Brzostowica Wielka

Nazwa "Brzostowica" najprawdopodobniej pochodzi od słowa brzost (wiąz górski), lub od białoruskiego słowa biarosta oznaczającego korę brzozy^[5]. Niewykluczone jednak, że nazwa powstała jako forma zdrobniała od nazwy miasta Brześć. Wówczas Brzostowica oznaczałaby "Mały Brześć"^[6].

Toponim wiązany jest również ze słowem bieraścianka, którym określano łódki z kory brzozowej używane w przeszłości na okresowo żeglownej miejscowej rzeczce. Istnieje także podanie ludowe, według którego pierwszymi osadnikami w tym miejscu byli zakochani Brzost i Tawica, którym przyszło uciekać z rodzinnych stron w poszukiwaniu szczęścia. Od ich imion jakoby powstała nazwa Brzostowicy. W 2006, w czasie święta 500-lecia osiedla, przy wjeździe do niego ustawiono rzeźby przedstawiające mitycznych Brzosta i Tawicę, jako wyraz szacunku dla przodków i ich kultury^[7].

Flaga i herb Brzostowicy Wielkiej zostały ustanowione 17 lipca 2006 rozporządzeniem prezydenta Białorusi nr 455^[8].

• 1506: pierwsze wzmianki w związku z nadaniem osady w wieczyste użytkowanie Aleksandrowi Chodkiewiczowi, marszałkowi Wielkiego Księstwa Litewskiego, za zasługi dla Ojczyzny;
• XVI wiek: w Brzostowicy istniał kościół, który spaliły wojska moskiewskie; istniał także dwór szlachecki^[9];
• 1613: na mapie Tomasza Makowskiego zaznaczona jako miasteczko powiatu grodzieńskiego;
• XVII–XVIII wiek: własność Mniszków, Potockich, Kossakowskich
• 1754: otrzymała od króla Polski Augusta III prawo magdeburskie; zatwierdzono herb z wizerunkiem wiewiórki;
• 19 września 1794: w bitwie między żołnierzami Tadeusza Kościuszki i wojskiem rosyjskim w miasteczku zginęło ponad 250 powstańców, a pogoń za nimi trwała aż do wsi Hołynka; w bitwie po stronie rosyjskiej odznaczył się dowódca szwadronu, major, książę Piotr Bagration, przyszły bohater wojny z Napoleonem w 1812;
• 1795: w wyniku III rozbioru Rzeczypospolitej weszła w skład powiatu grodzieńskiego guberni grodzieńskiej Imperium Rosyjskiego;
• 1863–1864: mieszkańcy miasteczka brali aktywny udział w powstaniu styczniowym
• 1917: zajęta przez wojska niemieckie;
• od 1919 r. w granicach II Rzeczypospolitej;
• 7 czerwca 1919 roku, wraz z całym powiatem grodzieńskim, weszła w skład okręgu wileńskiego Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich – tymczasowej polskiej struktury administracyjnej^[10];
• latem 1920 roku zajęta przez bolszewików, następnie odzyskana przez Polskę;
• 20 grudnia 1920 roku włączona wraz z powiatem do okręgu nowogródzkiego^[11].
• od 19 lutego 1921 roku^[12] centrum administracyjne gminy Brzostowica Wielka w powiecie grodzieńskim województwa białostockiego;
• wrzesień 1939: zajęta przez ZSRR; w dniach pomiędzy ewakuacją Wojska Polskiego a wkroczeniem Armii Czerwonej dochodziło do zbrodni na polskich urzędnikach dokonywanych przez kryminalistów i ludność niepolską; zamordowani zostali m.in. dwaj policjanci: komendant posterunku Ostaszewski i posterunkowy Łojko^[13]; od listopada 1939 w składzie Białoruskiej SRR jako wieś w rejonie kryneckim obwodu białostockiego;
• 2 listopada 1939: włączona do Białoruskiej SRR;
• 4 grudnia 1939: włączona do nowo utworzonego obwodu białostockiego;
• czerwiec 1941: pod okupacją niemiecką;
• 22 lipca 1941: włączona w skład okręgu białostockiego III Rzeszy;
• 1944: ponownie zajęta przez wojska sowieckie;
• 20 września 1944: stała się centrum administracyjnym rejonu brzostowickiego;
• 19 lutego 1947: otrzymała status osiedla typu miejskiego;
• wrzesień 2006: osiedle obchodziło święto 500-lecia pierwszego wzmiankowania, w czasie którego odsłonięto m.in. pomnik "Drzewo życia" przedstawiający wiewiórkę - symbol miejscowości^[14].

• 1878: 1694 os. (791 mężczyzn і 803 kobiety), w tym 1127 Żydów^[15]
• Według spisu powszechnego z 1921 roku, miasteczko zamieszkane było przez 1371 osób, w tym 705 Żydów, 596 Polaków i 70 Białorusinów. Judaizm wyznawało 720 mieszkańców, katolicyzm – 421, prawosławie – 229. Jeden mieszkaniec miasteczka był ewangelikiem. Z kolei w folwarku Brzostowica Wielka mieszkało 160 osób, w tym 90 Białorusinów, 69 Polaków i jedna osoba innej narodowości. Prawosławie wyznawały 92 osoby, katolicyzm – 68^[16].
• 1931: m.in. 720 Żydów (w sierpniu 1941 brzostowiccy Żydzi przesiedleni zostali do getta w Krynkach, a w listopadzie 1942 zgładzeni w obozie zagłady w Treblince)^[17]
• 2006: 5900 os.

Przedsiębiorstwa przemysłu spożywczego, usługi socjalno-mieszkaniowe.

• Filia "Brzostowickiego masłasyrzawodu" – AAT "Małoczny swiet"
• Prywatne Unitarne Przedsiębiorstwo "Kaapram Bierastawickaha rajonnaha spażywieckaha tawarystwa"

Miejscowość położona jest 10 km od stacji kolejowej "Brzostowica" na linii Mosty – Brzostowica, przy drodze Grodno – Brzostowica – Wołkowysk.

• Historyczna zabudowa miasteczka (kon. XIX – pocz. XX w.)
• Kościół Przemienienia Pańskiego (1912), parafialny
• Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny (1615)
• Stary cmentarz katolicki, kapliczki
• Cerkiew prawosławna Zaśnięcia Najświętszej Bogurodzicy (2. poł. XIX w.), parafialna
• Dwór Kossakowskich (XVIII w.).

• 
  Rynek
• 
  Kościół Przemienienia Pańskiego
• 
  Ruiny kościoła Nawiedzenia NMP (pokarmelickiego)
• 
  Cerkiew Zaśnięcia Najświętszej Bogurodzicy
• 
  Brama siedziby miasta
• 
  Zabytkowy dwór
• 
  Plebania miejscowej parafii katolickiej

• Pałac Kossakowskich (XIX w.)

• Brzostowica Mała

• Brzostowica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 422 .
• Prognoza pogody dla Brzostowicy Wielkiej. (biał.).
• m-ko Brzostowica Wielka. Radzima. org. [dostęp 2010-01-23]. (biał. • ang. • pol. • ros.).