ciężkich torped przeciwpodwodnych, m.in. wzorów SET-65, 53-65K, USET-80, TEST-71ME-NK i TEST-96^[4]. Ich uzupełnienie stanowi pojedyncza dwunastoprowadnicowa wyrzutnia rakietowych bomb głębinowych RBU-6000 kalibru 213 mm, umieszczona na pokładówce dziobowej. Fregaty posiadają zapas 96 bomb RGB-60 o zasięgu 5800 m, lub samonaprowadzających się akustycznie RGB-90R^[4].

Możliwości zwalczania okrętów podwodnych zwiększa śmigłowiec pokładowy Ka-27, ze stałym hangarem i lądowiskiem na rufie^[4]. Może on przenosić lekką torpedę przeciwpodwodną i 8 bomb głębinowych lub 40 boi hydroakustycznych do wykrywania okrętów podwodnych^[4].

Wyposażenie radioelektroniczne fregat stanowią przede wszystkim radary stanowiące rozwinięcie wzorów z czasów ZSRR, umiarkowanie nowoczesne w chwili wejścia okrętów do służby^[7]. Na szczycie masztu dziobowego znajduje się trójwspółrzędny radar obserwacji powietrznej i nawodnej MR-760 MA Friegat M2EM z dwoma materacowymi obrotowymi antenami^[7]. Radar ten służy też do wypracowywania komend dla rakiet przeciwlotniczych. Pracuje w paśmie E (2–3 GHz), a maksymalny zasięg wykrywania samolotów określany jest na 230 km^[12]. Na dachu hangaru znajduje się drugi radar obserwacji powietrznej i nawodnej MR-352 Pozitiw E, z anteną ukrytą pod dielektryczną półkulistą kopułą^[12]. Pracuje w paśmie I (8–10 GHz), a maksymalny zasięg wykrywania samolotów określany jest na 100 km, a okrętów na 50 km^[12]. Dodatkowo na skrzydłach górnej platformy masztu dziobowego umieszczone są dwa radary MR-212 Wajgacz-Najada, pracujące w paśmie I, o zasięgu 45 km, służące do nawigacji morskiej, naprowadzania śmigłowca i wykrywania celów niskolecących^[12].

Ogniem pocisków przeciwlotniczych kierują cztery radary OP-3 (MR-90) Oriech, podświetlające cel, ustawione parami na burtach: na dachu nadbudówki dziobowej oraz na podeście między nadbudówką a kominem^[12]. Razem z radarem Pozitiw, służą też do kierowania ogniem zestawów obrony bezpośredniej AK-630M^[12]. Do naprowadzania pocisków manewrujących Kalibr służy radar 3C25 Garpun E, z anteną na dachu nadbudówki dziobowej, przy jej przedniej krawędzi^[12]. Służy on także do wykrywania wrogich emisji elektromagnetycznych^[12]. Do kierowania ogniem armaty uniwersalnej 100 mm służy nowoczesny dalocelownik z urządzeniami optronicznymi, dalmierzem laserowym oraz radarem 5P-10 Puma, na dachu nadbudówki^[13]. Radar artyleryjski pracuje w paśmie H/J (6–20 GHz), ma zasięg maksymalny do 60 km i może także lokalizować lecące wrogie pociski artyleryjskie i ustalać ich trajektorię, a dalmierz laserowy może podświetlać cel dla amunicji kierowanej^[13].

Do wykrywania okrętów podwodnych fregaty mają kompleks hydrolokacyjny MGK-365 Zwiezda M-1, w skład którego wchodzi podkilowa stacja hydroakustyczna aktywno-pasywna MG-345 Bronza oraz sonar aktywny z anteną holowaną o zmiennej głębokości zanurzenia SNN-137^[11]. Systemy obserwacji technicznej przenosi także pokładowy śmigłowiec Ka-27^[4].

Okręty posiadają systemy walki radioelektronicznej, obejmujące między innymi system PK-10 Smiełyj z 10-prowadnicowymi wyrzutniami celów pozornych KT-216 (od czterech do ośmiu wyrzutni na okręcie), wystrzeliwującymi kilka rodzajów pocisków kalibru 122 mm, w tym stwarzające pozorny obraz radarowy^[12].

• Adam Śmigielski. Indyjskie fregaty typu Talwar. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 3/2003. VIII (40), maj – czerwiec 2003. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• Sławomir Lipiecki. Spod bandery św. Andrzeja. Czarnomorskie fregaty projektu 11356M. „Nowa Technika Wojskowa”. 6/2018, czerwiec 2018. ISSN 1230-1655.