Świadkowie Jehowy w województwie podlaskim
Świadkowie Jehowy w województwie podlaskim – wspólnota Świadków Jehowy w województwie podlaskim. W wyniku Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 określono liczbę osób na terenie województwa deklarujących swoją przynależność religijną do Świadków Jehowy na 2450[a][b][1]. Natomiast liczba głosicieli według opracowania GUS „Rocznik Statystyczny Województwa Podlaskiego” w roku 2022 wynosiła 2295[2]. W styczniu 2024 roku na terenie województwa znajdowały się miejsca zgromadzeń 26 zborów (wśród nich także zbór rosyjskojęzyczny (w Białymstoku), grupa języka migowego (w Białymstoku), grupa ukraińskojęzyczna (w Suwałkach) oraz grupa polskojęzyczna na oddaleniu)[3].
Historia
Początki
Działalność ewangelizacyjną na obecnym terenie województwa Świadkowie Jehowy[c] podjęli co najmniej około roku 1920. W roku 1921 w okolice Nowogrodu ze Stanów Zjednoczonych przybył Budkiewicz (imię nieznane), który prowadził tam działalność kaznodziejską. 22 sierpnia 1922 roku w rzece Supraśl odbył się chrzest 13 nowych wyznawców[4].
W 1925 roku w województwie białostockim działało około 50 głosicieli, w tym w Białymstoku – 25, a w Łomży – 12[5]. 29 stycznia 1925 roku Feliks Biernacki z Białegostoku złożył w Starostwie Powiatowym prośbę o prawną rejestrację zboru[6]. W 1925 roku w Plutyczach zorganizowano kongres z udziałem około 100 osób, w tym delegaci z Warszawy, Częstochowy, Krakowa, Łodzi i Wilna. W tym samym roku w Łomży przemówienie wygłosił Wacław Wnorowski, przedstawiciel Towarzystwa Strażnica[7].
Na przełomie 1926 i 1927 roku grupa kolporterów, Stefan i August Raczkowie[d], Feliks Mucha oraz Stefan Milewski, prowadzili działalność kaznodziejską w Łomży, Białymstoku i w okolicznych miejscowościach[8].
Pod koniec lat 20. XX wieku istniał zbór w Łapach.
W 1929 roku nowymi wyznawcami były osoby z samego Nowogrodu (wśród nich Jan Wilk[e] oraz m.in. z Młynika, Łomży, Sławca, Stawisk, Filipek i innych miejscowości[4].
17 kwietnia 1931 roku z Warszawy do Białegostoku przybył Łobuszewski, który wygłosił serię trzech wykładów biblijnych. Starszym tego zboru był Józef Grygas z ul. Mazowieckiej 63, u którego odbywały się zebrania. Przeprowadzano je również w mieszkaniu M. Kuleszyńskiej przy ul. Sienkiewicza 92 oraz Musiaczyka przy ul. Słonimskiej 63, na które przychodziło 15 osób[9]. W latach 1928–1939 w całym województwie białostockim działało trzech pionierów. Białostoccy wyznawcy będący kolejarzami rozpowszechniali publikacje biblijne, m.in. na trasie Białystok – Baranowicze. Prowadzono również działalność w Grodnie i Wołkowysku (obecnie na Białorusi)[10]. W roku 1935 władze francuskie zarządziły deportację górników polskiego pochodzenia, wskutek czego kilku głosicieli z Francji powróciło do zachodniej części obecnego województwa (m.in. okolice wsi Szepietowo-Wawrzyńce). Część pozostała na emigracji i tam kontynuowała działalność[11].
Okres II wojny światowej
W czasie okupacji wielu tutejszych wyznawców trafiło do hitlerowskich więzień i obozów koncentracyjnych za odmowę wyrzeczenia się wiary[12].
