Czarcikęs łąkowy
Czarcikęs łąkowy (Succisa pratensis) – gatunek rośliny należący w zależności od ujęcia do rodziny przewiertniowatych Caprifoliaceae lub szczeciowatych Dipsacaceae. Występuje jako gatunek rodzimy w znacznej części Europy (bez jej południowych krańców), w północno-zachodniej Afryce (Tunezja, Algieria) oraz w zachodniej Azji (Azja Mniejsza, Kaukaz, Kazachstan i Syberia). Jako gatunek introdukowany rośnie w północno-wschodniej części Ameryki Północnej[3]. W Polsce jest rozpowszechniony, tylko na zachodzie i północy lokalnie bywa rzadki[4].
![]() | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek | czarcikęs łąkowy |
Nazwa systematyczna | |
Succisa pratensis Moench Methodus 489. 1794[3] |
Morfologia
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Devil%27s-bit_Scabious_%28Succisa_pratensis%29_-_Oslo%2C_Norway_2020-08-04.jpg/220px-Devil%27s-bit_Scabious_%28Succisa_pratensis%29_-_Oslo%2C_Norway_2020-08-04.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Teufelsabbiss_nach_der_Bl%C3%BCte_05.jpg/220px-Teufelsabbiss_nach_der_Bl%C3%BCte_05.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Succisa_pratensis_W.jpg/220px-Succisa_pratensis_W.jpg)
- Łodyga
- Wzniesiona, rozgałęziająca się, o wysokości 15–50 (80) cm. Dołem jest naga, górą przylegająco owłosiona. Pod ziemią roślina posiada krótkie, ucięte kłącze.
- Liście
- Ulistnienie nakrzyżległe. Liście eliptyczne lub jajowatolancetowate, dość grube, całobrzegie lub słabo piłkowane. Dolne mają nasadę zwężającą się w ogonek, górne są siedzące.
- Kwiaty
- Kwiatostan typu koszyczek, z początku półkulisty, potem bardziej płaski, 2–3 cm średnicy. Korona kwiatu niebieskofioletowa. Przysadki w postaci wąskolancetowatych plewinek. Kielich kwiatów zwieńczony jest 5 długimi ośćmi. Prócz niego występuje miseczkowaty, czterokanciasty, szorstko owłosiony kieliszek o 4 jajowatych ząbkach. Korona o długości 4–7 mm jest owłosiona. Kwiaty środkowe tej samej wielkości, co brzeżne. Wewnątrz kwiatów dwukrotny słupek i 4 pręciki.
- Owoce
- Ośmiożebrowe, silnie, szczecinkowato owłosione owoce pozorne (niełupki zrośnięte z kielichem i kieliszkiem) o długości 4–5 mm. Na szczycie z wzniesionymi łatkami kieliszka i 5 czarniawymi szczecinkami o długości 2 mm[5].
- Gatunek podobny
- Czarcikęsik Kluka Succisella inflexa ma kieliszek i owoce nagie, kielich (i owoce) bez wieńczących je, czarniawych szczecin[5].
Biologia i ekologia
Bylina, hemikryptofit. Roślina miododajna, o przedprątnych kwiatach, kwitnie od lipca do września[6]. Rośnie na wilgotnych łąkach, torfowiskach, obrzeżach lasów. Występuje na słabo kwaśnych i wilgotnych glebach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Molinion caeruleae i Ass. Junco-Molinietum (opt.)[7]. Jest rośliną żywicielską chronionego motyla przeplatki aurinii[8].
Systematyka
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)
Należy do rodzaju Succisa Haller, rodziny szczeciowatych Dipsacaceae, która wraz z siostrzaną rodziną kozłkowatych Valerianaceae stanowią jedną z linii rozwojowych w obrębie rzędu szczeciowców Dipsacales w grupie euasterids II wchodzącej w skład kladu astrowych (asterids) należącego do dwuliściennych właściwych (eudicots).
- Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne, podgromada Magnoliophytina, klasa Rosopsida, podklasa dereniowe, nadrząd Dipsacanae, rząd szczeciowce, rodzina szczeciowate, rodzaj czarcikęs Moench[9].
Przypisy
Bibliografia
- Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
- BioLib: 40518
- EoL: 467227
- EUNIS: 169186
- FloraWeb: 5813
- GBIF: 2888811
- identyfikator iNaturalist: 131203
- IPNI: 320331-1
- ITIS: 35415
- NCBI: 105906
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2593868
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:320331-1
- Tela Botanica: 66558
- identyfikator Tropicos: 11200063
- USDA PLANTS: SUPR