Cepelia
Cepelia (właśc. Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego[1] – CPLiA) – była organizacja zrzeszająca spółdzielnie rękodzieła ludowego i artystycznego[2], która prowadziła placówki handlowe zajmujące się zbytem towarów produkowanych w zrzeszonych spółdzielniach, wykonywanych bądź inspirowanych twórczością polskich artystów ludowych. Istniała w latach 1949–1990.
Historia
Na wniosek Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz Biura Nadzoru Estetyki Produkcji powstała Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego. Powołano ją 21 czerwca 1949 roku uchwałą Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów w ramach ustawy, której zadaniem było roztoczenie opieki państwa nad wytwórczością ludową. Organizacja miała skupić rozproszoną do tego czasu w różnych organizacjach wytwórczość ludową.
W końcu 1950 roku w jej skład wchodziło już 208 spółdzielni rękodzieła ludowego i artystycznego, m.in.: „Ład”, „Koronka”, „Wanda”, „Pilsko”, „Sztuka Łowicka”, „Rękodzieło Artystyczne”, „Region”, „Podhalańska”, „Imago Artis”, 105 zakładów przemysłu artystycznego, 18 magazynów hurtowych, 60 sklepów detalicznych i 59 punktów skupu gotowych wyrobów. Liczba zatrudnionych wynosiła łącznie 28 tys. osób, w tym 11 tys. chałupników[3]. Do Cepelii swoje produkty dostarczało także 20 tys. lokalnych producentów. Liczbę rękodzielników, którzy dostarczali do Cepelii swoje produkty szacowano wtedy na ok. 200 tys. osób. Pierwszym prezesem CPLiA była Zofia Szydłowska[3].
W 1954 roku zmieniono CPLiA, centralę spółdzielczo-państwową, na Związek Spółdzielni Przemysłu Ludowego i Artystycznego (pozostała umowna nazwa „Cepelia”)[4].
W 1974 roku nastąpiła zmiana nazwy na Związek Spółdzielni Rękodzieła Ludowego i Artystycznego (ZSRLiA)[4].
Jako zasługi Cepelii wymienić można również organizowanie konkursów i przyznawanie stypendiów artystom ludowym, utworzenie Biura Studiów i Projektów Przemysłu Zabawkarskiego, które jako jedno z pierwszych na świecie analizowało rolę zabawki w rozwoju dziecka, czynne uczestnictwo w Światowej Radzie Rękodzieła afiliowanej przy UNESCO[5].
W okresie transformacji gospodarczej nastąpiła likwidacja Cepelii w 1990 roku[6].
Na jej bazie powstały inne podmioty:
- Izba Gospodarcza Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „Cepelia”[7]
- Fundacja Cepelia Polska Sztuka i Rękodzieło
- Cepelia Polska Sztuka i Rękodzieło Spółka z o.o.[8]
- Spółdzielczy Związek Rewizyjny Cepelia[a]
Dodatkowo w ramach grupy powstała także Cepelia Tourist spółka z o.o.
Nowe podmioty cepeliowskie współpracują ze sobą i organizują na Rynku Głównym w Krakowie „Targi Sztuki Ludowej”, a w okresie wakacyjnym w Sopocie odbywa się przegląd rękodzieła i folkloru „Cepeliada”.
W 2015 r. Fundacja Cepelia Polska Sztuka i Rękodzieło, mająca prawo do znaku towarowego i nieruchomości dawnej Cepelii, dysponowała siecią 36 sklepów własnych i 20 działających we franczyzie[6]. W 2020 liczba sklepów własnych wynosiła 15[9]. W październiku tego samego roku zamknięto ostatni sklep Cepelii w Warszawie przy ul. Chmielnej 8[9].