Świeradów-Zdrój (przystanek kolejowy)

Przystanek Świeradów-Zdrój położony jest we wschodniej części miasta Świeradów-Zdrój, przy ulicy Dworcowej, na wschód od drogi wojewódzkiej nr 358, w odległości około 500 m od ulicy Zdrojowej. Administracyjnie znajduje się on w województwie dolnośląskim, w powiecie lubańskim^[4].

Przystanek jest położony na wysokości 460 m n.p.m.^[5]

Powstanie stacji w Świeradowie-Zdroju wiązało się z budową linii kolejowej z Mirska, a pierwsza koncepcja jej budowy powstała w 1901 roku, lecz ostatecznie budowę linii rozpoczęto z inicjatywy prywatnej w marcu 1908 roku. Projekt budowy zakładał powstanie na terenie stacji m.in. dworca kolejowego, który miał być największym tego typu obiektem położonym wzdłuż linii późniejszej Kolei Gór Izerskich, a architektonicznie miał nawiązywać do uzdrowiskowej zabudowy miasta. Dodatkowo zaplanowano budowę rampy przeładunkowej, magazynu i placu składowego, gdyż spodziewano się dowozu dużej ilości materiałów budowlanych na potrzeby rozbudowującego się wówczas kurortu^[6].

Linię do Świeradowa-Zdroju ukończono 1 października 1909 roku, a uroczyste otwarcie odbyło się 31 października tego samego roku. Przedłużenie linii do Świeradowa Nadleśnictwa oddano do regularnego użytku 5 czerwca 1910 roku. Głównym kierunkiem pociągów do 1945 roku była stacja Mirsk, na której pasażerowie przesiadali się do pociągów państwowych. Większość z nich była skomunikowana z pociągami Kolei Gór Izerskich^[7][8][9].

Po II wojnie światowej cała infrastruktura dawnej stacji przeszła w zarząd Polskich Kolei Państwowych. Stację tę polscy kolejarze przejęli we wrześniu 1945 roku, natomiast pierwszy pociąg po odbudowie mostu nad Kwisą przyjechał do Świeradowa-Zdroju 18 grudnia 1946 roku. Odświętnie udekorowany skład przyprowadził burmistrz Mirska Ludwik Żak. Wydłużono wtedy też relacje pociągów regionalnych ze Świeradowa-Zdroju, które zamiast kończyć bieg na stacji węzłowej Mirsk jeździły głównie do Legnicy przez Gryfów Śląski i Lwówek Śląski^[10][9].

Ostatni pociąg pasażerski ze stacji Świeradów Zdrój odjechał 11 lutego 1996 roku, a przez następne dwa lata kursowały jeszcze pociągi towarowe^[11].

W 2008 roku zapoczątkowano propozycję przejęcia linii kolejowej położonej na terenie miasta Świeradów-Zdrój przez władze miasta. Projekt ten zakładał przejęcie dworca kolejowego wraz z odcinkiem torowiska o długości 3,5 km i powierzchni ok. 10 ha (trasa Świeradów Zdrój – Świeradów Nadleśnictwo)^[12]. Pierwotnie miasto miało przejąć odcinek za cenę złomu torów kolejowych na całej trasie położonej w mieście (ok. 250 tys. złotych), jednak PKP wycofała się z tego pomysłu i mogło przekazać miastu całą infrastrukturę za cenę usług notariusza. Akt notarialny w sprawie przejęcia dworca oraz omawianego fragmentu linii podpisano 27 grudnia 2012 roku. W ramach przejęcia zostały zdemontowane szyny kolejowe, ponieważ gdyby miasto zgodziło się na ich pozostawienie, musiałoby dopłacić ok. 500 tys. złotych^[13][14].

Na początku maja 2013 roku rozpoczęto demontaż torów na terenie ładowni^[13][15], a 10 grudnia 2015 roku należący do miasta budynek dworca kolejowego oraz magazyn zostały wpisane do rejestru zabytków nieruchomych^[16].

W połowie lutego 2016 roku władze miasta złożyły wniosek o dofinansowanie ze środków unijnych na projekt rewitalizacji kompleksu dawnej stacji Świeradów Zdrój. W ramach zadania w budynku dworca zaplanowano wówczas wprowadzenie funkcji muzealnej z makietą przedstawiającą układ linii kolejowej w rejonie Gór Izerskich, a także funkcji kulturalnej, tj. m.in. pokoju na spotkania kulturalne, sali muzycznej, fotograficznej i dla organizacji pozarządowych. Całość budynku dworca miał zyskać nową iluminację^[17][18]. W połowie marca 2017 roku miastu Świeradów-Zdrój przyznano dotację unijną w wysokości 2,9 mln złotych, a łączną wartość projektu oszacowano na 3,5 mln złotych^[19].

