Audyt

Wyraz „audyt” pochodzi od łacińskiego „auditor”, tj. słuchacz, słuchający^[1]. Określenie to związane było z „przesłuchaniem rachunków“. W starożytnym Rzymie jeden urzędnik „przesłuchiwał“ – porównywał, odczytując ich treść z dokumentami innego, co miało zapobiegać błędom i stracie pieniędzy^[2]. Instytucja audytu (ang. auditing) istnieje i rozwija się od XIX wieku^[3]. Początkowo audyt był działaniem niezależnych ekspertów, którzy stwierdzali prawdziwość i jasny obraz sytuacji finansowej podmiotu gospodarczego, bądź wskazywali na jakieś niedociągnięcia. Miał on więc początkowo charakter zewnętrzny^[4]. Zmiana roli audytu nastąpiła na początku XX wieku. Organizacje, chcąc uniezależnić się od audytorów zewnętrznych, zaczęły zatrudniać własnych audytorów, którzy weryfikowali poprawność zapisów księgowych, zgodność procedur z przepisami, a także skuteczność mechanizmów kontrolnych. Rekrutowali się ze środowiska biegłych rewidentów i stąd początkowo rodzący się audyt wewnętrzny był zdominowany przez zagadnienia księgowe^[5].

Audyt jest przeprowadzany przez niezależnych ekspertów (wewnętrznych lub zewnętrznych)^[6]. Są oni nazywani audytorami^[3]. Pojęcie „audytu” stosowane jest zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym^[6][7].

Współcześnie audyt przeprowadzany jest w sposób ukierunkowany raczej na usprawnienie organizacji, niż na wskazanie nieprawidłowości^[8]. Nie ma charakteru represyjnego; w raporcie z audyt nie powinno wymieniać się nazwisk i wskazywać winnych^[9]. Badanie rozpoczyna się od analizy ryzyka, a podstawą badania są systemy kontroli^[8].

Pojęcie audytu bywa mylone z kontrolą. W odróżnieniu od kontroli audyt działa na podstawie planu (kontrola często przeprowadzana jest na zlecenie), jego celem jest usprawnienie organizacji (celem kontroli jest znalezienie nieprawidłowości i winnych), skupia się na ocenie ex-ante (kontrola na ex-post), i jest niezależny^[10][11][12].

• audyt badania klinicznego
• audyt działalności
• audyt ekologiczny
• audyt energetyczny
• audyt etyczny
• audyt finansowy
• audyt informatyczny
• audyt jakości
• audyt marketingowy
• audyt operacyjny
• audyt oprogramowania
• audyt personalny
• audyt podatkowy
• audyt systemu
• audyt śledczy
• audyt środowiskowy
• audyt wiedzy
• audyt zgodności
• audyt produkcji
• audyt RODO

• audyt wewnętrzny
• audyt zewnętrzny
• audyt trzeciej strony

Słowo audyt w praktyce jest często zastępowane krytykowanym wariantem audit. Pomimo tego, że postać audit stanowi odstępstwo od polskich prawideł zapożyczeniowych i nie jest notowana w słownikach normatywnej polszczyzny, forma ta na stałe wpisała się w słownictwo osób (audytorów, konsultantów, menedżerów) zaangażowanych w systemy zarządzania jakością, środowiskiem i bhp. Rozpowszechnienie terminu audit jest skutkiem niefortunnego tłumaczenia norm ISO 9001 i ISO 14001 przez Polski Komitet Normalizacyjny (PKN) – nie jest on jednak konsekwentny w stosowaniu tej formy, gdyż w normie PN-ISO/IEC 27001:2007 użyto terminu audyt^[13].

Sekretarz Rady Języka Polskiego (RJP) zwróciła się do PKN-u (RJP 52/W/2002):

W odpowiedzi RJP otrzymała jednak wyjaśnienie, że forma audit została wcześniej zaaprobowana przez polonistę poproszonego o konsultację językową^[15].

• „Audit, czy audyt” w opinii Polskiego Komitetu Normalizacyjnego