Adam Sędziwój Czarnkowski
Adam Sędziwój Czarnkowski herbu Nałęcz III (ur. w 1555 roku – zm. 18 września 1627[2] w Kaliszu) – wojewoda łęczycki, starosta generalny Wielkopolski, starosta pyzdrski, starosta międzyrzecki w 1623 roku[3], starosta kłecki w 1623 roku[4], starosta powidzki w 1592 roku[5], komandor komandorii poznańskiej zakonu maltańskiego[6].
Nałęcz III | |
Rodzina | |
---|---|
Data urodzenia | |
Data i miejsce śmierci | |
Ojciec | |
Matka | Jadwiga z Sierpskich |
Żona | 1. Jadwiga z Iwińskich |
Dzieci | z Anną ze Zborowskich: |
Urodzony w 1555[7] jako syn Wojciecha Sędziwoja, kasztelana santockiego, starosty generalnego Wielkopolski i Jadwigi z Gulczewa Sierpskiej.
W młodości, za panowania Stefana Batorego, uczestniczył w wojnach z Moskwą z własnym oddziałem liczącym 40 konnych. Politycznie zaliczał się do obozu Jana Zamoyskiego.
W 1587 roku podpisał elekcję Maksymiliana III Habsburga[8].
Poseł na sejm pacyfikacyjny 1589 roku z województwa poznańskiego, podpisał traktat bytomsko-będziński[9]. Poseł na sejm 1590 roku z województwa kaliskiego i województwa poznańskiego[10].
W 1593 po Andrzeju Opalińskim został starostą generalnym Wielkopolski i pełnił tę funkcję do śmierci. Po ojcu od 1593 do 1586 sprawował urząd komandora joannitów w Poznaniu. Był posłem na sejm w 1600 roku[11]. W 1605 został wojewodą łęczyckim. W 1611 pełnił funkcję marszałka Trybunału Głównego Koronnego.
7 października 1606 roku podpisał ugodę pod Janowcem[12]. Zwolennik rządów Zygmunta III Wazy. Przeciwny rokoszowi Zebrzydowskiego, organizował konfederację w Wielkopolsce w obronie króla. Brał udział w wojnach przeciwko Turcji i Szwecji wystawiając własnym sumptem nawet kilkusetosobowe oddziały zbrojnych. Walczył pod Chocimiem w 1621. Zwolennik wojny ze Szwecją. W lipcu 1627 zebrał własnych ludzi i ścigał wojska Mansfelda oraz księcia Bernarda Weimarskiego. W 1627 na sejmiku w Środzie zjednał szlachtę wielkopolską do wojny ze Szwedami.
Pełnił stałą funkcję rozjemcy między magnatami a królem, cieszył się zaufaniem, szlachty, często występował w roli mediatora na sejmach i sejmikach. Kilkukrotnie wybierany przez sejm i króla na komisarza w różnych sprawach m.in. w sprawie lenna pruskiego, ziemi wieluńskiej, w kwestii rozwiązania problemu niepłatnego wojska w Wielkopolsce po wojnach z Moskwą w latach 1612-1615, w 1626 powierzono mu przygotowania do obrony Wielkopolski, Pomorza i Śląska.
Jeden z najbogatszych magnatów w Wielkopolsce, posiadał 3 miasta, 49 wsi oraz części 17 wsi i 2 miast. Ponadto trzymał kilka starostw. W 1579 uzyskał starostwo pyzdrskie, następnie wolmińskie, powidzkie, międzyrzeckie (1617-1627), gnieźnieńskie, pietrzykowskie.
Dobrodziej oraz fundator kościołów i klasztorów. Wspierał finansowo Jezuitów w Krakowie u św. Barbary, Karmelitów Bosych w Poznaniu, Paulinów w Częstochowie[13]. W 1611 przyczynił się do erekcji kolegium jezuickiego w Poznaniu. Ukończył budowę obecnego barokowego kościoła parafialnego w Czarnkowie (1570-1580). W 1615 odzyskał z rąk luterańskich kościół w Pleszewie i go odbudował.
Zmarł 18 września 1627[14] w Kaliszu w wieku 72 lat, ceremonie pogrzebowe odbyły się 3 IV w Poznaniu, natomiast 5 IV został pochowany w kościele farnym w Czarnkowie. Został złożony w podziemiach kaplicy Biczowania Pana Jezusa w cynowym sarkofagu wykonanym przez poznańskiego konwisarza Jakuba Kanadeja. Wyryto na nim 6 medalionów przedstawiających czyny wojenne Czarnkowskiego oraz zamieszczono portret zmarłego namalowany na miedzianej blasze prawdopodobnie przez Macieja, nadwornego malarza Czarnkowskich. W latach 1925-1926 dokonano konserwacji sarkofagu i dorobiono brakujące wieko. Na pogrzebie mowę wygłosił kaznodzieja jezuicki Mateusz Bembus oraz dominikanin Jacek Choryński.
Trzykrotnie żonaty:
- przed 1586 z Jadwigą z Tomic Iwieńską (zm. po 1595),
- przed 1603 z Anną Zborowską (zm. przed 1615),
- przed 1616 z Katarzyną Leszczyńską (zm. 1639).
Z drugiego małżeństwa miał syna Władysława starostę kłeckiego, pyzdrskiego i bydgoskiego, po którego śmierci, imiennik, Władysław Czarnkowski opublikował w 1623 r. elegijne wiersze; oraz córki: Jadwigę – żona Pawła Działyńskiego, starosty bratiańskiego, Anną – żona Stanisława Przyjemskiego, marszałka nadwornego koronnego[15].
Z trzeciego małżeństwa miał syna Kazimierza Franciszka, kasztelana poznańskiego, córki: Annę – wyszła za Jana Leszczyńskiego, Teresę – wyszła za Krzysztofa Opalińskiego, wojewodę poznańskiego.
Przypisy
Bibliografia
- Wanda Dobrowolska, Czarnkowski z Czarnkowa, Adam Sędziwój h. Nałęcz, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 4, Kraków 1938, s. 214-215.
- Włodzimierz Dworzaczek, Genealogia. Tablice, Warszawa 1959, tablica 106 – Czarnkowscy – h. Nałęcz.
- Joanna Eckhard, Sarkofag cynowy Adama Sędziwoja Czarnkowskiego, dzieło konwisarza poznańskiego, [w:] Studia renesansowe, t. 1, pod redakcją Michała Walickiego, Wrocław 1956, s. 332-358.
- Maria B. Topolska, Czarnkowski Adam Sędziwój h. Nałęcz (zm. 1628), [w:] Wielkopolski słownik biograficzny, pod red. Antoniego Gąsiorowski, Jerzego Topolskiego, Warszawa-Poznań 1981, s. 126.