Dwukolczak
Dwukolczak (Paliurus Miller) – rodzaj roślin z rodziny szakłakowatych (Rhamnaceae). Obejmuje 5 gatunków[5][4][6]. Jeden z nich – dwukolczak śródziemnomorski P. spina-christi – rośnie w południowej Europie, Bliskim Wschodzie, w regionie Kaukazu, na wschodzie po Iran, Afganistan, Tadżykistan i Uzbekistan[4] (jako introdukowany także w Teksasie[7][4] i Chinach[6][4]). Pozostałe cztery gatunki rosną w Azji Wschodniej od Wietnamu po Półwysep Koreański i Japonię, przy czym trzy z nich są endemitami Chin[6].
 Dwukolczak śródziemnomorski | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | dwukolczak | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Paliurus P. Miller Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
P. spina-christi P. Miller[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Dwukolczak śródziemnomorski tworzy gęste, cierniste, trudne do przebycia zarośla na siedliskach suchych i kamienistych[8] na niżu i w górach do 1500 m n.p.m. Jest głównym składnikiem formacji sziblak[9]. Gatunki wschodnioazjatyckie rosną w górskich lasach i na zboczach gór[6].
Dwukolczak śródziemnomorski uprawiany jest jako roślina ozdobna i tworząca trudne do przebycia żywopłoty[8][5]. Na wschodzie Azji uprawiany jest w ogrodach także Paliurus hemsleyanus[10] i Paliurus ramosissimus[11]. Ten ostatni gatunek ma szereg zastosowań użytkowych – jego twarde drewno służy do wyrobu różnych narzędzi. Rozmaite części tej rośliny wykorzystywane są w medycynie, a z owoców tłoczy się olej służący do wyrobu świec[11].
Morfologia
- Pokrój
- Zimozielone i zrzucające liście krzewy osiągające różną wysokość, a także niewielkie do średnich drzewa[12] (największe – P. hemsleyanus i P. ramosissimus osiągają do 20 m wysokości[11][10]). Rośliny cierniste – jako zdrewniałe ciernie wykształcone są przylistki, zwykle proste, u P. spina-christi jeden z cierni jest odgięty[6][5]. Czasem rośliny z pędami wspierającymi się na podporach[6], zygzakowatymi[9].
- Liście
- Skrętoległe. Blaszka z wyraźnymi trzema żyłkami przewodzącymi wychodzącymi z jej nasady[6], szeroko jajowata do okrągławej, nieco niesymetryczna[9], całobrzega do piłkowanej[6].
- Kwiaty
- Obupłciowe, zebrane w wierzchotkowate kwiatostany wyrastające w kątach liści[12]. Szypułki kwiatowe krótkie, ale zwykle wydłużają się podczas owocowania[6]. Hypancjum miseczkowate do półkulistego[12]. Działek kielicha jest pięć, są one trójkątne, zaostrzone, nagie lub owłosione[6]. Płatki korony w liczbie pięciu są zredukowane (osiągają do 1–2 mm długości) i często obejmują pręciki. Pręcików jest pięć, wolnych, do 2 mm długości[6]. Zalążnia wpół dolna, dwu- lub trójkomorowa, otoczona mięsistym pierścieniem dysku miodnikowego[12]. W każdej komorze z pojedynczym zalążkiem. Szyjka słupka spłaszczona lub walcowata, na końcu z dwoma lub trzema ramionami[6].
Systematyka
Jeden z rodzajów z rodziny szakłakowatych (Rhamnaceae). W obrębie podrodziny Ziziphoideae Luersson zaliczany jest do plemienia Paliureae Endlicher wspólnie z dwoma innymi, najbliżej spokrewnionymi rodzajami[2]: głożyną Ziziphus i howenią Hovenia[12]. Skamieniałości przypisywane do rodzaju Paliurus datowane na 66 milionów lat znaleziono pod Trapami Dekanu na subkontynencie indyjskim[2].
- Wykaz gatunków według Plants of the World[4]
- Paliurus hemsleyanus Rehder
- Paliurus hirsutus Hemsl.
- Paliurus orientalis (Franch.) Hemsl.
- Paliurus ramosissimus (Lour.) Poir.
- Paliurus spina-christi Mill. – dwukolczak śródziemnomorski
Przypisy
- Flora of China: 123701
- Flora of North America: 123701
- GBIF: 3039502
- identyfikator iNaturalist: 129283
- IPNI: 30003934-2
- ITIS: 500862
- NCBI: 106692
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:33494-1
- Tela Botanica: 86924
- identyfikator Tropicos: 40000105
- USDA PLANTS: PALIU
- identyfikator taksonu Fossilworks: 55524