1 Pułk Lotniczy

Pułk został utworzony na lotnisku mokotowskim^[1] 19 maja 1921 na bazie powstałych wcześniej eskadr lotniczych: 3, 8, 12 i 16 eskadry wywiadowczej oraz 7 i 19 eskadry myśliwskiej. Ta ostatnia powstała z połączenia dwóch eskadr 18 i 19 przybyłych do Polski wraz z Armią gen. Hallera w 1919 z Francji.

Utworzono wówczas trzy dywizjony, które tworzyły następujące eskadry:

• I dywizjon wywiadowczy – 12 i 16
• III dywizjon myśliwski – 7 i 18
• IV dywizjon wywiadowczy – 3 i 8

Organizatorem i pierwszym dowódcą pułku został ppłk pil. Camillo Perini.

W maju 1922 rozwiązany został IV dywizjon. 3 eskadra wywiadowcza podporządkowana została dowódcy I dywizjonu, natomiast 8 eskadra wywiadowcza włączona w skład 2 pułku lotniczego i przeniesiona do Krakowa.

W 1925, w związku z ujednoliceniem numeracji jednostek w lotnictwie polskim, w pułku zmienione zostały numery eskadr. Dodatkowo utworzono jedną eskadrę liniową. Jednocześnie zwiększono etat eskadry do 10 samolotów. Zmieniono nazwy eskadr wywiadowczych na lotnicze. Pierwsza cyfra numeru eskadry lotniczej oznaczała numer pułku, druga kolejność eskadry.Pułk składał się z: 11, 12, 13 i 14 eskadry liniowej oraz 121 i 122 eskadry myśliwskiej.

Osobny artykuł: Święta wojskowe w Polsce.

19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 8 sierpnia, jako datę święta pułkowego^[2]. 29 lutego 1932 roku minister spraw wojskowych zmienił datę święta pułkowego na 19 maja^[3]. Od tego czasu pułk obchodził swoje święto w rocznicę sformowania w 1921 roku.

W 1928 doszło do kolejnej reorganizacji lotnictwa. W 1 pułku lotniczym zlikwidowano 14 eskadrę liniową, a utworzono 211 eskadrę bombową. Również w 1928 eskadry myśliwskie otrzymały nową numerację: 121 została 111 eskadrą, 122 – 112 eskadrą.

W związku z kolejnymi zmianami w lotnictwie w 1929, w 1 pułku utworzono kolejną eskadrę bombową – 212 oraz 113 eskadrę myśliwską początkowo nocną, a później dzienną. Wiosną tego roku pułk wszedł w skład 1 Grupy Aeronautycznej, która w 1936 roku została przemianowana na 1 Grupę Lotniczą.

Kolejne zmiany nastąpiły w 1931 gdy powstała kolejna eskadra bombowa – 213.

29 lutego 1932 roku minister spraw wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej pułku^[4].

W 1933 zlikwidowano 16 eskadrę liniową, a w to miejsce utworzono 13 eskadrę obserwacyjną. Utworzono też kolejną 13 eskadrę myśliwską.

W marcu 1939 rozwiązane zostały dowództwa I/1 dywizjonu liniowego, V/1 dywizjonu bombowego i VI/1 dywizjonu towarzyszącego oraz 11 i 12 eskadry liniowe, a także 214 i 215 eskadry bombowe.

W sierpniu 1939 w trakcie mobilizacji 1 pułk lotniczy został rozwiązany. Rozformowana została także 19 eskadra towarzysząca. Pozostałe eskadry zostały rozdzielone. Eskadry myśliwskie weszły w skład Brygady Pościgowej, eskadry bombowe w skład Brygady Bombowej, 13 eskadrę obserwacyjną skierowano do lotnictwa Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Narew", a 16 eskadrę obserwacyjną do lotnictwa dyspozycyjnego Naczelnego Wodza.

Z tym tematem związana jest kategoria: Żołnierze 1 Pułku Lotniczego.

Dowódcy pułku

• płk pil. Camillo Perini (V 1921 – III 1922 → dowódca 3 plot.)
• ppłk pil. inż. Antoni Buckiewicz (III 1922 – V 1926)
• płk pil. Jan Sendorek (V 1926 – 27 IV 1929 → dowódca 1 Grupy Lotniczej)
• mjr / ppłk pil. Franciszek Wieden (27 IV 1929 – II 1933)
• ppłk pil. Władysław Kalkus (III 1933 – XI 1935)
• ppłk obs. Władysław Heller (XI 1935 – VII 1938)
• płk pil. Stefan Pawlikowski (VII 1938 – VIII 1939 → dowódca Brygady Pościgowej)

Zastępcy dowódcy pułku

• ppłk dr Leon Loria (od 1 III 1925)
• ppłk SG Zbigniew Belina-Prażmowski-Kryński (do 31 X 1927 → Oddział IV SG)
• ppłk SG Stanisław Kuźmiński (31 X 1927 - 5 XI 1928 → szef wydziału w Dep. Lot. MSWojsk.)
• mjr Władysław Kalkus (5 XI 1928 - 27 IV 1929 → dowódca 3 plot.)
• mjr dypl. Bohdan Kwieciński (IV 1929^[7] – VI 1930^[8])
• ppłk pil. Edward I Lewandowski (VI 1930^[8] – I 1931^[9])
• mjr / ppłk pil. Teofil Dziama (II 1931^[9] – 30 IV 1935 → stan spoczynku)
• mjr / ppłk pil. Stefan Pawlikowski (1934 - VIII 1938 → dowódca 1 plot.)
• ppłk pil. Zygmunt Pistl (1939)

Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, zamordowani w Charkowie, zamordowani w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i zamordowani z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[10]

• 
  Bristol F.2B Fighter
• 
  Farman F-68 Goliath
• 
  Fokker F.VIIB/3m
• 
  RWD-14 Czapla
• 
  PZL.37 Łoś

Odznaka zatwierdzona została w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. nr 4, poz 39 z 29 lutego 1932.Odznaka o wymiarach 40 x 33 mm ma kształt stylizowanego orła w koronie z rozwiniętymi skrzydłami, osadzonego na okrągłym złotym wieńcu. W polu wieńca emaliowanego w kolorze niebieskim wpisano numer i inicjały 1 PLOdznaka honorowa – dwuczęściowa, wykonana w srebrze. Na rewersie próba srebra, imiennik grawera IK oraz numer nadania. Odznakę zaprojektował Alfred Gürtler, a wykonywał Jan Knedler z Warszawy^[16]

Wersje^[17]

srebro, wieniec srebrny, bez numeru na rewersie

oficerska – dwuczęściowa, tombak srebrzony, bez emalii – wieniec złocony

Znaki geometryczne na samolotach pułku w latach 1927 -1932^[18]

Regulaminowe tło i godła eskadr 1 pułku lotniczego obowiązujące od 1932^[19]

Umieszczana pod skrzydłem litera identyfikacyjna 1 pułku lotniczego ^[20][21]

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Andrzej Glass (kons.): Historia lotnictwa w Polsce. Warszawa: Carta Blanca, 2011. ISBN 978-83-7705-047-7.
• Tomasz Kowalski: Godło i barwa w lotnictwie polskim 1918–1939. Toruń: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1981. ISBN 978-83-206-0149-7.
• Adam Kurowski: Lotnictwo polskie w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1962.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Kazimierz Sławiński: Lotnisko toruńskie 1920-1945. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. ISBN 83-206-0378-1.