12 stycznia 2018 roku Miasto Świeradów-Zdrój ogłosiło przetarg na adaptację dworca kolejowego wraz z otoczeniem na centrum muzealno-kulturalne^[20], lecz ze względu na to, iż kwoty zaproponowane przez firmy ubiegające się o wykonanie prac przeważały budżet przewidziany na prace, 15 marca tego roku przetarg został unieważniony. 15 lutego 2018 roku ogłoszono powtórzone postępowanie^[21]. Kwoty zaproponowane przez wykonawców ponownie przewyższyły budżet przeznaczony na prace (4,2 mln złotych spośród 3 mln złotych przewidzianych na realizację inwestycji), lecz tym razem 13 marca 2018 roku wybrano wykonawcę robót^[22].

Umowę na wykonanie robót podpisano 23 marca 2018 roku. Prace przy rewitalizacji zabudowy stacji objęły m.in. roboty rozbiórkowe, montaż konstrukcji i nowego pokrycia dachów, roboty murarskie, prace renowacyjne i zagospodarowanie terenu. 11 maja 2018 roku ogłoszono przetarg na wykonanie makiety, a także prowadzono działania przy uzyskaniu zabytkowych lokomotyw i wagonów na zewnętrzną ekspozycję^[23][24]. W lipcu gotowe było już torowisko dla wystaw zabytkowego taboru, natomiast do września 2018 roku wykonano połowę przewidzianych prac, w tym nowy dach, okna i elewację, a także instalacje zewnętrzne^[25][26]. 1 marca 2019 roku w odnowionym dworcu kolejowym rozpoczęło działalność Miejskie Centrum Kultury, Aktywności i Promocji Gminy „Stacja Kultury” w Świeradowie-Zdroju^[27].

Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego w połowie 2014 roku wrócił do koncepcji przejmowania linii kolejowych celem ich rewitalizacji i reaktywacji, a wśród nich znalazły się linie kolejowe nr 317 i 336 Gryfów Śląski – Mirsk – Świeradów Zdrój^[28][29]. 8 czerwca 2020 roku spisano akt notarialny, na mocy którego województwo dolnośląskie przejęło obie linie kolejowe od Polskich Kolei Państwowych^[30].

1 czerwca 2022 roku miasto Świeradów-Zdój ogłosiło przetarg na odbudowę torowiska w rejonie dworca kolejowego. Zaplanowano wówczas budowę na działce przy dworcu kolejowym w kierunku Orłowic około 1 km torowiska kolejowego oraz peronu. Przystanek miał zostać także dostosowany do przyjęcia pociągów z wagonem rowerowym^[31]. Prace te ruszyły na początku października 2023 roku^[32].

7 grudnia 2023 roku odbyła się uroczystość otwarcia linii kolejowej do Świeradowa-Zdroju – pierwszy pociąg na końcowy przystanek wjechał o godzinie 13:00^[33]. Pierwsze regularne połączenia pasażerskie na linii ruszyły natomiast 10 grudnia 2023 roku}^[34]. W ten sposób po 27 latach Świeradów-Zdrój odzyskał pasażerskie połączenia kolejowe^[35]. W tym też czasie okresie zrewitalizowana linia kolejowa zyskała jednolity numer – 317, a przystanek Świeradów Zdrój został przemianowany na Świeradów-Zdrój^[3].

Świeradów-Zdrój pierwotnie był 4. posterunkiem ruchu na linii kolejowej nr 336 Mirsk – Świeradów Zdrój – Świeradów Nadleśnictwo (7,701 km)^[36][7], a od 2023 roku jest 6. posterunkiem ruchu (16,494 km) na linii kolejowej nr 317 relacji Gryfów Śląski – Mirsk – Świeradów-Zdrój^[3]. Linia ta wraz z przystankiem jest pod zarządem Dolnośląskiej Służby Dróg i Kolei^[37][1].

Przystanek Świeradów-Zdrój składa się z jednokrawędziowego peronu o długości 85 m, wysokości 0,55 m i szerokości 4,0 m. Wyposażony jest m.in. w tablice informacyjne, oświetlenie i monitoring. W kierunku Orłowic zlokalizowana jest mijanka o długości około 85 m^[1].

