Amfora

Amfora (łac. amphǒră, gr. ἀμφορεύς amphoreús) – naczynie z wypalanej gliny o wydłużonym jajowatym brzuścu na niskiej podstawie (stopce), przewężonej szyi z rozchylonym brzegiem (wylewem) i z dwoma bocznymi, umieszczonymi symetrycznie, pionowymi uchwytami (imadłami). Różnej wielkości, często dekorowane, jedno z naczyń najbardziej charakterystycznych dla starożytności.

Amfory bardzo popularne w czasach antycznych, w Grecji i kulturze rzymskiej, miały wielostronne zastosowanie, służąc do przechowywania, podawania oraz przenoszenia (transportu) płynów (głównie wina i oliwy, także miodu)^[1]. Ta forma naczynia, stosowana również w ceramice chińskiej i w hiszpańsko-mauretańskich fajansach, ponowną popularność zyskała w okresie europejskiego klasycyzmu^[2].

W rozwoju ceramiki greckiej amfora występuje od X w. p.n.e. do końca IV wieku p.n.e., będąc też popularna w ceramice południowoitalskiej^[3]. W malarstwie wazowym wyróżnia się dwie podstawowe odmiany tych naczyń:

• amfory szyjowe – z szyją wyraźnie odcinającą się od brzuśca;
• amfory brzuchate (wybrzuszone) – z szyją łagodnie połączoną z brzuścem^[1].

Oprócz nich, w zależności od zmian kształtu i wzajemnych proporcji, wyodrębniono szczególne formy pochodne (amfora nolańska, tyrreńska, nikostenejska, południowoitalska itp.)^[3].

Specjalną odmianą dużych wybrzuszonych amfor, napełnianych oliwą pochodzącą z oliwek ze świętego gaju Ateny, były amfory panatenajskie. Zdobione tradycyjnymi okolicznościowymi malowidłami, stanowiły nagrodę dla zwycięzców w sportowych igrzyskach ku czci bogini, urządzanych w Atenach od 566 roku p.n.e.^[1][4]

Dekoracyjne amfory do użytku domowego zakończone były krągłą podstawą i zdobione malowidłami z wykorzystaniem motywów geometrycznych i figuralnych. Wykonywanych masowo naczyń do użytku gospodarczego nie zdobiono, dolnym spiczastym końcem często osadzano je w ziemi^[4] bądź w drewnianych kratowych uchwytach. Służyły one do transportu (przeważnie morskiego) wina, oliwy i ziarna zbożowego i wytwarzano je od IV w. p.n.e. do II w. n.e. Znakowane były stemplami umieszczanymi na imadle lub na szyi^[3], które obok charakterystycznego kształtu oraz surowca (rodzaju gliny) pozwalają na ustalenie miejsca pochodzenia (ośrodków produkcyjnych) tych amfor^[5]. Na rzymskich amforach do przechowywania wina nierzadkie są inskrypcje z podaniem ich zawartości, jak np. na odnalezionych w Pompejach^[6].