Falanga (partia)

Partia polityczna Falange Española została założona 29 października 1933 roku przez Joségo Antonia Prima de Riverę. Z początku była mało znaczącą partią głoszącą raczej niejasny program oparty na nacjonalizmie i solidaryzmie społecznym, jednakże zbliżony do faszyzmu. José Antonio choć początkowo był przeciwny używania terminu „faszyzm”, przyjął postulaty faszyzmu włoskiego, popierał autorytaryzm, naśladował i przyjął symbolikę i hasła faszystowskie. W 1934 połączyła się z inną niewielką radykalną partią Junty Ofensywy Narodowo-Syndykalistycznej^[10], założoną w 1931 roku przez Ramiro Ledesma Ramosa, i przyjęła jej program nacjonalistyczno-syndykalistyczny. Junta opowiadała się za stosowaniem przemocy jako narzędzia walki politycznej^[11] i jawnie okazywała sympatię dla Mussoliniego i Hitlera^[12]. Nowy program polityczny znalazł pełny wyraz w Manifeście Falangi, który José Antonio Primo de Rivera napisał w listopadzie 1934. W 27 punktach Manifest głosił doktrynę mocarstwowej Hiszpanii, planował wprowadzenie totalitarnego państwa, zastąpienie rynku organizacją państwowych syndykatów wytwórczych, reformę rolną i głosił podporządkowanie kościoła katolickiego interesom państwa^[13].

Falanga była wspierana subsydiami z faszystowskich Włoch^[12]. W oficjalnym organie prasowym jakim był kwartalnik „Jerauia. La revista negra de la Falange” pisano: „Nasze czasy przynoszą nam narodziny epoki klasycznej, nowego średniowiecza, epoki faszyzmu, której dobrodziejstw doświadcza Hiszpania za sprawą Falangi"^[14]. Partia nie bazowała politycznie na antysemityzmie, chociaż w prasie partyjnej pojawiały się antysemickie artykuły i nigdy nie miało miejsce oficjalne odcięcie się jej przywódców od antysemityzmu^[15]. Przeprowadziła antysemicką akcję skierowaną przeciwko żydowskim uchodźcom z III Rzeszy: w pierwszym numerze falangistowskiego pisma „Arriba España de Pamplona” z 1 sierpnia 1936 roku padł slogan nawołujący do walki z judaizmem, masonerią, marksizmem i separatyzmem^[16]. Falanga przewodziła wiosną 1935 roku w jednej z niewielu antysemickich akcji jakie miały miejsce w Hiszpanii w tamtych czasach. Był to napad dokonany przez falangistów z użyciem broni palnej na nowo otwarte SEPU przez żydowskich uchodźców z III Rzeszy^[17]. Falangistowskie czasopismo „Arriba” pisało 18 kwietnia 1935 roku: „Finansowe monstrum wbija swoje szpony w narodową ekonomię. SEPU, wielka żydowska firma, nadal wykorzystuje obrzydliwie swoich pracowników i coraz bardziej tłamsi małe przedsiębiorstwa”^[18].

Do 1936 Falanga nie odgrywała istotnej roli. W wyborach z lutego 1936 poniosła wręcz klęskę zdobywając zaledwie 0,7% głosów. Jedynie jej bojówki były widoczne na ulicach miast, gdzie toczyły zażarte starcia z bojówkami lewicy. Dopiero po przejęciu władzy przez Front Ludowy Falanga zaczęła zyskiwać zwolenników wśród stronników konserwatystów i prawicowych ugrupowań katolickich. Wydatnie pomogło jej w tym aresztowanie (6 lipca 1936) i rozstrzelanie (20 listopada 1936) jej założyciela J.A. Primo de Rivery, który stał się w opinii prawicy męczennikiem. Po aresztowaniu J.A. Primo de Rivery Falanga nawiązała kontakt z wojskowymi spiskującymi przeciwko Republice. Po wybuchu wojny domowej w lipcu 1936 Falanga udzieliła rebeliantom poparcia i wkrótce stała się najważniejszą z sił politycznych popierających stronę nacjonalistyczną.

W momencie wybuchu wojny (lipiec 1936) Falanga miała 36 tys. członków, w 1937 – 240 tys., w 1938 – 362 tys., w 1939 – już 650 tys., a po wojnie w 1942 – milion. W czasie wojny domowej w armii Franco służyło 150 tys. falangistów, którzy tworzyli zmilitaryzowane oddziały tzw. Chorągwie Falangi (Banderas de Falange). Falanga zajęła miejsce rozpadających się tradycyjnych partii prawicowych – CEDA i Hiszpańskiego Odrodzenia (Renovación Española) – które wcześniej poparły rebelię.

W 1937 generał Franco uznał, że rosnąca w siłę, mimo utraty głównych przywódców, Falanga, z ideologią zgodną z jego celami, może być podstawą do zjednoczenia całego wspierającego go zaplecza politycznego. 19 kwietnia 1937 generał Franco połączył Falangę z karlistowską organizacją Comunión Tradicionalista i monarchistami w ruchu pod nazwą Tradycjonalistyczna Hiszpańska Falanga oraz Junty Ofensywy Narodowo-Syndykalistycznego (Falange Española Tradicionalista y de las Juntas de Ofensiva Nacional-Sindicalista, FET y JONS). Za oficjalną podstawę ideową FET y JONS przyjęto 26 punktów historycznego Manifestu, ale z pominięciem punktu 27, zakładającego pełnię władzy Falangi w przyszłym państwie. Nowo powstałe ugrupowanie miało o wiele mniej radykalne oblicze, ponieważ w rzeczywistości było szeroką koalicją ugrupowań nacjonalistycznych. Na czele ugrupowania, liczącego w momencie zjednoczenia 250 tys. członków, stanął generał Franco jako caudillo (z hiszp. wódz, przywódca).