Pierwotnie znajdował tutaj się peron główny o szerokości 6 m oraz peron wyspowy szeroki na 3 m^[6][38], natomiast pierwotny układ torowy to tor główny zasadniczy, główny dodatkowy oraz 4 tory boczne, w tym 2 ładunkowe^[5].

Zabytkowy dworzec kolejowy na przystanku Świeradów-Zdrój położony jest przy ulicy Dworcowej 1, a powstał on wraz z budową linii w latach 1909–1911. Pierwotnie budynek był wyposażony w kasy biletowe, restaurację, pomieszczenia biurowe, mieszkania służbowe i pokoje gościnne, a także zaopatrzony w energię elektryczną, wodę i kanalizację. W późniejszym czasie uległ on przebudowie. W budynku tym mieściła się także nastawnia Św^[6][5].

Budynek wpisany jest wraz z magazynem i łącznikiem obu obiektów do rejestru zabytków nieruchomych województwa dolnośląskiego pod nr. A/5987^[16]. Jest on siedzibą instytucji kultury – Miejskie Centrum Kultury, Aktywności i Promocji Gminy „Stacja Kultury” w Świeradowie-Zdroju^[39].

• Zabytkowy dworzec kolejowy na przystanku Świeradów-Zdrój w 2021 roku
• 
  Dworzec od strony południowo-wschodniej
• 
  Dworzec od strony południowej
• 
  Dworzec od strony północno-zachodniej

Na przystanku Świeradów-Zdrój znajdują się bądź znajdowały się ponadto następujące obiekty: magazyn z rampą boczno-czołową, plac ładunkowy, WC i budynek gospodarczy^[5]. Dodatkowo dawna stacja miała możliwość awaryjnego wodowania parowozów dzięki obecności studni ponad stacją oraz wieży wodnej, która umożliwiała grawitacyjne wodowanie lokomotyw^[38].

Połączenia pasażerskie realizowane z pierwotnej stacji Świeradów Zdrój miały charakter regionalny, ale przez stację kursowały przed 1945 dodatkowo dalekobieżne wagony w relacji między Berlinem a Wrocławiem. Okazjonalnie kursowały tu pociągi specjalne, w tym kolonijne, które dowoziły turystów i kuracjuszy do Świeradowa-Zdroju. Z biegiem czasu zmniejszała się liczba połączeń oraz relacji bezpośrednich, które były realizowane z przystanku^[40].

Od 10 grudnia 2023 roku, w okresie 2023/2024 z przystanku Świeradów-Zdrój odbywa się ruch pasażerski do stacji Gryfów Śląski przez Mirsk wraz z przedłużeniem części kursów do Jeleniej Góry, Węglińca i Görlitz. Połączenia obsługiwane są przez Koleje Dolnośląskie jako linia D62^[41].

Przed dworcem kolejowym są realizowane regularne połączenia autobusowe. Znajduje się tutaj przystanek autobusowy Dworcowa/PKP - (Stacja Kultury) miejskiego transportu zbiorowego obsługiwanego na zlecenie Zakładu Komunikacji Miejskiej w Świeradowie-Zdroju^[48]. W przeszłości były natomiast realizowane sezonowo od 27 grudnia 2013 roku do 7 września 2014 roku połączenia autobusowe świadczone na zlecenie kolejowego przewoźnika – Przewozów Regionalnych na trasie Jelenia Góra – Mirsk – Orłowice – Świeradów-Zdrój (3 pary połączeń, równolegle do linii kolejowej) jako przewozy autobusowe zastępcze. Były one obsługiwane przez przewoźnika PKS TOUR Jelenia Góra^[49][50].

• Świeradów-Zdrój w Atlasie Kolejowym Polski, Czech i Słowacji – www.atlaskolejowy.net
• Świeradów-Zdrój w Ogólnopolskiej Bazie Kolejowej – bazakolejowa.pl
• Świeradów-Zdrój (przystanek kolejowy) w internetowym rozkładzie jazdy PKP – rozklad-pkp.pl (odjazdy)

Świeradów-Zdrój
Linia 317 Gryfów Śląski – Świeradów-Zdrój (16,494 km)
Orłowice odległość: 2,565 km
Linia 336 Mirsk – Świeradów Nadleśnictwo (7,701 km)
Krobica odległość: 2,441 km		Świeradów Nadleśnictwo odległość: 3,128 km