Fobia społeczna
Fobia społeczna (nerwica społeczna, zaburzenie lęku społecznego) – zaburzenie lękowe z grupy zaburzeń nerwicowych, często mylone z nadmierną nieśmiałością, w którym chory odczuwa lęk wobec wszystkich lub niektórych sytuacji społecznych[1]. Lęk dotyczący kontaktów z innymi ludźmi powoduje znaczne ograniczenia życiowe u osób z tym zaburzeniem.Fobia społeczna jest jednym z najczęściej diagnozowanych zaburzeń psychicznych[2]. Przez niektórych naukowców uznawana za chorobę cywilizacyjną.
Phobiæ sociales | |
Klasyfikacje | |
ICD-10 | |
---|---|
DSM-IV | 300.23 |
MeSH |
W populacji ogólnej fobia społeczna występuje u 7–9%[3] społeczeństwa. Jej pierwsze objawy pojawiają się z reguły w okresie dojrzewania, w grupie wiekowej od 17. do 30. roku życia[4]. W ciągu całego życia fobia społeczna pojawia się wśród kobiet i mężczyzn z częstością w stosunku 3:2[5][6]. Jako przyczyny tego zaburzenia podaje się czynniki genetyczne, psychologiczne, społeczno-kulturowe i neurobiologiczne. Najbardziej typowymi objawami fobii społecznej są uporczywy lęk (obawa przed nienormalnym zachowaniem się wśród ludzi, ośmieszeniem lub kompromitacją), czerwienienie się, drżenie rąk i mięśni, przyspieszone bicie serca[7], nadpotliwość, duszności. Prowadzi ona zwykle do znacznego wycofania z relacji społecznych.
Fobię społeczną leczy się terapią poznawczo-behawioralną oraz farmakologicznie, głównie lekami przeciwdepresyjnymi[7][8].
Objawy
Fobia społeczna jest zaburzeniem niepsychotycznym.
Człowiek dotknięty tym zaburzeniem może przypominać osobę z cechami nieśmiałości, jednak w wypadku fobii społecznej główną różnicą jest występowanie bardzo silnego unikania sytuacji społecznych oraz cierpienia, spowodowanego wpływem zaburzenia na kontakt z innymi ludźmi. Osoby z fobią społeczną są mało towarzyskie i skryte, uskarżają się na brak tematów do rozmów oraz uważają się za osoby nieatrakcyjne. Niekiedy może występować u nich skłonność do nadużywania alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych, które doraźnie zmniejszają odczucie lęku. Osoby dotknięte fobią społeczną bardzo często rezygnują z życia towarzyskiego, a niekiedy ograniczają też wyjścia z domu do niezbędnego minimum, ponieważ poza najbliższymi krewnymi i znajomymi kontakty z innymi ludźmi wywołują u nich lęk. Ze względu na trudności w kontaktach międzyludzkich osoby takie mogą prędzej szukać kontaktu z innymi ludźmi poprzez Internet[7]. Niektórzy chorzy z fobią społeczną są w stanie zapanować nad swymi objawami i tłumią lęk w sobie, na zewnątrz sprawiając tylko wrażenie introwertyków, ludzi spokojnych i opanowanych[4][7].Rzadziej manifestują radość i swobodne zachowanie, bardziej typowa jest ich powaga i nadmierne kontrolowanie mimiki i zachowania.
Osoby cierpiące na fobię społeczną:
- unikają wystąpień publicznych
- unikają jedzenia i picia w miejscach publicznych
- nie odzywają się w obecności innych
- unikają rozmów, zwłaszcza z osobami, które są dla nich autorytetem
- nie mogą pracować, gdy ktoś na nie patrzy
- prowadzą najczęściej samotniczy tryb życia
Wiele codziennych spraw (załatwienie czegokolwiek w urzędzie czy banku, wizyta u lekarza, zakupy w sklepie innym niż samoobsługowy, umówienie się z kimś) jest dla osób cierpiących na fobię społeczną prawdziwą torturą.
W momencie, gdy człowiek dotknięty tym zaburzeniem jest narażony na ekspozycję społeczną, mogą u niego wystąpić następujące objawy somatyczne[7][9]:
- czerwienienie się,
- przyspieszenie bicia serca, kołatanie serca,
- drżenie rąk i mięśni (np. łydek),
- nadmierna potliwość,
- duszność,
- nudności,
- szumienie w uszach,
- zaburzenia mowy (np. drżenie głosu),
- u niektórych osób: łzawienie,
- zawroty głowy.
