Bronisław Prugar-Ketling

Pochodził z rodziny Prugarów, osiadłej w Trześniowie ok. XV wieku. Urodził się 2 lipca 1891 w Trześniowie, w rodzinie Karola, rolnika^[1], i Ludwiki z Rymarowiczów^[2][3]. Miał siostry: Bronisławę po mężu Kołodziej i Anielę po mężu Madej^[4]. Po śmierci ojca był wychowywany przez stryja Wojciecha, księdza, wieloletniego proboszcza parafii Trójcy Przenajświętszej w Babicach^[5]. Uczył się w szkole podstawowej w Jaćmierzu. W 1910 zdał egzamin dojrzałości w C. K. Gimnazjum Męskim w Sanoku (w jego klasie byli m.in. Józef Hukiewicz, Władysław Kubala, Stefan Mozołowski, Antoni Nahurski)^[6][7][8][9]. Po zdaniu matury odbył służbę wojskową w wymiarze jednego roku. Przed I wojną światową od 1910 do 1914 studiował na Wydziale Prawa i Umiejętności Politycznych Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie^[2].

W młodości w rodzinnym Trześniowie założył Drużyny Bartoszowe, którym był naczelnikiem^[10][11]. Ponadto założył kilka drużyn DB w powiatach sanockim, brzozowskim, przemyskim^[10]. W 1913 ukończył dwa kursy wojskowe (w Brzuchowicach i Dublanach), po czym mianowany rotnikiem i podchorążym^[10]. Następnie był rotnikiem także w Sanockiej Chorągwi Drużyn Bartoszowych, założonej 3 sierpnia 1911^[12]. Był instruktorem DB w powiatach sanockim^[13], brzozowskim i przemyskim. Został mianowany przez komisarza Chorągwi Sanockiej DB Bronisława Tustanowskiego na stopień podchorążego^[14][15].

W czasie I wojny światowej służył w c. i k. armii. Jego oddziałem macierzystym był pułk piechoty nr 89^[16]. Na stopień podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1916 w korpusie oficerów rezerwy piechoty^[17]. Został dwukrotnie ranny, w 1916 dostał się do niewoli rosyjskiej. Po ucieczce z niewoli w 1917, wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej, w wyniku choroby został ewakuowany, przedostał się przez Murmańsk i Anglię do Francji. Tam w 1918 wstąpił do Armii Hallera i dostąpił stopnia kapitana^[2]. Od lipca do listopada tego roku był dowódcą kompanii, a następnie dowódcą III batalionu 2 pułku strzelców polskich (po powrocie do kraju przemianowanym na 44 pułk piechoty Strzelców Kresowych).

W 1919 wraz z armią Hallera powrócił do niepodległej II Rzeczypospolitej. Na czele batalionu wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Po wojnie zrezygnował z doktoryzowania się z prawa^[18].

2 stycznia 1920 został słuchaczem II Kursu Wojennej Szkoły Sztabu Generalnego. W połowie kwietnia 1920 skierowany został na front celem odbycia praktyki sztabowej. Pełnił obowiązki szefa Oddziału Operacyjnego w Sztabie Grupy Operacyjnej płk. szt. gen. Józefa Rybaka, która wchodziła w skład 3 Armii gen. por. Edwarda Śmigłego-Rydza. Następnie kierował Oddziałem III Operacyjnym sztabu 4 Armii gen. Leonarda Skierskiego.

W okresie od stycznia do września 1921 kontynuował naukę w Wyższej Szkole Wojennej. Po ukończeniu kursu i otrzymaniu tytuł oficera Sztabu Generalnego został przydzielony do 2 Dywizji Górskiej w Przemyślu na stanowisko szefa sztabu^{[19][20][21][22][23]}. 15 października 1924 został przeniesiony do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr X w Przemyślu na stanowisko szefa Oddziału Ogólnego^[24][25]. Następnie pełnił służbę na stanowisku szefa Oddziału Ogólnego i szefa sztabu Dowództwa Okręgu Korpusu Nr IX w Brześciu. W maju 1927 został przeniesiony do 34 pułku piechoty w Białej Podlaskiej na stanowisko zastępcy dowódcy pułku^[26][27]. W lipcu 1929 został przeniesiony do 45 pułku piechoty Strzelców Kresowych w Równem na stanowisko dowódcy pułku^[28][29]. Od października 1935 do października 1938 był szefem Departamentu Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie. Od października 1938 do sierpnia 1939 był dowódcą piechoty dywizyjnej 11 Karpackiej Dywizji Piechoty w Stanisławowie.

