Brusonecja
Brusonecja[4], papierówka[5] (Broussonetia L'Hér. ex Vent.) – rodzaj krzewów i drzew liściastych z rodziny morwowatych (Moraceae). Obejmuje 4 gatunki[6][7] (w szerszym ujęciu dominującym w końcu XX wieku i na początku XXI – 7–8 gatunków[8][9]). Rośliny te występują we wschodniej i południowo-wschodniej Azji – od północno-wschodnich Indii poprzez Półwysep Indochiński, Chiny kontynentalne i Tajwan po Japonię[6].
 Brusonecja chińska | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | brusonecja | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Broussonetia L'Héritier de Brutelle ex Ventenat Tabl. Règne Vég. 3: 547. 5 Mai 1799[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
B. papyrifera (Linnaeus) Ventenat[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Brusonecja chińska rośnie także na wyspach Oceanii, przy czym badania molekularne wykazały, że są to rośliny rozmnażane wegetatywnie, pochodzące z południowego Tajwanu i rozprzestrzeniane w czasie migracji przez ludy austronezyjskie (badania nad tym gatunkiem dostarczyły pierwszego istotnego dowodu z zakresu etnobotaniki dla pochodzenia tych ludów)[10]. Gatunek ten jest współcześnie szeroko uprawiany, w wielu miejscach już zadomowiony (np. w południowej Europie), a w niektórych inwazyjny (np. w Afryce równikowej, w Stanach Zjednoczonych, Argentynie). Roślina ma szeroki zakres zastosowań – z włóknistej kory i łyka w Chinach wyprodukowano papier ok. 100 roku n.e., a w Japonii ok. 600 roku n.e.[9] Ludy austronezyjskie wyrabiają z tego gatunku charakterystyczny materiał tapa[10]. Duże znaczenie użytkowe ma także drewno, a liście stosowane są jako lek ziołowy[7]. Podobnie wykorzystywany jest mieszaniec Broussonetia × kazinoki[8].
Nazwa rodzaju upamiętnia francuskiego biologa – Pierre'a Marie Auguste Broussoneta (1761–1807)[8].
Morfologia
- Pokrój
- Drzewa osiągające do 16 m wysokości i krzewy, także o pędach wspinających się, zawierające sok mleczny[7][8]. Pąki zimowe drobne[7].
- Liście
- Zwykle opadające na zimę, skrętoległe[8], ułożone spiralnie lub w dwóch rzędach[7], wsparte odpadającymi, jajowatolancetowatymi przylistkami. Blaszki pojedyncze, ząbkowane do klapowanych. Od nasady blaszki wychodzi 3–5 głównych żyłek przewodzących, podczas gdy żyłki drugiego rzędu mają układ pierzasty[7]. Blaszka jest szorstka, silnie owłosiona[8].
- Kwiaty
- Rośliny jedno- lub dwupienne. Kwiaty drobne, rozdzielnopłciowe. Kwiaty męskie i żeńskie zebrane są w wielokwiatowe, wydłużone kłosy lub główki (męskie zwykle w kwiatostanach kotkowato wydłużonych, żeńskie w kulistych[9]). Kwiaty wsparte są trwałymi, maczugowatymi przysadkami. Okwiat składa się z czterech, rzadziej trzech działek kielicha, w kwiatach męskich zrośniętych u nasady, w żeńskich zrastających się u dołu w rurkę i trwałych[7]. W kwiatach męskich znajdują się cztery pręciki[8] o eksplozywnie otwierających się pylnikach[9]. W kwiatach żeńskich znajduje się zalążnia jednokomorowa[8], z bocznym słupkiem z pojedynczą szyjką, często ze szczątkowym rozwidleniem u nasady[7].
- Owoce
- Drobne, kulistawe i czerwone niełupki otoczone zmięśniałymi listkami okwiatu, które zrastając się tworzą kulistawe, gęste, synkarpiczne (zrosłowockowe) owocostany[7][8].
Systematyka
- Pozycja systematyczna
Rodzaj Broussonetia L’Hér. ex Vent. przez znaczną część XX wieku znany był z trzech gatunków występujących w Azji Wschodniej. W 1962 Edred John Henry Corner zaproponował włączenie do rodzaju gatunków z rodzaju Allaeanthus w randze sekcji, twierdząc, że między dwiema sekcjami (sect. Broussonetia i Allaeanthus) nie występują wyraźne różnice uzasadniające ich odrębność na poziomie rodzajów[10]. W efekcie w końcu XX i na początku XXI wieku wiele źródeł ujmowało rodzaj szeroko włączając tu 7–8 gatunków[9][11]. Zastosowanie metod molekularnych do poznania relacji filogenetycznych pozwoliło ujawnić, że owszem, Broussonetia i Allaeanthus są blisko spokrewnione, ale siostrzanym taksonem dla Broussonetia jest rodzaj Malaisia, a Allaeanthus jest siostrzany dla tych dwóch. Cała ta grupa jest siostrzana z kolei dla pozostałych rodzajów z plemienia Dorstenieae z wyjątkiem rodzaju Fatoua, zajmującego pozycję bazalną w obrębie całego plemienia[10]. W efekcie wyróżniane są jako odrębne rodzaje wszystkie taksony wyżej wymienione[6][7].
- Wykaz gatunków[6]
- Broussonetia harmandii Gagnep.
- Broussonetia kaempferi Siebold
- Broussonetia × kazinoki Siebold
- Broussonetia monoica Hance
- Broussonetia papyrifera (L.) L'Hér. ex Vent. – brusonecja chińska