Ciwun
Narzędzia
Ogólne
Drukuj lub eksportuj
Ciwun (łac. tivunus, białor. цівун, ros. тиун, rus. тивун) – urząd ziemski w Wielkim Księstwie Litewskim[1][2][3][4]. Powstał w XIV w., gdy Litwa rozpoczęła ekspansję na tereny Rusi, adaptując wiele zastanych rozwiązań prawno-ustrojowych.
Początkowo ciwuni byli zarządcami lub dzierżawcami majątków książęcych[2][5]. Takich majątków było na Litwie 12, natomiast na Żmudzi 14: ejragolski, wielko-dyrwiański, mało-dyrwiański, retowski, użwencki, pojurski, twerski, szadowski, berżański, tędziagolski(inne języki)[6], korszewski, wiekszwiański, gondyński(inne języki) i birżyniański[2]. W późniejszym okresie, kiedy majątków królewskich ubywało, zmniejszyła się liczba ciwunów i funkcje przez nich pełnione. Konstytucja z 1588 r. przyznała ciwunowi pierwsze miejsce w hierarchii urzędów ziemskich na Litwie[2]. W XVIII w. pozostało ich na Litwie już tylko dwóch: wileński i trocki – wybierani przez sejmiki a zatwierdzani przez króla. Na Żmudzi utrzymało się 12 – mianowanych przez króla.
Pierwsze miejsce w hierarchii urzędników ziemskich litewskich miało charakter czysto honorowy. Jedyną ich kompetencją było zagajanie sejmików ziemskich, co w innych województwach Wielkiego Księstwa było spełniane przez marszałków.
Na Żmudzi, gdzie był tylko jeden podkomorzy na cały obszar księstwa, wedle ustawy z 1764 roku[7], ciwuni sprawowali sądy graniczne. Instancją apelacyjną od ich orzeczeń był kasztelan żmudzki. Tą ustawą określono niepołączalność urzędu ciwuna z sędzią ziemskim oraz grodzkim[2].
Nazwa o nordyckim źródłosłowie zapożyczona z Rusi[1][2][3][4].