Ciemiernik

Pokrój

Rośliny dorastające do 80 cm wysokości, z silnym kłączem^[5].

Liście

Grube, skórzaste, nierzadko zimotrwałe, liście odziomkowe długoogonkowe, 7–12-sieczne lub dzielne, o odcinkach na brzegu mniej lub bardziej ząbkowanych^[5][10].

Kwiaty

Często zwisające, okazałe. Mają 5 trwałych, dużych i barwnych działek okwiatu, płatki zielone lub purpurowe, w liczbie 5–15 zredukowane do drobnych, rurkowatych, kubkowatych lub dwuwargowych miodników. Pręciki liczne. 2–15 słupków (najczęściej 5, natomiast u H. foetidus i H. dumentorum – 3) z górnymi zalążniami i długimi szyjkami^[5][10].

Owoce

Wielonasienne mieszki z długimi dzióbkami, u niektórych gatunków nasiona zawierają białawe elajosomy^[5][10].

Byliny, geofity kłączowe. Kwiaty zapylane są przez owady, głównie pszczoły. Nasiona rozsiewane są u części gatunków przez mrówki. Rosną w widnych lasach i zaroślach^[5]. Wymagają zwykle gleb próchnicznych o odczynie obojętnym do zasadowego, tylko niektóre gatunki rosną na glebach kwaśnych. Zwykle rosną na glebach wilgotnych i w większości są odporne na mrozy sięgające do -15 °C^[8].

Wszystkie gatunki są trujące^[11]. Zawierają toksyczne, w smaku piekące glikozydy bufadienolidowe – helleborynę i helleborydynę (stosowane też w medycynie). Po przełamaniu liście wydzielają silny, ostry zapach^[5].

Pozycja systematyczna

Rodzaj z podrodziny Ranunculoideae Arnott, rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae) z rzędu jaskrowców (Ranunculales), należących do kladu dwuliściennych właściwych (eudicots)^[2]. Reprezentuje monotypowe plemię Helleboreae^[12].

Wykaz gatunków^[4][13]

• Helleborus argutifolius Viv. – ciemiernik korsykański
• Helleborus atrorubens Waldst. & Kit. – ciemiernik rdzawoczerwony
• Helleborus cyclophyllus (A.Braun) Boiss. – ciemiernik okrągłolistny
• Helleborus dumetorum Waldst. & Kit. ex Willd. – ciemiernik gajowy
• Helleborus foetidus L. – ciemiernik cuchnący
• Helleborus lividus Aiton – ciemiernik błękitnawy
• Helleborus × mucheri Rottenst.
• Helleborus multifidus Vis. – ciemiernik wielodzielny
• Helleborus niger L. – ciemiernik biały
• Helleborus odorus Waldst. & Kit. ex Willd. – ciemiernik wonny
• Helleborus orientalis Lam. – ciemiernik wschodni
• Helleborus purpurascens Waldst. & Kit. – ciemiernik czerwonawy
• Helleborus × tergestinus Starm. ex Rottenst.
• Helleborus thibetanus Franch. – ciemiernik tybetański
• Helleborus torquatus Archer-Hind – ciemiernik serbski
• Helleborus vesicarius Aucher ex Boiss.
• Helleborus viridis L. – ciemiernik zielony

Rośliny ozdobne

Wiele gatunków jest uprawianych na rabatach jako rośliny ozdobne. Uprawiane są głównie ze względu na ładne kwiaty oraz fakt, że kwitną bardzo wczesną wiosną, a niektóre gatunki nawet w zimie^[14]. Ich kwiaty są dość trwałe, mogą więc być używane na kwiat cięty^[11].

Rośliny lecznicze

W Polsce (niegdyś w Bieszczadach) i na Słowacji ciemiernik purpurowy (H. purpurascens) stosowany był w medycynie ludowej w dolegliwościach sercowych. Ciemiernik kaukaski (sprzedawany pod rosyjską nazwą "moroznik") jest wykorzystywany jako lek oczyszczający organizm i wspomagający przy odchudzaniu. Ze względu na silne własności trujące stosowanie ciemiernika lub jego preparatów dopuszczalne jest tylko pod kontrolą lekarza.

Ciemierniki najlepiej rosną na częściowo zacienionych stanowiskach, na przepuszczalnej, próchnicznej i stale wilgotnej ziemi^[14]. Rozmnaża się je przez nasiona wysiewane zaraz po ich zbiorze, gdyż szybko tracą one zdolność kiełkowania^[11]. Można też rozmnażać je przez podział silnie rozrośniętych kęp, najlepiej robić to również zaraz po przekwitnieniu^[11]. Po przekwitnieniu wskazane jest usuwanie kwiatostanów oraz ściółkowanie gleby kompostem. Rośliny bywają atakowane przez mszyce, zwalcza się je preparatami chemicznymi.

• Ciemiernik wymarzonerosliny.pl