Objawy te mogą narastać nawet do rozmiarów lęku panicznego, jeśli chory nie wycofa się z sytuacji w porę. Obawa przed tym często powoduje niezrozumiałe dla innych zachowania, które z zewnątrz mogą wyglądać jak tchórzostwo.
Bardzo często osoby cierpiące na fobię społeczną, występowanie objawów somatycznych określają jako swój główny problem w tym zaburzeniu[7].
Fobia społeczna a nieśmiałość
Fobia społeczna ze względu na niektóre ze swoich objawów może być mylona z nieśmiałością; nie jest z nią jednak związana w sposób ścisły. W jednym z badań wykazano, że na fobię społeczną cierpi około 49% osób nieśmiałych w znaczącym stopniu i 18% osób z nieśmiałością w granicach normy[10].
Historia
Najstarsze zachowane wzmianki dotyczące nadmiernego lęku przed ludźmi pochodzą z IV wieku p.n.e. Hipokrates opisał przypadek człowieka, który:
Nie spotykał się poza murami domu, kochał życie w ciemności, nie znosił światła [...] nie zbliżał się do innych z obawy przed złym potraktowaniem, upokorzeniem, ze strachu, że zrobi lub powie coś głupiego, lub że się rozchoruje. Miał wrażenie, że każdy mu się przygląda.
Badaniem fizjologii i społecznych znaczeń rumieńca i wstydu zajmował się jako pierwszy Charles Darwin[11].Określenie „fobia społeczna”, jak i jej definicja zostały utworzone przez Isaaca Marksa i Geldera w latach 60. XX wieku, a w latach 80. zaburzenie to zostało uznane za jednostkę diagnostyczną w Stanach Zjednoczonych. Do klasyfikacji ICD-10 fobia społeczna została wpisana w 1992. Przed wprowadzeniem nerwicy społecznej jako jednostki nozologicznej występowanie tego typu lęku określano ogólnie nerwicą lękową[7][11].
Terminologia
Inne określenia stosowane dla fobii społecznej to: socjofobia, nerwica społeczna, fobia socjalna, chorobliwa nieśmiałość, lęk towarzyski oraz lęk społeczny, chociaż to ostatnie określenie bywa czasem stosowane w stosunku do innego zjawiska psychologicznego[4]. Fobia społeczna występuje w dwóch postaciach. Jeśli lęki dotyczą niemal wszystkich sytuacji społecznych, z wyjątkiem sytuacji związanych z najbliższą rodziną czy ścisłym kręgiem przyjaciół, jest to fobia uogólniona. Fobia nieuogólniona występuje natomiast wtedy, gdy lęk dotyczy tylko niektórych sfer i typów aktywności społecznej (np.: publicznych wystąpień)[3].
Epidemiologia
Fobia społeczna ujawnia się zwykle w okresie dojrzewania – pierwsze objawy pojawiają się pomiędzy 17. a 30. rokiem życia[4]. Choć w tym okresie rozwoju występuje równie często u chłopców, jak i dziewcząt, to w wieku dorosłym zaburzenie to jest dwukrotnie częściej obserwowane u kobiet[3]. Trzy czwarte diagnozowanych przypadków stanowią chorzy z fobią uogólnioną[3].
Przyjmuje się, że na fobię cierpi średnio od 7 do 9 procent społeczeństwa, jednak wyniki badań nie są jednoznaczne i mogą być różne w różnych kulturach[3]. Według Janusza Rybakowskiego fobia ta dotyka od 2% do 3% społeczeństwa w populacji ogólnej[12]. W badaniu przeprowadzonym w Brazylli ustalono, że fobia społeczna występuje u 4,7–7,9% ludzi w tym kraju[13]. Występowanie fobii społecznej w Stanach Zjednoczonych waha się od 2% do 7%[14], w Australii od 1% do 2,7%[15]. Występowanie tego zaburzenia u dzieci w Wielkiej Brytanii wynosi 0,4% (Anglia) oraz 1,8% (Szkocja)[16]. Ze względu na trudności w odróżnieniu fobii społecznej od słabych umiejętności społecznych lub nieśmiałości, w niektórych badaniach rozrzut chorobowości jest znaczny[17].