W czasie kampanii wrześniowej dowodził 11 Karpacką Dywizją Piechoty w składzie Armii „Karpaty”. Dowodzona przez niego dywizja wsławiła się m.in. rozbiciem w nocnym uderzeniu zmotoryzowanego pułku SS „Germania”.

Osobne artykuły: Bitwa pod Jaworowem i Bitwa w lasach janowskich (1939).

Uniknął niewoli niemieckiej. Przez Węgry przedostał się do Francji, gdzie 11 listopada 1939 został powołany na stanowisko dowódcy 2 Dywizji Strzelców Pieszych. Razem z płk. dypl. Stanisławem Maczkiem został awansowany na generała brygady ze starszeństwem z dniem 15 września 1939.

Na czele dywizji uczestniczył w kampanii francuskiej 1940, z którą walczył w maju i czerwcu 1940 w składzie 45 Korpusu Francuskiego^[2]. Dywizja została skierowana na tereny południowo-wschodniej Francji, brała udział m.in. w bitwie o wzgórza Clos du Doubs w Alzacji. Z rozkazu gen. Władysława Sikorskiego 19/20 czerwca 1940 Prugar-Ketling przekroczył granicę Szwajcarii^[30] wraz z większością swych wojsk (ok. 12 tys. żołnierzy) i resztę wojny spędził na internowaniu. W tym czasie dbał o morale wojskowe i zwartość oddziałów, a także rozwój osobisty żołnierzy, tworząc w obozach wyższe uczelnie, liceum, gimnazjum, kursy zawodowe^[2]. Z jego inicjatywy zorganizowano kadrę dydaktyczną (kierował nią również pochodzący z Sanoka, Adam Vetulani), dzięki której wielu żołnierzy i oficerów zdało maturę, kończyło kursy zawodowe, a ponadto także doktoraty i habilitacje. Dewizą generała było w tym czasie powiedzenie: Nauka dla Polski, praca dla Szwajcarii^[31]. Podczas internowania w Szwajcarii spisał wspomnienia z okresu kampanii wrześniowej pod tytułem Aby dochować wierności.

W połowie 1945 podporządkował się Tymczasowemu Rządowi Jedności Narodowej i jesienią tego roku powrócił do Polski^[2]. Pełnił funkcje szefa Gabinetu Naczelnego Dowódcy i Ministra Obrony Narodowej, marszałka Polski Michała Roli-Żymierskiego, następnie był przewodniczącym Komisji Delimitacyjnej dla spraw granicy wschodniej, później przewodniczącym Studiów Granicznych, a na koniec szefa Departamentu Piechoty i Kawalerii MON oraz szefa Departamentu Wyszkolenia Bojowego Dowództwa Wojsk Lądowych^[2]. 21 lipca 1947 awansowany na stopień generała dywizji.

Zmarł 18 lutego 1948 w wieku 57 lat. Został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie 20 lutego 1948^[2][32] (kwatera A25-tuje-22)^[33].

Mimo awansów dokonanych w Polsce Ludowej, trzy lata po śmierci Bronisława Prugara-Ketlinga, jego osoba została wymieniona w tzw. procesie generałów jako organizator antypaństwowego spisku grupy wyższych oficerów Wojska Polskiego.

16 października 1920 w Sanoku poślubił nauczycielkę Marię Annę^[34] (ur. 1894^[3], córkę szewca z Sanoka, Antoniego Borczyka, siostrę Czesława)^[35], która także należała do Drużyn Bartoszowych^[10])^[36][37]. Mieli synów Bogusława (ur. 1926)^[38] i Zygmunta (ur. 1928)^[4][39][40].

W 1990 ukazały się wspomnienia gen. Bronisława Prugara-Ketlinga pt. Aby dochować wierności (Wspomnienia z działań 11 Karpackiej Dywizji Piechoty).

W sanockiej dzielnicy Błonie imieniem generała Bronisława Prugara-Ketlinga nazwano ulicę^[41] w maju 1988^[42], a w powiązaniu z jego działalnością druga ulica została nazwana Aleja Szwajcarii^[4]. Budowanej od 1988 Szkole Podstawowej nr 9, działającej od 1991, w dniu 2 czerwca 1993 nadano patronat generała Bronisława Prugara-Ketlinga (w 2001 przemianowana na SP nr 1)^{[4][43][44][45]} (decyzję podjęto w kwietniu 1988^[46], akt erekcyjny wmurowano 30 maja 1988^[47][48]). Obecnie szkoła znajduje się pod adresem Aleja Szwajcarii 5. W budynku szkoły została umieszczona tablica pamiątkowa pamięci generała; inskrypcja głosi: 1891–1947 Bóg Honor Ojczyzna. Generał dywizji Bronisław Prugar-Ketling. Szkołę podstawową budowano w latach 1988–1991 w hołdzie wielkiemu rodakowi. Fundacja Alpy-Karpaty w Sanoku. Z okazji 20-lecia istnienia szkoły w 2011 przy budynku szkoły został zasadzony klon pospolity nazwany „Generał”. W budynku sanockiego ratuszu przy ulicy Rynek 1 znajduje się popiersie Bronisława Prugara-Ketlinga.