Po zwycięstwie dominujące wśród falangistów faszystowskie idee generał Franco podporządkował konserwatywnym i tradycjonalistycznym ideom nowego hiszpańskiego państwa. Członkostwo w FET y JONS stało się niezbędnym wymogiem kariery politycznej w Hiszpanii jako akt lojalności wobec reżimu. Chcąc przekonać ostatecznie do siebie te konserwatywne środowiska, dla których nie do przyjęcia była faszystowska przeszłość Falangi, caudillo stopniowo oczyszczał ją z radykalnych działaczy. Podkreślając ponadpartyjny charakter organizacji ostatecznie przekształcił ją w 1958 w Ruch Narodowy (Movimiento Nacional). Po demontażu dyktatury w roku 1975 Ruch Narodowy zaprzestał działalności i 1 kwietnia 1977 został rozwiązany. Falanga wystąpiła z Ruchu Narodowego wraz z jego rozwiązaniem, a w 1976 ukonstytuowała się Falange Española de las J.O.N.S (nazwa organizacji z roku 1934) z pierwotnym programem, założeniami, umundurowaniem, działająca do dzisiaj. Po 1975 roku nastąpiły podziały w organizacji.

Symbolem partii było Jarzmo i Strzały (hiszp. Yugo y Flechas) – symbol Królów Katolickich (hiszp. Los Reyes Católicos), zaadaptowany jako logo partyjne Falangi. Hymnem partii Falange Española de las J.O.N.S była i jest pieśń Cara al Sol ("Twarzą ku Słońcu").

Po zakończeniu rządów generała Franco w 1975 (dokładniej jego śmierci) i powrotu demokracji do Hiszpanii Falanga Española Tradicionalista y de las Juntas de Ofensiva Nacional-Sindicalista podzieliła się na kilka ugrupowań:

Obecnie klasyfikuje się następujące grupy:

• Falange Española de las JONS (FE de las JONS) – grupa kultywująca stare ideały partii z czasów swego założyciela. Jest to partia najmniej skrajna, bardziej konserwatywna (hasła przewodnie to: Justicia Social, Dignidad Humana, Patria). Istnieje od roku 1933. Po połączeniu z karlistami w 1937 roku Falange Española de las JONS formalnie przestała istnieć, jednak sama Falanga Tradicionalista było ugrupowaniem federacyjnym skupiającym kilka partii dlatego FE de las JONS zachowała w pewnym sensie kierownictwo i struktury. Przywódcami partii byli od (1933-1936/7) José Antonio Primo de Rivera, (18 kwietnia 1937 – 25 kwietnia 1937) Manuel Hedilla, (1937-1975/7) partia nie miała przywódcy, formalnie na czele Falanga Española Tradicionalista stał generał Franco a następnie do 1983 roku, Raimundo Fernández-Cuesta. Obecnie na jej czele stoi Diego Márquez Horrillo.
• Falange Auténtica (FA)- Bardziej radykalny odłam odwołujący się do pierwotnych idei Falangi, przewodzony przez Enrique Antigüedad'a
• Mesa Nacional Falangista (MNF)
• FE/La Falange – grupa kierowana przez Andrin'a. Przyjęła ona orzeczenie i konstytucję opisaną we Frente Nacional. Jest to grupa najbardziej skrajna.

• 
  Flaga Falangi.
• 
  Wpinka falangistów.
• 
  Nieśmiertelnik falangisty z okresu wojny domowej.
• 
  Manifestacja zwolenników FE de las JONS w 2009 roku.
• 
  Członek współczesnej Falangi, w ciemnoniebieskiej koszuli, o wzorze niezmienionym od 1933 roku.
• 
  Jarzmo i strzały – symbol Falangi na murze Kościoła pod wezwaniem Świętego Sebastiana w Reinosa.

• Faszyzm
• Frankizm
• Hiszpańska wojna domowa
• Błękitna Dywizja
• Państwo Hiszpańskie
• Wertykalny Syndykat
• Hiszpańska Konfederacja Prawicy Autonomicznej
• Wspólnota Tradycjonalistyczna
• Tradycjonalistyczna Wspólnota Karlistowska
• Ruch Narodowych Syndykalistów
• Boliwijska Falanga Socjalistyczna
• Falanga Libańska
• Narodowy katolicyzm
• Narodowy syndykalizm
• Obóz Narodowo-Radykalny (III Rzeczpospolita)

• Walka o Hiszpanię 1936–1939. Pierwsze starcie totalitaryzmów, Antony Beevor, Przełożenie na język polski: Hanna Szczerkowska, Rok wydania: 2009, Wydawnictwo: Znak, ISBN 978-83-240-1159-9.
• F. Bravo Martínez, Historia de Falange Española de la JONS, Madrid 1943.
• Barton S., Historia Hiszpanii, tłum. Agnieszka Mścichowska i Marcin Mścichowski, Książka i Wiedza, Warszawa 2011.
• P. Machcewicz, Falanga. Program społeczny przed wybuchem wojny domowej i jego recepcja w Hiszpanii frankistowskiej, „Dzieje *Najnowsze” 1-2 (1990).
• Marcin Mścichowski, Najbardziej znienawidzony Żyd XX wieku. Fronda 46/2008, s. 252.
• Marek Jan Chodakiewicz, Zagrabiona Pamięć – Wojna w Hiszpanii (1936–1939), Fronda, Warszawa 2010.

• Oficjalna strona internetowa Falange Española de las J.O.N.S.
• Oficjalna strona internetowa Falange Auténtica
• Oficjalna strona internetowa La Falange