Etiologia
Początkowo występowanie fobii społecznej przypisywano cechom osobowości bądź wyuczonym zachowaniom wynikającym z doświadczeń życiowych oraz relacji dziecka z rodzicami, mającej wpływ na rozwinięcie u niego ufności wobec ludzi[7]. Taki pogląd wyraża m.in. dr Thomas Richards z Social Anxiety Institute.
Jedną z przyczyn wystąpienia fobii społecznej może być odrzucenie przez grupę (np. szkolną) oraz strach przed kompromitacją. Pośrednią przyczyną fobii może być również obniżona samoocena, brak umiejętności autoprezentacyjnych[4], dysmorfofobia (u 37% osób cierpiących na to zaburzenie występuje fobia społeczna[18]), a w rzadkich wypadkach depresja[4]. Pacjenci z fobią społeczną często doświadczali w przeszłości traumatycznych przeżyć (np.: nadużycia fizyczne, molestowanie seksualne, gwałt, doświadczenia wojenne) i stwierdzano u nich wcześniejsze zaburzenia związane ze stresem[3].
Czynniki neurobiologiczne
W latach 80. XX wieku rozpoczęto badania nad czynnikami biologicznymi mogącymi mieć wpływ na wystąpienie fobii społecznej. Według nich ryzyko wystąpienia u dziecka tego zaburzenia znacznie się zwiększa, gdy u jednego z rodziców stwierdzono występowanie fobii społecznej[7]. W 2000 przeprowadzono badania w USA, których wynik sugeruje obniżony potencjał przyłączania się dopaminy do receptorów dopaminergicznych D2 u osób cierpiących na fobię społeczną. Istnieją spekulacje na temat prawdopodobnej, patologicznie niższej aktywności układu dopaminergicznego wobec aktywności układu współczulnego u osób dotkniętych tym zaburzeniem[19].
Czynniki genetyczne
W badaniach na bliźniętach jednojajowych wychowanych w różnych rodzinach wykazano, że jeśli u jednego z bliźniąt rozwinie się fobia społeczna, to prawdopodobieństwo wystąpienia tego zaburzenia u drugiego z bliźniąt jest wyższe względem pozostałej populacji o 30–50%[20]. Wpływ dziedziczenia może być w pewnym stopniu nieswoisty; wykazano na przykład, że jeśli jeden rodzic ma zaburzenia lękowe lub depresję, to u dziecka podwyższone jest ryzyko wystąpienia zaburzeń lękowych i fobii społecznej[21].
Poznawczo-behawioralne modele fobii społecznej
David Clark i A. Wells, próbując odkryć mechanizm funkcjonowania fobii społecznej, stworzyli poznawczo-behawioralny model jej powstawania i utrwalania[22]. Do bezpośrednich przyczyn powstawania lęku zaliczyli:
- błędne wyobrażenie pacjenta o własnym obrazie w oczach innych ludzi,
- ciągły wybór negatywnej interpretacji zaistniałych w życiu zdarzeń, nawet gdy jest możliwość neutralnej lub pozytywnej oceny,
- wybiórczą koncentrację uwagi na domniemanym zagrożeniu,
- przekonanie, że wymagania innych są wyższe niż możliwości pacjenta, wskutek czego niemożliwe jest zdobycie ich aprobaty,
- przypisywanie zbyt dużej mocy sprawczej ocenom innych.
Lęk powstały w ten sposób zostaje utrwalony poprzez:
- koncentrację na obserwacji własnych reakcji somatycznych (rumieńce, jąkanie etc.) i wyciąganiu negatywnych dla siebie wniosków,
- działania zabezpieczające, takie jak unikanie sytuacji społecznych, cenzurowanie swoich wypowiedzi, unikanie kontaktu wzrokowego; uniemożliwia to pacjentowi zmianę opinii o sobie, a jednocześnie może u innych rzeczywiście powodować wrażenie, że osoba z fobią jest nieprzyjazna,
- szczegółową, lecz selektywną i negatywną analizę byłych i spodziewanych sytuacji społecznych.
