Antepedium

Termin pojawił się w późnym średniowieczu. Do XV wieku używano nazw: pallium, vestis altaris, facies altaris^[1].
Do XI wieku funkcję antepedium pełniła opuszczona część obrusa ołtarzowego, leżącego na mensie^[2].

We wczesnym średniowieczu antepedium często obiegało mensę ze wszystkich stron, od XI wieku zakrywało jedynie przednią część stipes^[3]. Wykonane były ze złota, srebra, haftowanych tkanin, drewna polichromowanego lub pokrytego płaskorzeźbą oraz wytłaczanej skóry (kurdybanu)^[2].

Haftowana tkanina, zwykle jedwabna, początkowo była drapowana, od XVI wieku rozpinana była na drewnianej ramie^[2], antepedia ze srebra lub złota często zdobione były szlachetnymi kamieniami i filigranem^[2][3].

Pośrodku zwykle znajdował się krzyż^[2] otoczony symbolami chrześcijańskimi^[4], kwiatami^[2].

Ponadto na antepedium były wyobrażane sceny o treści ewangelicznej^[4], głównie sceny z życia Jezusa Chrystusa, Marii – matki Jezusa lub świętego, któremu poświęcony był ołtarz^[3], a także Michała Archanioła z siedmioma gołębicami Ducha Świętego^[1].Na antepediach występowały teksty inwokacji, daty i nazwiska fundatorów^[2].

Od XVII wieku nie stosowano antepedium, jeśli stipes był wykonany z marmuru oraz przy ołtarzach sarkofagowych^[1].
W niektórych kościołach dekorowano podstawę ołtarza upodabniając ją do antepedium np. w kolegiacie św. Anny w Krakowie^[1] lub w kościele przy klasztorze w Czernej. W Czernej stipes wykonane z czarnego „marmuru” dębnickiego pokryte są rytym ornamentem na wzór tkaniny z motywem kwiatowym^[5].Kościoły chrześcijańskie przed Soborem Watykańskim II często posiadały kilka antepediów dostosowanych kolorem do okresu roku liturgicznego i charakteru święta^[2][1].

Nazwa pochodzi z łacińskiego ante pedes – „przed stopami”.Wariant nazwy „antependium” pochodzi od słów „ante” (przed) i „pendere” (zawieszać), co dotyczy tkanin zwieszających się z krawędzi mensy ołtarzowej^[2].

• Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 11. ISBN 83-85001-89-1.