Dzbaniwo kalebasowe
Dzbaniwo kalebasowe, krescencja, drzewo kalebasowe[5] (Crescentia cujete) – gatunek drzewa tropikalnego należący do rodziny bignoniowatych (Bignoniaceae). Pochodzi z Ameryki Środkowej, gdzie rośnie od południowego Meksyku po Kolumbię, poza tym na wyspach karaibskich. Rozprzestrzenił się w strefie międzyzwrotnikowej jako roślina uprawiana i dziczejąca[3]. Ze względu na wielowiekową tradycję uprawy trudne do ustalenia jest dokładne miejsce pochodzenia[6].
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek | Dzbaniwo kalebasowe |
Nazwa systematyczna | |
Crescentia cujete L. Sp. pl. 2:626. 1753[3] | |
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |
![]() |
Morfologia
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Crescentia_cujete_MHNT.BOT.2011.18.25.jpg/220px-Crescentia_cujete_MHNT.BOT.2011.18.25.jpg)
- Pokrój
- Niewielkie drzewo o wysokości do 10 m, często wielopniowe.
- Liście
- Tworzą skupienia w węzłach, podługowate, całobrzegie, o długości do 12 cm.
- Kwiaty
- Wyrastają prosto z pnia i grubszych konarów (kaulifloria). Korona brudnofioletowa z ciemniejszymi żyłkami, o zgiętej rurce wewnątrz jaśniejszej (zielonkawo-żółtej) i pięciu wywiniętych płatkach o średnicy kilku centymetrów[5].
- Owoce
- Zielone, okrągłe, czasem eliptyczne torebki, o średnicy do 30 cm. Owocnia zdrewniała, gruba, wewnątrz wypełniona jest luźną tkanką, której duże przestwory międzykomórkowe nadają białą barwę. Wewnątrz miąższu znajdują się liczne, czarne nasiona.
Biologia i ekologia
Kwiaty rozwijają się od maja do stycznia i zapylane są przez nietoperze. Owoce dojrzewają przez siedem miesięcy[6]. Miąższ owoców i zawarte w nim nasiona na surowo są trujące. W roślinie stwierdzono obecność m.in. kwasu winowego, cytrynowego, chlorogenowego i garbników[7].Gatunek ten należy do nielicznych gatunków drzewiastych porastających sawannę zalewową na okresowo podtapianych nizinach przyatlantyckich. Drzewa rosną zwykle pojedynczo, czasem w towarzystwie paurotisa drzewiastego (Paurotis wrightii)[8].
Zastosowanie
Zdrewniała skorupa owocu służy do wytwarzania naczyń i instrumentów muzycznych, tzw. marakasów[9][5]. Ze zdrewniałych owocni wykonuje się misy oraz naczynia do parzenia yerba mate zwane tykwami, kalebasami lub mate[7]. Owoce wykorzystywane były przez ludność tubylczą Ameryki Środkowej także do maskowania się podczas polowań. Łowca po wykrojeniu odpowiednich otworów wkładał twardą owocnię na głowę, po czym płynąc z głową wystawioną nad powierzchnię wody mógł podpływać do ptaków i chwytać je gołymi rękoma (ptaki nie obawiały się "unoszących się" na wodzie owoców)[6]. Wszechstronne zastosowanie owoców ułatwia możliwość modyfikowania ich kształtu poprzez owijanie ich sznurem we wczesnym okresie rozwoju[7].
Miąższ i nasiona są wykorzystywane w medycynie ludowej jako środek moczopędny i przeczyszczający[7].
Twarde i wytrzymałe drewno dzbaniwa służy do wyrobu narzędzi i uchwytów[6].
Przypisy
Bibliografia
- Jens G. Rohwer , Atlas roślin tropikalnych, Małgorzata Świdzińska (tłum.), Warszawa: HORYZONT, 2002, ISBN 83-7311-378-9, OCLC 68634821 .
- EoL: 578228
- Flora of North America: 200021401
- GBIF: 5415081
- identyfikator iNaturalist: 161121
- IPNI: 319161-2
- ITIS: 34332
- NCBI: 1125401
- Plant Finder: 277886
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-320517
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:319161-2
- identyfikator Tropicos: 3700574
- USDA PLANTS: CRCU