Większość spostrzeżeń Clarka i Wellsa została potwierdzona eksperymentalnie, co do niektórych niezależne badania naukowe nie dają jednoznacznych wyników. Mimo to powyższy schemat jest powszechnie akceptowany i wykorzystywany przez współczesnych psychologów. Na podobne mechanizmy powstawania i utrwalania fobii społecznej wskazuje model stworzony przez Heimberga i Rapee[23], w którym w centrum analizy znalazła się, fałszywa u osób chorych, „mentalna reprezentacja własnej osoby”.
Zaburzenia współistniejące
Fobii społecznej bardzo często towarzyszą inne schorzenia na tle nerwicowym. Polscy psychiatrzy szacują ten odsetek na 65%[4]. Zespół The National Comorbidity Survey (NCS) badając w latach 90. amerykańskie społeczeństwo stwierdził u 80% chorych na fobię społeczną współwystępujące inne zaburzenia psychiczne. Badania prowadzone Stanach Zjednoczonych wskazują na następujące zależności współwystępowania[24]:
- Najczęściej pojawiającym się schorzeniem współistniejącym jest agorafobia – lęk przed przebywaniem na otwartej przestrzeni. Występuje on u 45% cierpiących na fobię społeczną.
- Ponieważ spożywanie alkoholu doraźnie zmniejsza odczucie lęku, chorzy na socjofobię są szczególnie narażeni na uzależnienie. 20% osób cierpiących na socjofobię popada w alkoholizm[25]. Badania wskazują na podwyższone ryzyko samobójstwa u mężczyzn alkoholików, cierpiących jednocześnie na socjofobię. Również środki psychoaktywne mogą dawać chorym chwilowe poczucie odprężenia, ich nadużywanie zaobserwowano u 13 procent badanych.
- Depresja występuje u 20% osób z socjofobią, przy czym kobiety są dużo bardziej niż mężczyźni na nią podatne. Depresja pojawia się (według badań NCS) średnio po 12 latach od zaobserwowania pierwszych objawów fobii[3]. Rzadko depresja jest przyczyną fobii[4].
- Dystymia występuje u 15% osób z socjofobią.
- 12% chorych cierpi na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.
- 7% doświadcza nagłych napadów paniki[3].
Inne badania wskazują także na częstsze niż w przypadku ludzi zdrowych występowanie zaburzenia afektywnego dwubiegunowego, dysmorfofobii, zaburzeń odżywiania (jadłowstrętu, bulimii), zespołu lęku uogólnionego[3]. Nierzadko osoby dotknięte fobią społeczną wykazują skłonność do prokrastynacji[26]. Z fobią społeczną powiązane jest też występowanie osobowości unikającej, a przez niektórych naukowców osobowość ta traktowana jest jako jedna z form nerwicy społecznej[27][28].
Rozpoznanie
Jeśli fobia pojawia się u pacjenta w młodym wieku, często jest przez niego i otoczenie określana jako „wyjątkowa wstydliwość/nieśmiałość” i jej zdiagnozowanie bywa utrudnione[3]. Tymczasem nieleczona fobia społeczna jest schorzeniem chronicznym i może trwać nawet całe życie[29].
Według klasyfikacji DSM-IV fobię społeczną rozpoznaje się, gdy[30]:
- występują obawy, że słowa lub działania mogą spowodować upokorzenie bądź zawstydzenie,
- narażenie się na ekspozycję społeczną lub nawet samo myślenie o niej powoduje wystąpienie lęku oraz objawów somatycznych,
- obawy przed upokorzeniem bądź zawstydzeniem są nieuzasadnione lub nadmierne,
- występuje unikanie sytuacji wywołujących lęk oraz odczuwanie silnego stresu podczas narażenia na ekspozycję społeczną,
- odczuwalne jest cierpienie spowodowane unikaniem sytuacji społecznych,
- występują problemy społeczne i zawodowe.
Do określania nasilenia fobii społecznej (w przybliżeniu) może służyć skala lęku społecznego, opracowana przez amerykańskiego specjalistę Michaela Liebowitza. Określa ona szacunkowo poziom lęku odczuwanego przez osobę w określonych sytuacjach społecznych (rodzaje lękotwórczych interakcji społecznych) oraz stopień unikania ich. Skala ta bywa używana w celu oceny skuteczności leczenia[31].
Leczenie
W leczeniu stosuje się na ogół kilka rodzajów psychoterapii (głównie poznawczo-behawioralną) oraz leczenie farmakologiczne[7].