W październiku 1973 w Szkole Podstawowej w Trześniowie ustanowiono tablicę pamiątkową ku czci 26 mieszkańców miejscowości poległych podczas wojny, jednocześnie honorującą gen. Prugara-Ketlina^[49]. 13 września 1997 Szkoła Podstawowa w Trześniowie otrzymała patronat generała Bronisława Prugara-Ketlinga^[50].

W 2006 ukazała się książka pt. Generał Bronisław Prugar-Ketling. Wspomnienia syna autorstwa syna generała, Zygmunta Prugara-Ketlinga^[51].

Trzyletnia wnuczka generała, Alicja, 21 września 2012 dokonała odsłonięcia pomnika „Dla Nich” na murze kwatery 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, poświęconego Żołnierzom Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie^[52].

Decyzją Nr 185/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 listopada 2019 gen. dyw. Bronisław Prugar-Ketling został patronem 22 Karpackiego Batalionu Piechoty Górskiej^[53].

• podporucznik – 1 stycznia 1916 w korpusie oficerów rezerwy piechoty c. i k. armii^[17]
• porucznik – 1918
• kapitan – 1918
• major – 3 maja 1922 zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 347. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[54]
• podpułkownik – 1 grudnia 1924 ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 i 95. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[55]
• pułkownik – 10 grudnia 1931 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932 i 5. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[56]
• generał brygady – ze starszeństwem z dniem 15 września 1939 w korpusie generałów we Francji przez gen. Władysława Sikorskiego^[57]
• generał dywizji – 21 lipca 1947^[57]

• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari (1940)^[2][58]
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1921)^[59][2]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1 października 1946)^[60][2]
• Krzyż Niepodległości (25 lipca 1933)^[61][2]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (7 listopada 1925)^[62][2]
• Order Krzyża Grunwaldu III klasy (6 września 1946)^[63]
• Krzyż Walecznych (dwukrotnie: 1920)^[2]
• Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 10 listopada 1928^[64][65], 10 listopada 1938^[66])^[2]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
• Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia^[67]
• Państwowa Odznaka Sportowa^[68]
• Krzyż Komandorski Orderu Legii Honorowej (Francja)^[2]
• Krzyż Oficerski Orderu Legii Honorowej (Francja, 1932)
• Krzyż Wojenny (dwukrotnie: Francja; pierwszy raz w 1918)
• Krzyż Wojskowy (Wielka Brytania)
• Srebrny Medal Waleczności 1 klasy (Austro-Węgry)^[16]
• Medal Zwycięstwa („Médaille Interalliée”)

• Ranglisten des kaiserlichen und königlichen Heeres 1918. Wiedeń: Nadworna i Państwowa Drukarnia, 1918. (niem.).
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Tadeusz Wójtowicz: Generał Bronisław Prugar-Ketling. W: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 145–148.
• Adam Vetulani, Z Generałem Bronisławem Prugarem w Szwajcarii W: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958, Państwowe Wydawnictwo Naukowe Kraków 1958, s. 293–307 (w witrynie Trójmiejskiego Koła Zamiejscowego TPSiZS).
• Adam Vetulani: Poza płomieniami wojny. Internowani w Szwajcarii 1940–1945. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1976. Brak numerów stron w książce
• Waldemar Strzałkowski: Życiorysy dowódców jednostek polskich w wojnie obronnej 1939 r. W: Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990. ISBN 83-211-1096-7.
• Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski: Generałowie Polski niepodległej. Warszawa: Editions Spotkania, 1991.
• Piotr Stawecki: Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 83-11-08262-6.
• Edward Zając. Generał Bronisław Prugar-Ketling. „Tygodnik Sanocki”. Nr 10 (226), s. 6, 12 stycznia 1996. 
• Leszek Puchała. Zawsze wierny. „Tygodnik Sanocki”. Nr 26 (764), s. 6, 0 czerwca 2006. 
• Janusz Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990, t. III:M-S, Toruń 2010.
• Bronisław Prugar-Ketling. Dowódcy WP 1939. [dostęp 2014-02-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].