Aniela Cukier

Pochodziła z warszawskiej rodziny zasymilowanych Żydów^[1]. Naukę rozpoczęła w Szkole Malarstwa i Rysunku Konrada Krzyżanowskiego^[2] u Krzyżanowskiego i Adama Rychtarskiego^[3], po czym w latach 1923–1931 studiowała na warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych^[2][4]. Dodatkowo uczyła się w pracowniach Ludwika Gardowskiego i Edmunda Czerwińskiego^[5]. W latach 1924–1930 zajmowała się opieką nad więźniami politycznymi w Delegaturze Czerwonego Krzyża, w której współpracowała ze Stefanią Sempołowską^[2].

Należała do Związku Polskich Artystów Grafików^[2][6] oraz do Związku Polskich Artystów Plastyków^[2]. Uczestniczyła w plenerach malarskich w Kazimierzu^[3], m.in. w 1924, 1929 i 1938 roku^[7]. W lipcu i sierpniu 1934 roku^[7] tworzyła grafiki na plenerze w Krzemieńcu i Wiśniowcu, a także brała udział w dwóch wystawach w Krzemieńcu (1934, 1935). Swoje wrażenia z pobytu opisała w „Arkadach”^[8]. Brała udział przede wszystkim w wystawach zbiorowych, bowiem przed 1939 rokiem wystawy indywidualne graficzek były rzadkością, choć ich prace licznie przedstawiano w wystawach zbiorowych^[9]. Wyjątek stanowiła wystawa podwójna z Marią Obrębską w oddziale Instytutu Propagandy Sztuki w Łodzi^[10].

Podczas wojny mieszkała nadal w Warszawie, ukrywając się z pomocą fałszywych dokumentów^[11]. Tworzyła drzeworyty, a wraz z m.in. Stefanem Mrożewskim i Jerzym Jarnuszkiewiczem należała do konspiracyjnego Koła Miłośników Grafiki i Ekslibrisu^[12]. Zmarła 3 kwietnia 1944^[2] z psychicznego i fizycznego wycieńczenia^[11].

Tworzyła obrazy sztalugowe, witraże, rysunki oraz drzeworyty^[2][6], choć większość jej prac stanowiły grafiki^[3], które na początku bliskie były środowisku „Rytu”^[13]. Publikowała także artykuły publicystyczne w prasie^[2][14].

Tworzyła nie zwracając uwagę na współczesne jej nurty. Podchodziła do swojej twórczości surowo i samokrytycznie: wiele swoich prac niszczyła już po ukończeniu^[15]. Jej drzeworyty często przedstawiają widoki architektoniczne^[16], które ożywiała wprowadzając mocny, kontrastowy kolor^[17], często korzystając z ciemnej zieleni, czerwieni, ugru i błękitu^[18]. Artystka tworzyła głównie widoki Starej Warszawy, pejzaże małomiasteczkowe oraz ryciny przedstawiające ogrody^[19]. Do nakładania barw używała dwóch lub trzech klocków^[20][15], ew. płytki linoleum naklejonej na klocek drzeworytniczy^[20][21], po czym prace poprawiała pędzelkiem^[3][15]. Nieliczne ryciny wykonywała w technice kolażu barwnego, odbijając poszczególne barwy z osobnych klocków. Znacznie częściej stosowała jednak technikę zbliżoną do monotypii. W klocku dla koloru czarnego opracowywała wówczas podstawowy zarys kompozycji. Na drugim klocku, przeznaczonym do odbijania kolorów, zaznaczała dłutkiem pola barwne, które wypełniała następnie poszczególnymi kolorami^[21]. W swoich rycinach chętnie stosowała charakterystyczny „grzebień”, wydzielając nim poszczególne fragmenty budynków^[19]. Katarzyna Kulpińska pisze, iż u Cukier „motyw architektoniczny wpisuje się mocnym akcentem w obszar własnej ekspresji”, czym wyróżnia się na tle prac z epoki^[22], a jej drzeworyty charakteryzuje „spiętrzenie motywów”^[20]. W pracach tych brak jednej, wyraźnej dominanty^[15]. Pisząc o drzeworytach wystawionych na Pierwszej Międzynarodowej Wystawie Drzeworytu Nela Samotyhowa wspomina, że artystka przeobraziła „motywy staromiejskie na plansze o kolorycie subtelnych tkanin”^[23].

Większość jej prac uległa zniszczeniu podczas powstania warszawskiego^[6]. Ocalały jej klocki drzeworytnicze^[24], na podstawie których po wojnie odtworzono czarno-białe odbitki^[15]. Jej prace znajdują się m.in. w zbiorach warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych^[25], Biblioteki Narodowej^[6], Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie^[26], Muzeum Narodowego w Warszawie^[6], czy Żydowskiego Instytutu Historycznego^[21].

• 1933: Pierwsza Międzynarodowa Wystawa Drzeworytu, Instytut Propagandy Sztuki, Warszawa^[18]
• 1934: wystawa stypendystów Zjednoczenia Organizacji Społecznych, Krzemieniec^[8]
• 1934: wystawa z Marią Obrębską, oddział Instytutu Propagandy Sztuki w Łodzi^[10]
• 1936: Druga Międzynarodowa Wystawa Drzeworytu, Instytut Propagandy Sztuki, Warszawa^[18]
• 1937: Les Femmes Artistes d'Europe, Musee du Jeu du Paume, Paryż^[27]
• 1938: Wystawa Anieli Cukierówny, Julii Keilowej, Antoniego Kudły, Czesława Rzepińskiego, Wacława Taranczewskiego, Instytut Propagandy Sztuki, Warszawa^[15][6][28]
• 1939: Świat kobiety, Resursa Obywatelska, Warszawa^[9]
• 1963: Aniela Cukierówna (1900–1944). Grafika, akwarele, Galeria Kordegarda, Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa^[6][29]

• Piotr Cyniak. Rustykalna idylla. „Spotkania z zabytkami”. 1–2, s. 18–25, 2018. ISSN 0137-222X. 
• Maria Grońska: Nowoczesny drzeworyt polski (do 1945 roku). Wrocław: Ossolineum, 1971.
• Irena Jakimowicz: Pięć wieków grafiki polskiej. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1997. ISBN 83-7100-011-1.
• Katarzyna Kulpińska: Matryce, odbitki – ślady kobiet. Polskie graficzki i ich twórczość w dwudziestoleciu międzywojennym. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2017. ISBN 978-83-231-3689-7.

• prace Cukier w Muzeum Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie
• Centralna Biblioteka Judaistyczna