Czepiak czarnoręki

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1820 roku niemiecki przyrodnik Heinrich Kuhl, nadając mu nazwę Ateles geoffroyi^[1]. Kuhl nie wskazał miejsca typowego^[1]; w 1944 roku Remington Kellogg i Edward Alphonso Goldman na miejsce typowe wyznaczyli San Juan de Nicaragua, w Nikaragui^[16][17][18]. Holotyp to dorosła samica ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu, pozyskana z menażerii w 1819 roku^[16].

A. geoffroyi jest wysoce zmiennym gatunkiem, zarówno jeśli chodzi o cechy indywidualnie, jak i rozmieszczenie geograficznie, a jego taksonomia może wymagać rewizji^[19]. Wyróżniano do ośmiu podgatunków: geoffroyi, azuerensis, frontatus, grisescens, panamensis, ornatus, vellerosus i yucatanensis^[20]. Na podstawie danych molekularnych takson yucatanensis jest synonimem vellerosus, a takson panamensis jest synonimem ornatus^[19]. Podgatunek grisescens jest jednak taksonem o wątpliwej ważności, ponieważ nigdy nie był obserwowany na wolności i jest przedmiotem jednej i to raczej ubogiej relacji dotyczącej okazu będącego w niewoli^[19]. W Panamie istnieje strefa, w której występują mieszańce między podgatunkiem A. geoffroyi ornatus a gatunkiem A. fusciceps^[19].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają sześć podgatunków^[19]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

• Ateles: gr. ατελης atelēs „niedoskonały”; w aluzji do braku kciuka^[31].
• geoffroyi: prof. Étienne Geoffroy Saint-Hilaire (1772–1844), francuski przyrodnik^[32]
• azurensis: półwysep Azuero, Panama^[11].
• frontatus: nowołac. frontatus „z przodu”, od łac. frons, frontis „czoło, brew”^[33].
• grisescens: nowołac. griscescens, griscescentis „szarawy, coś szarego”, od średniowiecznołac. griseum „szary”^[34].
• ornatus: łac. ornatus „ozdobny, strojny, ozdobiony, znakomity”, od ornare „ozdobić”^[35].

Czepiak czarnoręki występuje w zależności od podgatunku^[19][15]:

• A. geoffroyi geoffroyi – czepiak czarnoręki – południowa i południowo-wschodnia Nikaragua; być może również północna Kostaryka.
• A. geoffroyi azurensis – czepiak półwyspowy – południowo-środkowa Panama, znany tylko z zachodniej strony półwyspu Azuero; być może również na zachód wzdłuż wybrzeża Oceanu Spokojnego do półwyspu Burica, w pobliżu granicy Panamy z Kostaryką.
• A. geoffroyi frontatus – czepiak czarnobrewy – północna i zachodnia Nikaragua i północno-zachodnia Kostaryka.
• A. geoffroyi grisescens – czepiak kapturowy – południowa Panama wzdłuż wybrzeża Oceanu Spokojnego w dolinie rzeki Tuyra i na południowy wschód przez Serrania del Sapo w skrajnie południowo-wschodniej Panamie do Cordillera de Baudó w północno-zachodniej Kolumbii.
• A. geoffroyi ornatus – czepiak panamski – środkowo-wschodnia Kostaryka i Panama (od prowincji Chiriquí do Serranía de San Blas na wschód od Strefy Kanału Panamskiego).
• A. geoffroyi vellerosus – czepiak trójbarwny – wschodni i południowo-wschodni Meksyk (wschodnie San Luis Potosí, Veracruz, Tabasco, wschodnia Oaxaca, Chiapas i półwysep Jukatan), Belize, Gwatemala, Salwador i Honduras (wzdłuż północnego wybrzeża do La Mosquitia w departamencie Gracias a Dios).

Długość ciała (bez ogona) samic 31–45 cm, samców 39–63 cm, długość ogona samic 64–75 cm, samców 70–86 cm; masa ciała samic 6–9,4 kg, samców 7,4–9 kg^[20][36]. Barwa od złotobrązowej do czerwonej lub ciemnobrązowej; dłonie i stopy czarne. Głowa stosunkowo mała. Kciuk zredukowany; małpa wykorzystuje palce dłoni i stóp jak haki, na których kołysze się na gałęziach.

Liście, pędy, owoce, nasiona, niekiedy kora drzew^[37].

Po ciąży trwającej 210–225 dni rodzi się tylko 1 młode. Uważa się, że czepiak czarnoręki rozmnaża się co 3 lata.

Długość życia w niewoli wynosi ponad 30 lat. Ogon działa jak piąta kończyna i podczas zwisania może utrzymać ciężar całego ciała. Może być również używany do podnoszenia przedmiotów. Podczas rzadkich wizyt na ziemi czepiak może biegać na dwóch nogach.

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii EN (ang. endangered ‘zagrożony’)^[14]. Zagrożony w wyniku utraty siedlisk i polowań; niektóre podgatunki wyginęły na wielu obszarach.

• J.E. Gray. Notice of some new species of spider monkeys (Ateles) in the collection of the British Museum. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1865, s. 732–733, 1865. (ang.). 
• R. Kellogg & E.A. Goldman. Review of the spider monkeys. „Proceedings of the United States National Museum”. 96, s. 1–45, 1944. (ang.). 
• G.S. Miller & R. Kellogg. List of North American Recent mammals. „Bulletin - United States National Museum”. 205, s. 1–976, 1955. (ang.). 
• A. Gorog: Ateles geoffroyi. (On-line), Animal Diversity Web, 2002. [dostęp 2008-05-17]. (ang.).
• The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca  (ang.).