Bartolomeo Rastrelli

Francesco Bartolomeo Rastrelli urodził się w Paryżu w 1700 roku^[2]. Był synem włoskiego rzeźbiarza i architekta Carla Bartolomea Rastrellego (1675–1744), z którym przyjechał do Rosji w wieku szesnastu lat^[2][3][4]. Carlo Rastrelli, pracujący przez dekady we Francji, gdzie zdobył renomę jako rzeźbiarz i architekt wnętrz, przybył do Petersburga w 1716 roku, by pracować dla cara Piotra I Wielkiego^[5][2].

Pierwsze nauki pobierał u ojca^[2][3], z którym pracował nad projektami dla rosyjskiej arystokracji^[4]. Jego pierwszym zleceniem, otrzymanym od hospodara Mołdawii Dymitra Kantemira w 1721 roku, był projekt pałacu dla władcy w Petersburgu^[2][a]. Następnie w latach 20. XVII w. odbywał studia w Europie opłacane przez cara^[2][3]. W 1724 roku na krótko powrócił do Petersburga, a po śmierci Piotra Wielkiego, cesarzowa Rosji Katarzyna I sfinansowała przynajmniej kolejne dwa lata jego studiów zagranicznych^[3]. Nie wiadomo dokładnie gdzie studiował, przyjmuje się, że większość czasu spędził we Włoszech^[3]. Studia zagraniczne trwały 5–8 lat, a Rastrelli mógł również kształcić się we Francji i w Niemczech^[6].

Po powrocie do Rosji wyrobił sobie renomę^[6]. W 1730 roku zaprojektował – nieistniejący już – gmach szkoły jazdy konnej przy Newskim Prospekcie^[2]. Pod koniec lat 30. XVIII w. Rastrelli pracował dla faworyta cesarzowej Anny Romanowej – Ernesta Jana Birona, księcia Kurlandii i Semigalii od 1737 roku^[2]. Dla Birona zaprojektował dwa pałace: pałac w Rundāle oraz pałac w Jełgawie, znajdujące się współcześnie na terenie Łotwy^[2]. Cesarzowa Anna Romanowa nadała mu tytuł carskiego architekta nadwornego – honor nadany wcześniej niemieckiemu architektowi Schlüterowi (1660–1714) i francuskiemu architektowi Le Blondowi (1679–1719)^[6]. Po odsunięciu Birona od władzy w 1740 roku, Rastrelli został wezwany z powrotem do Petersburga, gdzie powierzono mu projekt pałacu letniego (wzniesionego w latach 1741–1744)^[2].

Jego pozycja ucierpiała podczas przewrotu pałacowego w 1741 roku, jednak szybko powrócił do łask, stając się ulubionym architektem cesarzowej Elżbiety Romanowej, która powierzała mu najważniejsze projekty w stolicy i okolicy^[6]. W 1743 roku zainstalował w przebudowywanym na zlecenie cesarzowej Pałacu Zimowym Bursztynową Komnatę^[7]. W 1744 roku otrzymał zlecenie projektu jej rezydencji letniej w Kijowie – Pałacu Maryńskiego^[2]. W 1845 roku rozpoczął prace nad przebudową pałacu Peterhof, otwartego ponownie w 1755 roku^[2][b]. W latach 1748–1764 według projektu Rastrellego wzniesiono w Petersburgu kompleks klasztorny Monasteru Smolnego, przy czym gmach soboru został ukończony dopiero w 1835 roku^[2][c]. W 1748 roku Rastrelli sporządził bardzo podobny projekt cerkwi św. Andrzeja w Kijowie^[2]. Również w 1748 roku Rastrelli rozpoczął prace nad pawilonem ermitażu w Carskim Siole, zbudowanym w 1749 roku^[2]. W 1752 roku Rastrellemu powierzono przebudowę Pałacu Katarzyny w Carskim Siole, który miał się stać „rosyjskim Wersalem”^[2]. W 1755 roku przeniósł tu z polecenia carycy Bursztynową Komnatę^[7]. W latach 1754–1762 poprowadził budowę Pałacu Zimowego^[2]. Za panowania Elżbiety Romanowej zaprojektował 12 pałaców oraz liczne cerkwie^[4]. Opracowywał wówczas również oprawy uroczystości dworskich, sporządzając plany oświetlenia, fajerwerków, fontann winnych oraz bankietów czy pochodów^[7].