Leczenie doraźne
W celu doraźnego zmniejszenia lęku stosuje się leki anksjolityczne:
- hydroksyzynę,
- benzodiazepiny – z najsilniej wyrażoną komponentą przeciwlękową,
- nieselektywne leki beta-adrenolityczne (głównie propranolol).
Farmaceutyki te w pełni rozwijają swe działanie zwykle po czasie 1–1,5 godziny od momentu doustnego zażycia, różnią się jednak znacznie okresem półtrwania.
Leczenie przewlekłe
Obecne standardy leczenia zalecają psychoterapię jako leczenie podstawowe[32][33] oraz trening umiejętności społecznych[3].
Farmakoterapia
Stosuje się zwykle antydepresanty o dodatkowym działaniu tłumiącym lęk, takie jak:
- inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI)
- inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI)
- inne leki, takie jak:
- moklobemid (stosowany w wyższych dawkach niż przy leczeniu depresji)
- sulpiryd lub amisulpryd (w bardzo niskich dawkach, powodujących odhamowanie dopaminergiczne)
- buspiron (lek będący przede wszystkim silnym agonistą receptora serotoniny 5-HT1A – nie zawsze działa)
- opipramol (lek będący silnym agonistą receptorów σ1 i σ2 – nie zawsze działa)
- bupropion, klomipramina, mianseryna lub mirtazapina (ostrożnie)
- pregabalina
Leki te podaje się zazwyczaj kilka do kilkunastu miesięcy, po czym stopniowo odstawia. Część z nich (m.in. SSRI[34], takie jak sertralina, czy będący lekiem typu DNRI bupropion) po upływie kilku tygodni łagodzi także bezpośrednie objawy nadpobudliwości układu współczulnego poprzez działanie noradrenergiczne.
Psychoterapia
W oparciu o istniejący model fobii została opracowana terapia poznawczo-behawioralna. Składają się na nią: stopniowa konfrontacja z sytuacją wywołującą lęk, desensytyzacja (uczenie się swobodnej reakcji na stresogenną sytuację społeczną), techniki relaksacyjne, restrukturyzacja poznawcza (zmiana przekonań). Jej celem jest rozpoznanie, a następnie weryfikacja i przeformułowanie błędnych myśli i sądów pacjenta oraz zmiana jego zachowań. Kolejne etapy terapii w oparciu o model Clarka i Wellsa przedstawia poniższa tabela:
Cele | Metody |
Rozpoznanie mechanizmów lękowych pacjenta | Przedstawienie pacjentowi ogólnego mechanizmu powstawania reakcji lękowych (modelu poznawczego), opracowanie indywidualnego modelu dla danego pacjenta |
Zmiana zachowań zabezpieczających u pacjenta | Manipulacja elementami modelu poznawczego poprzez eksperymenty behawioralne, np.: stosowanie i celowe porzucanie zachowań zabezpieczających, koncentracja uwagi na sobie lub na otoczeniu, analiza skutków tych zachowań |
Zmiana zniekształconych wyobrażeń na temat własnej osoby, odejście od koncentracji pacjenta na sobie | Uzyskanie informacji zwrotnych od innych ludzi (np. przy wykorzystaniu sprzętu audio i wideo), uświadomienie pacjentowi rzeczywistego (negatywnego) wpływu jego zachowań zabezpieczających na opinię o nim, analiza materiałów, próby przezwyciężania niewłaściwych zachowań |
Modyfikacja przekonań dotyczących negatywnych skutków zachowania się pacjenta | „Sprawdzanie środowiska” – eksperymenty behawioralne, polegające na świadomym zachowaniu się pacjenta w taki sposób, aby (według jego dotychczasowych przekonań) sprowokować negatywną ocenę, analiza rezultatów |
Zmiana nawyku rozpamiętywania negatywnych wspomnień | Praca nad modyfikacją negatywnych wspomnień poprzez skierowanie myśli pacjenta na obiektywne zdarzenia, a nie subiektywne odczucia |
Zakończenie terapii | Przygotowanie pacjenta do samodzielnego radzenia sobie z lękami w przyszłości |
Skuteczność leczenia
Efektywność psychoterapii