Po agresji radzieckiej na Polskę w 1939 roku Świadkowie Jehowy odmawiali wstąpienia do Armii Czerwonej[13], z rejonów Łomży i Białegostoku zostali za to osadzani w więzieniach (m.in. w Łomży). Niektórzy zostali deportowani na Syberię[4]. Natomiast we wrześniu 1941 roku około 30-osobową grupę z Białegostoku rozstrzelano w lesie opodal wsi Grabówka[14], jednakże nie z powodu wierzeń religijnych, lecz z powodu próby spacyfikowania niemieckich okupantów, którzy wkroczyli do miasta. Pod wpływem zwolenników tzw. „Nowego Ładu”, grupa ta całkowicie odrzuciła publikacje Towarzystwa Strażnica, a nawet postanowiła je niszczyć. Grupie w Białymstoku przewodził Józef Rogiński, który wprowadził swoją własną interpretację wydarzeń. Po zajęciu miasta przez Niemców, w sierpniu 1941 roku uznał, że jest to początek Armagedonu, III Rzesza upadnie i zaraz nastanie Królestwo Boże. Wysłał swoich zwolenników, by z wieży ratusza zdjęli flagę ze swastyką, a na jej miejsce zatknęli białą chorągiew. Równolegle do urządzonej w ratuszu niemieckiej komendy wojskowej, wysłał delegację z poleceniem, by wezwała władze niemieckie do poddania się przed Królestwem Bożym. Komendant i inni oficerowie uznali to za głupi żart, a tych ludzi za pomylonych i zareagowali śmiechem. Gdy jednak usłyszeli strzały strażników do tych, którzy zdjęli swastykę z wieży i zakładali białą flagę wtedy całą delegację aresztowano i wywieziono. Wypuszczono tylko jedną ciężarną kobietę, a 26 osób straciło życie. Po tym zdarzeniu „Nowy Ład” upadł, a jego członkowie powrócili do zborów oraz do studiowania Biblii i korzystania z publikacji biblijnych[15][16][17]. Do Białegostoku publikacje religijne przemycano m.in. z Lwowa[18].
Okres powojenny
Po II wojnie światowej powstały nowe zbory. Na początku 1945 roku rozpoczęto regularną działalność w powiecie łomżyńskim. Głosiciele w tym powiecie mieszkali głównie w gminach Stawiski, Drozdowo, Kupiski i Nowogród. Na początku 1946 roku regularna działalność objęła powiat szczuczyński. Na jego terenie mieszkało 10 głosicieli. 3 sierpnia 1946 roku do Starosty Powiatowego w Grajewie wpłynęło zgłoszenie o działalności zboru w Grajewie. Głosiciele mieszkali m.in. w Grajewie (Anna Surawska), Brzeźnie (rodzina Gutowskich) oraz w Rakowie (Stanisław Piwko)[19]. Według szacunków w 1946 roku na terenie województwa białostockiego działało około 1000 głosicieli, z czego połowa w powiecie łomżymskim[20]. W 1946 roku grupa „bandy leśnej” pobiła rodzinę Świadków Jehowy w Łapach, która odmówiła wyrzeczenia się swoich wierzeń. Wskutek pobicia najstarszy członek rodziny zmarł[21].
W roku 1947 na terenie województwa białostockiego działało 10 zborów[22]. Regularna działalność kaznodziejska była prowadzona głównie w Białymstoku i jego okolicach, w rejonie Łomży[23], Kolna, Sokółki (gmina Szudziałowo[24]), Augustowa, Ełku, Grajewa i Suwałk[19]. W Kolnie działał Roman Szczyglewski, który potem prowadził działalność w Piszu. Na terenie województwa działał też pionier Jan Wilk. Do działalności w Olsztynie wyjechał Eugeniusz Kądziela pochodzący z Kołodzieży koło Moniek (ochrzczony w 1943 roku) oraz Feliks Sidorek (kolejarz pochodzący z województwa białostockiego)[25].
W roku 1948 do zboru w Łomży należało 23 głosicieli. Zebrania zborowe organizowano w mieszkaniu Zbigniewa Wyska. Do zboru w Nowogrodzie należało 30 głosicieli, zebrania zborowe organizowano w mieszkaniu niejakiego Pianki. Ponadto działał zbór w Stawiskach, a zebrania odbywały się w mieszkaniu Jana Baryły[26]. „Sługą obwodu nr 27a”, który nadzorował działalność na terenie powiatu kolneńskiego i wschodnich obszarów województwa olsztyńskiego, był od sierpnia do listopada/grudnia 1949 roku Wiktor Schnell, a od przełomu 1949 i 1950 roku Roman Szczyglewski z Kolna[27].
W dniach 2–4 grudnia 1949 roku w wynajętej sali Powiatowej Komendy Służby Polsce w Ełku odbyło się zgromadzenie z udziałem około 120 osób, które przybyły głównie z północno-zachodniej części województwa białostockiego, z Kolna, Stawisk, Grajewa, Nowogrodu[25].
Prześladowania
Lata 50. XX wieku
Według szacunków Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa wiosną 1950 roku na terenie województwa działały 43 grupy. Ustalił też informacje o 200 głosicielach mieszkających w województwie białostockim i oszacował liczbę głosicieli oraz osób zainteresowanych na około 500. W czerwcu 1950 roku według kolejnych szacunków WUB działało 13 grup i co najmniej 350 głosicieli[28].