W 1762 roku na tron wstąpiła Katarzyna II Wielka, która preferowała bardziej progresywny styl architektoniczny – neoklasycyzm^[4] i zwolniła Rastrellego z pozycji nadwornego architekta w 1763 roku^[2]. Rastrelli podjął wówczas ponownie prace dla Birona, by ukończyć wnętrza jego pałaców w Rundāle i Jełgawie^[2].

W lutym 1771 roku Rastrelli został przyjęty jako honorowy członek do Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu^[2][4]. Zmarł dwa miesiące później, w kwietniu 1771 roku w Petersburgu^[2][4]. Miejsce jego pochowku nie jest znane^[2].

Rastrelli tworzył w stylu rosyjskiego baroku na terenie Rosji carskiej^[3][6]. Łączył rokoko z tradycyjnymi elementami architektury rosyjskiej, tworząc bogato zdobione, wielokolorowe fasady^[4]. Był architektem m.in. Pałacu Zimowego w Petersburgu, pałacu w Rundāle oraz przebudowy Pałacu Katarzyny w Carskim Siole^[3][6].

Poniższa tabela przedstawia wybrane obiekty wzniesione lub przebudowane według projektów Rastrellego:

Obiekt – nazwa obiektu;

Zdjęcie – fotografia obiektu;

Budowa – lata budowy i/lub przebudowy;

Położenie – miasto, państwo, współrzędne geograficzne;

Opis – krótki opis obiektu.