Najlepiej udokumentowana jest efektywność terapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu fobii społecznej[35][36][37][38][39][40]. Efekty terapii poznawczo-behawioralnej utrzymują się w czasie (pomiary po 3, 6 i 12 miesiącach)[41]. Niektórzy badacze przekonują, że efekty widać nawet po pięciu latach[42]. Meta-analizy badań wykorzystujących randomizację i grupy z placebo wskazują, że jedynie ten typ terapii daje większy efekt w porównaniu do stosowania placebo. Efekt leczniczy udowodniono, przede wszystkim, w wypadku indywidualnej formy terapii – w przypadku formy grupowej dane były mniej jednoznaczne[39][43][44][45]. Prawdopodobnie, w terapii lęku społecznego, szczególnie ważna jest praca poznawcza[46]. Obiecująco przedstawia się możliwość przeprowadzania leczenia poza gabinetem (pacjent korzysta z materiałów bazujących na podejściu poznawczo-behawioralnym). Taka forma jest tańsza i bardziej dostępna dla wielu osób. Podczas leczenia pacjent może być całkowicie samodzielny (brak kontaktu z psychoterapeutą), kontakt może być ograniczony (np. tylko na potrzebę zdawania sprawozdania z postępów poprzez mail) lub psychoterapia może niemal odwzorcowywać przeprowadzaną w gabinecie (wideo-rozmowa). Mimo że samodzielnie przeprowadzana terapia samopomocowa ma szanse być efektywna, to dane wskazują, że kontakt z profesjonalistą zwiększa to prawdopodobieństwo. Potrzebnych jest jednak więcej badań z placebo[41][44][47][48][49]. Sprawdzano efektywność technik relaksacyjnych i treningu umiejętności społecznych – prawdopodobnie będą okazywać się pomocne[43][44]. Przeprowadzane są również badania wykazujące przydatność rzeczywistości wirtualnej, którą można wykorzystywać podczas ekspozycji, ale nierozstrzygnięta jest kwestia efektu placebo[50][51].
Niejednoznaczne wyniki dają analizy badań nad efektywnością terapii opartych na uważności (ang. mindfulness-based therapies, np. MBSR), które wykorzystują medytację uważności. Wstępne ustalenia wyglądają zadowalająco (badania bez placebo, czasem brak randomizacji)[52][53], ale wyniki nie zostały potwierdzone dla fobii społecznej[44]. Gdy oceniać ogólną efektywność MBT w leczeniu zaburzeń depresyjnych i lękowych, to efekt nie wygląda na większy od placebo[54]. Jeśli chodzi o inne terapie z tzw. „trzeciej fali” terapii poznawczo-behawioralnych (np. terapia akceptacji i zaangażowania, terapia metapoznawcza, terapia poznawcza oparta na uważności, terapia schematów), to istnieją dowody (o różnej jakości metodologicznej) na ich skuteczność, ale głównie w wypadku innych zaburzeń lękowych[55][56][57][58][59].
Nierozstrzygnięta jest kwestia efektywności terapii psychodynamicznej w leczeniu fobii społecznej. W badaniach wykorzystuje się bardziej dyrektywne, często ustrukturyzowane, formy w porównaniu do tradycyjnej terapii: krótkoterminową psychoterapię dynamiczną (ang. brief dynamic therapy), psychodynamiczną terapię wspierającą (ang. dynamic supportive therapy) czy terapię wspierająco-ekspresywną (ang. supportive–expressive therapy). Mimo że wykazuje się efekt leczniczy terapii[60], to nie wygląda na to, by był większy od placebo[43][44].
Meta-analiza badań nad efektywnością nowych metod treningu tendencyjności poznawczej (ang. cognitive bias modification) wykazała małe, ale nieistotne obniżenie poziomu lęku społecznego w próbie klinicznej. Badania cechowały się mieszaną jakością metodologiczną (np. nie wszystkie kontrolowały efekt placebo). W badaniach nad lękiem społecznym wykorzystywano trening tendencyjności uwagi (ang. attention bias modification) lub trening tendencyjności interpretacyjnej (ang. interpretative bias modification)[61]. W starszej meta-analizie, autorom udało się wykazać niedużą (aczkolwiek potwierdzoną statystycznie) efektywność treningów tendencyjności[62]. Podobne efekty uzyskano w meta-analizie skupiającej się tylko na treningu tendencyjności uwagi – choć pozytywne skutki interwencji zanikły po kilku miesiącach. Autorzy konkludują, że metoda jest jeszcze zbyt młoda, by rekomendować ją w wypadku fobii społecznej[63]. Podejmowane są próby łączenia treningu uwagi z innymi terapiami np. poznawczo-behawioralną[64].
