Edison (poemat)
Edison – poemat czeskiego poety Vítězslava Nezvala, powstały jesienią 1927, opublikowany w połowie 1928, a następnie włączony do zbioru Básně noci (Wiersze nocy)[1] i w takim układzie wydawany w latach powojennych[2]. Napisanie poematu zajęło autorowi tylko cztery dni[3], a źródłem jego inspiracji był przeczytany w gazecie artykuł o Edisonie z okazji osiemdziesiątych urodzin wynalazcy[4]. Utwór składa się z pięciu części[5].
Forma
Utwór został napisany sześciostopowym wierszem trocheicznym[6] (dwunastozgłoskowcem), parzyście rymowanym[7]. Ponieważ poeta używa zarówno rymów żeńskich, jak i męskich, niektóre wersy są jedenastozgłoskowe[5]. W refrenie poeta zastosował kunsztowną konstrukcję instrumentacyjną, opartą na aliteracji[8][9][10] słów smutek (smutek), stesk (tęsknota) i úzkost (trwoga)[11]. W wielu miejscach zbudował długie enumeracje (wyliczenia), bazujące na anaforze[12] i paralelizmie składniowym. Kompozycja poematu nawiązuje do muzycznej formy sonaty[13].
Bohater
Tytułowym bohaterem[13] poematu Vítězslava Nezvala jest Thomas Alva Edison[14], amerykański wynalazca, który opracował lub udoskonalił dużą liczbę urządzeń technicznych, powszechnie stosowanych w XX wieku, jak żarówka czy fonograf. W ujęciu Nezvala Edison jest nowoczesnym geniuszem, który wyrasta na przywódcę swojego narodu. Jednocześnie poeta uznaje siebie samego za twórcę z gatunku Edisona, który broni się przed smutkiem z powodu śmiertelności, zaangażowaniem w pracę literacką[13][15]. Heroicznej postawie Edisona przeciwstawiony został świat ludzi, którzy marnują życie, uosobiony w postaci hazardowego gracza-samobójcy[16]. Wraz z pojawieniem się Edisona zmienia się charakter refrenu, który z pesymistycznego staje się optymistyczny. Miejsce smutku, tęsknoty i trwogi zajmuje odwaga i radość[17].
Praga
Początkowa część poematu jest osadzona w scenerii nocnej Pragi. Rzecz dzieje się o północy. Wspomniane są znane praskie miejsca i obiekty, katedra na Hradczanach czy Most Legii[18]. Dopiero później akcja przenosi się do Stanów Zjednoczonych, miejsca życia i działalności Thomasa Alvy Edisona. Nezval przedstawia między innymi pobyt bohatera w Nowym Jorku. Kiedy podmiot liryczny wraca do Pragi przywołuje kawiarnię Café Slavia[19], którą poeta, podobnie jak inni znani literaci dwudziestolecia międzywojennego, często odwiedzał. Pisało tym w wierszu Kavárna Slávie Jaroslav Seifert[20].
Kontynuacja
Kontynuacją Edisona jest poemat Signál času (Sygnał czasu), będący elegią na śmierć Edisona, który zmarł w 1931[7]. Utwór ten wyraża zadumę nad powszechną śmiertelnością ludzi[7]. Poeta pisze wprost, że Edison umarł, a po nim umrą inni, za to życie potoczy się własnym torem i niczyja śmierć tego nie zmieni. Utwór jest napisany tym samym rozmiarem wiersza, co Edison. Nezval użył trocheicznego sześciostopowca również w wierszach Silvestrovská noc (Noc sylwestrowa) i Neznámá ze Seiny (Nieznajoma z Sekwany). W wersyfikacji czeskiej, tak samo jak w polskiej, metrum trocheiczne jest zgodne z naturalnym rytmem języka[21]. Nezval odnowił ten rodzaj wiersza. Jak pisze w komentarzu do wydania Edisona i innych wierszy poety z 1958 Jiří Hájek, trocheiczny sześciostopowiec już na zawsze w świadomości czeskich czytelników poezji pozostanie związany z nazwiskiem Nezvala[22].
Przekłady
Edison należy do częściej tłumaczonych utworów Vítězslava Nezvala. Poemat przełożyli na język polski Kazimierz Andrzej Jaworski[23] i Józef Waczków[24]. Obaj tłumacze zachowali charakterystyczną formę oryginału. Na język angielski dzieło Nezvala przełożył Ewald Osers[25]. Na język francuski dzieło przetłumaczył, przy współpracy autora, François Kérel[26].
Przypisy
Bibliografia
- Magdalena van Duikeren Hrabová, Miloš Stejskal: Funkce litanických řád v Nezvalově "Edisonu", w: Mojmír Grygar (red.), Czech studies: literature, language, culture. books.google.pl, 1990. s. 203-226. [dostęp 2016-12-25]. (cz.).
Linki zewnętrzne
- Vítězslav Nezval: Edison. knihovnalubna.wz.cz. [dostęp 2016-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-29)]. (cz.).