     † nieistniejące

N°	Zdjęcie	Obiekt	Położenie	Budowa	Opis
1.		Pałac Dymitra Kantemira	Petersburg	1720–1724	Pałac dla Dymitra Kantemira, wzniesiony w latach 1720–1724 a później kompletnie przebudowany[8].
2.		Pałac Letni Anny Iwanownej	Petersburg	1730	Pałac Letni Anny Iwanownej nad brzegiem Dużej Newy, jednopiętrowy gmach z drewna z 28 komnatami i salą reprezentacyjną[9]. Anna Iwanowna zmarła tu w 1740 roku[9]. Zburzony w 1747 roku[9].
3.		Pałac Letni Anny Iwanownej	Moskwa	1731
4.		Pałac Zimowy Anny Iwanownej	Moskwa	1733–1735	Zburzony w 1754 roku.
5.		Pałac w Rundāle	Pilsrundāle koło Bauski Semigalia, 56°24′46″N 24°01′32″E/56,412778 24,025556	1736—1740 1764—1767
6.		Pałac w Jełgawie	Jełgawa 56°39′21″N 23°43′59″E/56,655833 23,733056	1738—1740 1763—1772
7.		Pałac Letni w Petersburgu	Petersburg 59°56′25,5″N 30°20′15,5″E/59,940417 30,337639	1741–1744[d]	Pałac Letni Elżbiety Piotrownej wzniesiony na południe od połączenia rzek Mojki i Fontanki[9]. Na kamiennej bazie osadzone piętro z drewna z ogromnymi oknami i pilastrami[9]. Pałac miał 160 pomieszczeń, w tym cerkiew i galerie[9]. W pałacu urodził się w 1754 roku przyszły car Paweł I, na którego rozkaz pałac zburzono w 1796 roku i wybudowano tu Zamek Michajłowski[9].
8.		Peterhof	Peterhof 59°53′00″N 29°54′27″E/59,883333 29,907500	1747—1755 (przebudowa)
9.		Kaplica pałacu Peterhof	Peterhof 59°53′00″N 29°54′27″E/59,883333 29,907500	1747—1751
10.		Smolny Sobór Zmartwychwstania Pańskiego w Petersburgu	Petersburg 59°56′55″N 30°23′44″E/59,948611 30,395556	1748—1764	Sobór jest częścią kompleksu klasztornego Monasteru Smolny w Petersburgu, zbudowanego według projektu Rastrellego w latach 1748–1769[10]. Prace nad wykończeniem wnętrz świątyni trwały do 1835 roku[11].
11.		Cerkiew św. Andrzeja w Kijowie	Kijów 50°27′32″N 30°31′05″E/50,458889 30,518056	1748—1767	Projekt Rastrellego wzorowany był na jego wcześniejszym projekcie Smolnego Soboru w Petersburgu[2].
12.		Pałac Woroncowa	Petersburg 59°55′36,12″N 30°19′04,08″E/59,926700 30,317800	1749—1757	Pałac w centrum Petersburga, wzniesiony dla rodziny Woroncowów w latach 1749–1757[12][2].
13.		Pałac Katarzyny w Carskim Siole	Puszkin 59°42′57″N 30°23′44″E/59,715833 30,395556	1752—1756 (przebudowa)	Pierwszy, niewielki pałac Katarzyny został wzniesiony w tym miejscu w latach 1717–1723, od 1743 roku prowadzono jego rozbudowę, od 1748 roku prace prowadził Rastrelli[13]. W 1752 roku Katarzyna zarządziła kompletna przebudowę i prace powierzyła Rastrellemu[13]. Przebudowa została ukończona w 1756 roku[13].
14.		Ermitaż	Puszkin 59°42′57″N 30°23′44″E/59,715833 30,395556	1749 (przebudowa)	W parku Carskiego Sioła Rastrelli wzniósł lub przebudował szereg pawilonów ogrodowych, w tym pawilon ermitażu w 1749 roku[8].
15.		Pałac Maryński w Kijowie	Kijów 50°26′54″N 30°32′15″E/50,448333 30,537500	1744–1755	Letnia rezydencja cesarzowej Elżbiety Romanowej w Kijowie, wzniesiona według projektu Rastrellego w latach 1744–1755[2].
16.		Pałac Stroganowa	Petersburg 59°56′09″N 30°19′14″E/59,935833 30,320556	1753—1754 (przebudowa)	Pałac przy głównej ulicy Petersburga – Newskim Prospekcie Nr. 17, wzniesiony dla rodziny Stroganowów (1738) i przebudowany przez Rastrellego dla barona Sergieja Grigoriewicza Stroganowa w latach 1752–1754[14][2].
17.		Pałac Zimowy	Petersburg 59°56′25″N 30°18′50″E/59,940278 30,313889	1754—1762	Czwarty Pałac Zimowy nad brzegiem Newy wzniesiony w latach 1754—1762 według projektu Rastrellego, główna rezydencja carów rosyjskich do 1917 roku, jeden z największych pałaców w Europie[15][8]. Rastrelli prowadził przebudowy wcześniejszych pałaców zimowych – trzeciego (1732–36) i tymczasowego (1755)[8].

• pomnik upamiętniający czterech włoskich architektów Petersburga na Placu Maneżowym (ros. Манежная площадь) w Petersburgu – cztery brązowe popiersia architektów podarowane miastu przez Mediolan w 2003 roku z okazji 200. rocznicy powstania Petersburga, przedstawiają: Rastrellego, Giacomo Quarenghego (1744–1817), Antonio Rinaldego (1710–1794) i Carlo Rossiego (1775–1849)^[16]
• pomnik Rastrellego w Carskim Siole^[2]
• imieniem Rastrellego nazwano jeden z placów Petersburga – Plac Rastrellego (ros. Площадь Растрелли)^[2]

• Lexikon der Kunst: Malerei, Architektur, Bildhauerkunst, Karl Müller Verlag Erlangen 1994.
• Кузнецов, С. О.: История одного фасада Российской империи, [w:] Искусствознание 2000 № 1, s. 376–399.
• Кузнецов, С. О.: Дворец и его архитекторы Historia budowy Pałacu Stroganowa na Newskim Prospekcie, [w:] [1]
• Кузнецов, С. О.: Пусть Франция поучит нас «танцовать». Создание Строгановского дворца в Петербурге и своеобразие придворной культуры России в первой половине XVIII века, Sankt Petersburg 2003, 512 s., ISBN 5-303-001090-1.
• Кузнецов, С. О.: Дворцы и дома Строгановых. Три века истории, Центрполиграф/МиМ-Дельта Sankt Petersburg 2008, 319 s., ISBN 978-5-9524-3471-4.

• Bartolomeo Rastrelli – dzieła w bibliotece Polona