Efektywność farmakoterapii
Ze względu na efektywność i relatywnie małe skutki uboczne, SSRI i SNRI są uważane za leki pierwszego rzutu w przypadku terapii fobii społecznej[65].
Metaanaliza | Grupa SSRI i SNRI | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
citalopram | escitalopram | fluoksetyna | fluwoksamina | paroksetyna | sertralina | wenlafaksyna | ||
de Menezes i in. (2011)[66] | ? (1) | ✔ (1) | ✔ (4) | ✔ (8) | ✔ (4) | ✔ (6) | ||
Mayo-Wilson i in. (2014)[44] | ? (2) | ✔ (2) | ✔ (3) | ✔ (5) | ✔ (12) | ✔ (3) | ✔ (5) | |
Bandelow i in. (2015)[43] | ✔ (2) | ✔ (3) | ✔ (6) | ✔ (8) | ✔ (3) | ✔ (5) | ||
Metaanaliza c.d. | Grupa IMAO | Benzodiazepiny | Inne | |||||
fenelzyna | moklobemid | alprazolam | klonazepam | dziurawiec | mirtazapina | nefazodon | pregabalina | |
de Menezes i in. c.d. | – (1) | ? (1) | ? (1) | |||||
Mayo-Wilson i in. c.d. | ✔ (5) | ✔ (6) | ? (1) | ✔ (4) | – (1) | – (3) | ||
Bandelow i in. c.d. | ✔ (6) | – (5) | ✔ (1) | ✔ (2) | ✔ (2) | |||
W nawiasach zapisana jest ilość badań, które były brane pod uwagę w meta-analizie. W wypadku metaanalizy Bandelow i in. (2015) należy zachować ostrożność podczas interpretacji wyników – w analizach uwzględniane były również grupy z zespołem lęku uogólnionego oraz zespołem lęku napadowego. |
Psychoterapia a leki
Nie ma konsensusu co do kwestii, która forma leczenia jest bardziej skuteczna w wypadku fobii społecznej. Część badaczy wskazuje na większą skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej[67], tym bardziej że efekty lecznicze mogą zwiększać się jeszcze po zakończeniu terapii[35]. Inni wykazują, że choć leki mogą być bardziej skuteczne, to ze względu na skutki uboczne, które mogą zniechęcić do leczenia, w praktyce efektywność obu metod jest podobna[43]. Istnieją też dane, które nie wykazują statystycznie istotnych różnic między metodami[44]. Istniały także obawy, że łączenie obu form może zwiększać ryzyko nawrotów objawów zaburzenia, ale nie zostały potwierdzone[32][68]. Wykazuje się, że łączenie psychoterapii i farmakoterapii może dawać największe efekty w redukcji symptomów[44].
Jest nadzieja, że dodatek D-cykloseryny do psychoterapii opartych na ekspozycji zwiększa efektywność leczenia. Dotychczas przeprowadzone meta-analizy uwzględniają wyniki badań nad fobią społeczną, fobią specyficzną i zespołem lęku napadowego łącznie. Rezultaty są dość niejednoznaczne (prawdopodobnie mały efekt)[69][70].
Podsumowanie
Za najbardziej efektywne metody leczenia fobii społecznej uznaje się psychoterapię poznawczo-behawioralną oraz leki z grup SSRI i SNRI. Efektywność metod została wielokrotnie wykazana w badaniach z losowym przydziałem pacjentów do grup i zachowaną kontrolą efektu placebo.
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne
- Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej, tom 2 nr 3/2002 – Fobia społeczna. Rozpowszechnienie, kryteria rozpoznawania, podtypy, przebieg, współchorobowość, leczenie.
- Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej, tom 7 nr 4/2007 – Terapia fobii społecznej w ujęciu poznawczo-behawioralnym.
- Skala Lęku Społecznego Liebowitza dla dorosłych. phobiasocialis.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-19)].
- Skala Lęku Społecznego Liebowitza dla młodzieży. phobiasocialis.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-19)].