Felieton

Felieton (fr. feuilleton „zeszycik, odcinek powieści”) – gatunek publicystyczny, krótki^[1] utwór dziennikarski (prasowy, radiowy, telewizyjny) utrzymany w osobistym tonie, lekki w formie, wyrażający punkt widzenia autora^[2][3]. Porusza i komentuje aktualne tematy społeczne, zwracając uwagę na ujemne zjawiska w życiu codziennym. Często wykorzystuje w tym celu elementy satyry, ironii, humoru itp.^[3][4]

Felieton wprowadza elementy fikcji literackiej^[5]. Cechuje się jednak faktograficznością i dokumentalnością^[4][6]. Jego punktem wyjścia są bowiem prawdziwe wydarzenia, przetwarza konkretne fakty. Z tej perspektywy felieton znajduje się na granicy między literaturą faktu a literaturą artystyczną^[4].

Charakterystyczne dla felietonu jest częste i sprawne „prześlizgiwanie” się po temacie. Gatunek ten został wprowadzony w XVIII wieku, w epoce dynamicznego rozwoju prasy wielkonakładowej, a dokładnie po raz pierwszy na łamach francuskiego „Le Journal des débats”^[7]. Pierwotnie był humorystycznym komentarzem do sztuk teatralnych lub wydarzeń literackich^[4]. Felieton jest zwykle umieszczany na stałej kolumnie (tzn. stronie gazety lub czasopisma – stąd po angielsku stały felietonista to columnist), zwanej kolumną felietonową^[1]. We Francji nazywano go pogawędką z czytelnikiem (causerie) lub kroniką (chronique)^[8].

Początkowo felietony publikowane były na pierwszej stronie danej gazety, pod grubą kreską (Unter dem Strich), oddzielającą je od reszty strony. Umieszczano tu bardzo różne tematycznie teksty, np. opowiadania, relacje z podróży, przeglądy literackie, dywagacje historyczne, powieści, a nawet dramaty. Produkcja ta miała głównie charakter lekki i rozrywkowy, w odróżnieniu od górnej części strony – poważnej, poświęconej polityce, ekonomii i kwestiom socjalnym. Na ziemiach polskich już w latach 60. XIX wieku wprowadzono tzw. kronikę tygodniową w formie felietonu. W Warszawie pionierem tego rodzaju tekstów był Wacław Szymanowski (teksty varsavianistyczne), we Lwowie – Jan Lam (felieton polityczny), a w Poznaniu – Marceli Motty (Listy Wojtusia z Zawad). Do aktywnych felietonistów XIX wieku należeli: Michał Bałucki, Wiktor Gomulicki, Czesław Jankowski, Klemens Szaniawski. Od tej formy wypowiedzi nie stronili też Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus i Aleksander Świętochowski^[8].

Do znaczących felietonistów XX wieku zalicza się następujących literatów i dziennikarzy: Tadeusz Boy-Żeleński^[9], Jarosław Iwaszkiewicz^[10], Antoni Słonimski^[11], Stefan Kisielewski^[12], Jan Zbigniew Słojewski^[13], Marek Skwarnicki^[14], Krzysztof Teodor Toeplitz^[15], Jerzy Pilch, Daniel Passent^[16], Michał Radgowski^[17], Michał Ogórek^[18], Stanisław Michalkiewicz^[19], Rafał A. Ziemkiewicz^[20], Szymon Hołownia^[21].

Do felietonów zaliczane są również stałe rubryki, zawierające rysunki satyryczne (tzw. felietony rysunkowe). Obecne są najczęściej w polskich tygodnikach, ale również w dziennikach. Do felietonistów rysunkowych można zaliczyć: np. Szymona Kobylińskiego – rubryka w „Polityce” w latach 1957–1990, Marka Raczkowskiego – „Polityka” i „Przekrój” czy Henryka Sawkę – rubryki „Fotoplastykon” i „Sawka czatuje” we „Wprost”.

W terminologii telewizyjnej „felieton filmowy” określa wstawkę filmową do programu, nawet niekoniecznie publicystycznego.