Białowieża (gmina)

Początkowo gmina należała do powiatu prużańskiego. 12 grudnia 1920 r. została przyłączona do nowo utworzonego powiatu białowieskiego pod Zarządem Terenów Przyfrontowych i Etapowych^[7]. Gmina Białowieża została wraz z całym powiatem przyłączona 19 lutego 1921 roku do (utworzonego 14 sierpnia 1919 roku) województwa białostockiego. Od 19 lutego 1921 była jedną z zaledwie trzech gmin powiatu białowieskiego, a po jego zniesieniu z dniem 1 sierpnia 1922 roku została przyłączona do powiatu bielskiego w tymże województwie^[8].

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku gminę Białowieża zamieszkiwało 6674 osób, wśród których 1492 było wyznania rzymskokatolickiego, 4865 prawosławnego, 97 ewangelickiego, 2 mahometan a 217 mojżeszowego. Jedna osoba była niewiadomego wyznania. Jednocześnie 5194 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 1339 białoruską, 5 niemiecką, 8 żydowską,128 rosyjską. W gminie było 1007 budynków mieszkalnych^[9].

13 kwietnia 1929 z gminy Białowieża wyłączono miejscowości: Długi Bród, osada Hajnówka, Jakubowo, Krugłe, Łozice, Nikiforowszczyzna, Orzeszkowo, Piaski, Postołowo, Starzyna, Sawiny-Gród, Skryplewo, Wiluki, Wygon, Wierzchowskie i Zabagonie, włączając je do nowo utworzonej gminy Hajnówka w tymże powiecie^[10]. 1 kwietnia 1930 gmina Hajnówka otrzymała status gminy wiejskiej o miejskich uprawnieniach finansowych^[11]. Gmina Hajnówka przetrwała tylko ponad rok, bo już 30 czerwca 1930 zniesiono ją, a byłe miejscowości białowieskie (łącznie z Hajnówką) powróciły do gminy Białowieża^[12].

16 października 1933 roku gminę Białowieża podzielono na 17 gromad: Biała, Budy, Ćwirki, Hajnówka, Kamieniuki, Kiwaczyna, Ławy, Okólnik, Orzeszkowo, Panasiuki, Podbielskie Ogrodniki, Podolany, Pogorzelce, Starzyna, Stoczek, Teremiski i Zastawa^[13].

1 października 1934 po raz drugi utworzono gminę Hajnówka, w związku z czym od gminy Białowieża odłączono osadę Hajnówka oraz wsie Gorlańskie Stojło, Kozi Przeskok, Leśna, Nowiny, Orzeszkowo, Postołowo, Sacharewo, Sawiny Gród, Skryplewo, Wierzchowskie, Wydmuchowo i Znojka^[14] (gminę Hajnówka zniesiono po raz drugi 1 października 1954, lecz gmina Białowieża nie uległa wówczas zmianom^[15]).

Gmina obejmowała część Puszczy Białowieskiej. Po wojnie obszar gminy Białowieża został przedzielony granicą państwową. Zachodnia część pozostała w Polsce (łącznie z siedzibą Białowieżą), natomiast wschodnia (ok. 50 tys. ha) weszła w skład Związku Radzieckiego (gromady Biała, Ćwirki, Kamieniuki, Kiwaczyna, Ławy, Okólnik, Panasiuki i Podbielskie Ogrodniki)^[16].

Gminę Białowieża zniesiono jesienią 1954 w związku z likwidacją gmin i wprowadzeniu w ich miejsce gromad^[17]. Jej obszar przekształcono w gromadę Białowieża^[18].

Gminę Białowieża reaktywowano ponownie 1 stycznia 1973 w związku z kolejną reformą administracyjną^[19].

Dominującą religią w gminie jest prawosławie. Białowieża jest siedzibą parafii św. Mikołaja. Prawosławni zamieszkują Białowieżę, Teremiski, Pogorzelce i inne miejscowości^[20]. W gminie mieszkają także katolicy, którzy posiadają kościół i parafię św. Teresy od Dzieciątka Jezus^[21]. Na terenie gminy działają również dwa zbory protestanckie: baptystyczny^[22] i zielonoświątkowy^[23] (obydwa w Białowieży).

Według danych z roku 2002^[24] gmina Białowieża ma obszar 203,2 km², w tym:

• użytki rolne: 8%
• użytki leśne: 88%

Gmina stanowi 12,52% powierzchni powiatu.

Dane z 30 czerwca 2004^[4]:

Gmina leży pomiędzy Białorusią a gminami z mniejszością białoruską.

• Piramida wieku mieszkańców gminy Białowieża w 2014 roku^[1].

Budy, Czerlonka, Grudki, Podolany, Pogorzelce, Stoczek, Teremiski, Zastawa^[2].

Pozostałe miejscowości: Białowieża, Podcerkwy, Przewłoka, Zwierzyniec.

Hajnówka, Narewka; gmina sąsiaduje z Białorusią