Bernard Ber Mark

Urodził się w Łomży, w rodzinie Hersza, sekretarza gimnazjalnego, i Racheli z Blumrosenów^[1][2]. Od 1927 studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, który ukończył w 1932 z tytułem magistra. Pracował jako nauczyciel języka polskiego, m.in. w religijnych szkołach żydowskich w Białymstoku i Wołominie^[3]. Czynnie udzielał się w środowiskach komunistycznych, od 1927 w Komunistycznym Związku Młodzieży Polski. Od 1928 był członkiem Komunistycznej Partii Polski, od 1930 Komunistycznej Partii Rosji^[3]. W latach 1934–1938 był członkiem centralnej redakcji wydawnictw żydowskich przy KC KPP, a w latach 1934–1935 redaktorem legalnego komunistycznego dziennika „Der Frajnd”. W latach 1936–1938 był również członkiem zarządu Związku Zawodowego Literatów Żydowskich w Warszawie.

We wrześniu 1939 brał udział w obronie Warszawy. W październiku 1939 wyjechał z żoną Esterą do Białegostoku^[3]. Podczas II wojny światowej przebywał w Mińsku (pracował w Białoruskiej Akademii Nauk), Moskwie i Kujbyszewie, gdzie działał w Żydowskim Komitecie Antyfaszystowskim. Był współtwórcą Związku Patriotów Polskich, a od 1944 członkiem Zarządu Głównego tej organizacji i wiceprzewodniczącym Komitetu Organizacyjnego Żydów Polskich przy ZPP. Uczestniczył w pertraktacjach dotyczących repatriacji.

Do Polski wrócił w styczniu 1946 i podjął pracę w Centralnym Komitecie Żydów Polskich. W 1949 objął funkcję dyrektora Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, którą piastował do momentu śmierci w 1966.

Po wojnie był również Przewodniczącym Związku Literatów i Dziennikarzy Żydowskich oraz redaktorem naczelnym „Dos Naje Lebn”. Od 1954 był profesorem nadzwyczajnym.

W 1937 ożenił się z Esterą (Edwardą) Goldhar – nauczycielką i działaczką KPP, która po wojnie została pracownikiem naukowym ŻIH. W 1968 wyjechała do Izraela, zmarła tam w 1994. Mieli jedną córkę Zinę^[3].

Zmarł w Warszawie, pochowany w alei głównej cmentarza żydowskiego przy ulicy Okopowej (sektor 64-1-23)^[4][5].

Bernard Ber Mark w swojej pracy naukowej, jako jeden z pierwszych historyków, wzmiankował o uczestnictwie Żydowskiego Związku Wojskowego w powstaniu w getcie warszawskim. Jego książki poruszały głównie problematykę wojenną i losy Żydów w czasie Holocaustu.

Na treści jego dzieł zaważyły jego poglądy polityczne oraz narzucona przez władze komunistyczne „oficjalna” wersja historii.

• 1985: The scrolls of Auschwitz
• 1959: Walka i zagłada warszawskiego getta
• 1957: Di geszichte fun Jidn in Pojln (z jid. Historia Żydów w Polsce)
• 1954: Twórczość pisarzy poległych w gettach i obozach
• 1954: Rzemieślnicy żydowscy w Polsce feudalnej
• 1953: Powstanie w getcie warszawskim
• 1952: Ruch oporu w getcie białostockim
• 1950: Di jidisze tragedje in der pojliszer literatur (z jid. Żydowska tragedia w polskiej literaturze)

• Złoty Krzyż Zasługi (16 lipca 1954)^[6]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[7]

• Nagroda Państwowa III stopnia za książkę pt. Powstanie w Getcie Warszawskim na tle ruchu oporu w Polsce (1955)^[8]

• Alina Cała, Hanna Węgrzynek, Gabriela Zalewska: Historia i kultura Żydów polskich. Słownik. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2000. ISBN 83-02-07813-1. Brak numerów stron w książce
• Henryk Kroszczor: Cmentarz Żydowski w Warszawie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 18. ISBN 83-01-04304-0.
• Jan Jagielski: Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej 49/51. Z. 1, Kwatery przy Alei Głównej. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami. Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce, 1996, s. 72. ISBN 83-90-66296-5.