Czarny Dunajec (miasto)

Wieś królewska Dunajec w II połowie XVI wieku była położona w powiecie sądeckim województwa krakowskiego i należała do tenuty nowotarskiej^[10].

Pod względem historycznym Czarny Dunajec leży w południowej Małopolsce. Etnograficznie stanowi także część Podhala. Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest w Kotlinie Nowotarskiej (część mezoregionu Kotliny Orawsko-Nowotarskiej)^[11].

W okresie zaboru austriackiego miejscowość była siedzibą tzw. państwa czarnodunajeckiego.

Od 1879 do 1896 roku Czarny Dunajec był zaliczany do miasteczek^[3].
8 stycznia 1905 roku powstała tutaj spółdzielnia Towarzystwo Zaliczkowe, które nie tylko udzielało kredytów, ale również pomagało członkom w oszczędzaniu, sprawach finansowych i gospodarczych. W 1925 roku zmieniło nazwę na Bank Spółdzielczy. Obecnie jego tradycje kontynuuje Bank Spółdzielczy w Czarnym Dunajcu^[12].

W okresie międzywojennym stacjonował w miejscowości komisariat Straży Granicznej^[13] oraz funkcjonowało kolejowe przejście graniczne Czarny Dunajec-Suchá Hora. W latach 1925–1934 Czarny Dunajec posiadał prawa miejskie^[14].

8 września 1939 roku żołnierze Wehrmachtu rozstrzelali 2 mieszkańców i spalili ogółem 36 budynków^[15][16].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

W 2016 r. Czarny Dunajec uzyskał wraz z sołectwem Piekielnik w gminie Czarny Dunajec status obszaru ochrony uzdrowiskowej („Obszar Ochrony Uzdrowiskowej Czarny Dunajec”)^[17].

4 lutego 2021 roku radni gminy Czarny Dunajec zdecydowali o przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami w sprawie przywrócenia Czarnemu Dunajcowi statusu miasta^[18]. Konsultacje odbyły się pod koniec lata 2021 roku^[19]. 8 lipca 2021 roku gmina rozpoczęła kampanię informacyjną na ten temat^[20]. Konsultacje odbyły się w dniach od 1 do 30 września 2021 roku, a głosować mogli wszyscy mieszkańcy od 13 roku życia^[21]. Spośród 19 153 mieszkańców Gminy Czarny Dunajec uprawnionych do głosowania, w konsultacjach ważny głos oddały 5834 osoby (frekwencja 30,46%). Za nadaniem statusu miasta Czarnemu Dunajcowi oddano 3954 głosy (67,8% ważnych głosów), przeciwko było 1107 osób (19%), a 773 mieszkańców gminy wstrzymało się (13,2%). W Czarnym Dunajcu w konsultacjach oddano 1266 ważnych głosów, z czego 733 (57,9%) uczestników konsultacji opowiedziało się za nadaniem statusu miasta, 472 (37,3%) było przeciwnych, a 61 (4,8%) wstrzymało się od zajęcia jednoznacznego stanowiska^[22]. Podczas sesji w dniu 14 lutego 2022 roku Rada Gminy Czarny Dunajec podjęła uchwałę o wystąpieniu z wnioskiem o nadanie statusu miasta miejscowości Czarny Dunajec^[23]. 16 lutego 2022 roku Rada Gminy wystąpiła z wnioskiem do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o nadanie Czarnemu Dunajcowi praw miejskich oraz o zmianę statusu gminy z wiejskiej na miejsko-wiejską^[24]. 27 lipca 2022 roku Rada Ministrów przyjęła rozporządzenie, na mocy którego od 1 stycznia 2023 roku Czarny Dunajec stał się oficjalnie miastem^[9].

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[25].

• Gmach dawnego Sądu Powiatowego, Mościckiego 12;
• synagoga, ul. Sienkiewicza 10.

• Cmentarz żydowski w Czarnym Dunajcu z 2. poł. XIX w.
• Kościół Przenajświętszej Trójcy z 1871.
• Była stacja kolejowa z 1904.

Czarny Dunajec leży w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego, średnia temperatury w bieżącym stuleciu wynosi średnio 5,3 °C. Najwyższa temperatura, jaką zanotowano wynosiła 33,9 °C^[26], a najniższa temperatura wynosiła –42 °C^[27] (10 lutego 1929). 3 lutego 2012 roku temperatura spadła do –34,8 °C. Średnia roczna suma opadów wynosi 743 mm^[28].

Torfowiska (szczególnie Puścizna Rękowiańska) w Czarnym Dunajcu są jednym z najchłodniejszych miejsc w Polsce. Nawet latem, w lipcu i sierpniu temperatura przy bezchmurnym niebie potrafi spadać poniżej zera. Przykładowo 8 lipca 2016 zanotowano –1,9 °C, a 8 stycznia 2017 –39,8 °C^[29][30].

W miejscowości istnieje klub sportowy TS Podhalański Czarny Dunajec (Towarzystwo Sportowe Podhalański), utworzony w 2010. W chwili obecnej prowadzi sekcję piłki siatkowej. Debiut w rozgrywkach IV Ligi Piłki Siatkowej w sezonie 2011/2012 przyniósł drużynie 3 miejsce.

TS Podhalański posiada boiska do siatkówki plażowej oraz boisko do piłki nożnej plażowej.

• Torfowisko Baligówka

Zobacz też kategorie: Ludzie związani z Czarnym Dunajcem, Ludzie urodzeni w Czarnym Dunajcu.

• Stanisław Łętowski – sołtys z Czarnego Dunajca, przywódca powstania chłopów podhalańskich.

Czarny Dunajec jest miejscem urodzenia Karola Zająca, Józefa Rafacza oraz Stanisława Cikowskiego.

• Czarny Dunajec (miasto), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 765 .
• Historia Żydów w Czarnym Dunajcu na portalu Wirtualny Sztetl
• Strona klubu TS Podhalański