W roku 1950 nastąpiła fala aresztowań i od tego roku działalność prowadzona była konspiracyjnie. W Białymstoku funkcjonariusze służby bezpieczeństwa zamordowali m.in. w roku 1950 Romana i Józefa Szczyglewskich[f][25][4][27][29].
W województwie białostockim, poza główną akcją aresztowań z czerwca, 5 lipca 1950 roku przeprowadzono następną, podczas której aresztowano kolejnych głosicieli. Według niepełnych danych na dzień 8 lipca 1950 roku liczba aresztowanych w województwie wynosiła 32 osoby. Do 5 sierpnia liczba wzrosła do 34 osób, 19 osób zostało zwolnionych, a 16 pozostawało w areszcie. Na koniec 1950 roku spośród 18 aresztowanych, 9 zostało skazanych na bezwzględne kary pozbawienia wolności[30].
W roku 1952 za działalność religijną ponad 100 wyznawców było przetrzymywanych w białostockim więzieniu[31].
Wyznawcy za działalność religijną oraz za odmowę służby wojskowej byli skazywani na kary więzienia. Działalność wydawnicza ich publikacji była prowadzona konspiracyjnie w ukrytych ośrodkach drukarskich na terenie województwa.
Służby Bezpieczeństwa prowadziły sprawy operacyjne: o kryptonimie „Agitator” (1959–1979; Ernst Hoffman)[32] oraz m.in. przeciwko takim osobom jak: Kazimierz Cieślik (1951–1958)[33]; dotyczącą stosowania niedozwolonych metod śledczych wobec Świadków Jehowy przez funkcjonariuszy WUBP w Białymstoku, w wyniku których ponieśli śmierć Józef i Roman Szczyglewscy (1957–1960)[34]; przeciwko Maria Bartosiewicz (1953, 1955–1966) „o to, że od lipca 1950 r. do czerwca 1955 r. na terenie woj. białostockiego, lubelskiego i warszawskiego brała udział w związku Świadków Jehowy (…) i w ramach tego związku od października 1954 r. wspólnie z Olejniczak Wanda Józefa sporządzała na powielaczu, a następnie rozprowadzała pisma wspomnianego związku”[35][36].
Lata 60. XX wieku
W latach 60. rozpoczęto organizowanie latem corocznych, regularnych tzw. konwencji leśnych, głównie na polanach leśnych i innych dogodnych miejscach. Szczególnie od tego okresu głosiciele głównie w lecie prowadzą grupową wyjazdową działalność kaznodziejską na terenach gdzie jest mniej wyznawców (dawne nazwy: grupy pionierskie, ośrodki pionierskie, obozy pionierskie).
Lata 70. XX wieku
Prowadzono sprawy: (kryptonim „LW”; Wacław Leszkiewicz; dotycząca działalności zboru w Augustowie, 1970–1980)[37] oraz m.in. przeciwko takim osobom jak: Krystyna Jasina 1970–1989)[38].
W listopadzie 1977 roku przedstawiciele Ciała Kierowniczego Świadków Jehowy oficjalnie spotkali się z niektórymi wyznawcami na terenie obecnego województwa[39].
Czas „odwilży”, odzyskanie rejestracji prawnej (1989) i rozwój działalności
Kongresy i zgromadzenia
Pod koniec lat 70. XX wieku niektórym głosicielom udało się wyjechać na kongresy poza granice Polski, w roku 1980 („Miłość Boża”) i w 1981 („Lojalność wobec Królestwa”) do Wiednia, a w latach 90. XX wieku i w XXI wieku, delegacje z tutejszych zborów były na kongresach międzynarodowych i specjalnych m.in. w Niemczech, Austrii, Francji, Gruzji, Rosji, Czechach, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Węgrzech i na Ukrainie.
Od roku 1982 na kongresy rozpoczęto ponownie wynajmować hale sportowe, a w następnych latach również stadiony.
Kongresy dla zborów z województwa podlaskiego odbywają się na Stadionie Miejskim w Białymstoku (w latach 1991–2013 stary stadion nosił nazwę Hetmana Białystok)[g][b][40][41]: 24–26 lipca 1992 roku („Nosiciele światła”), 15–18 lipca 1993 roku („Pouczani przez Boga)”, 18–20 lipca 1997 roku („Wiara w Słowo Boże”), 26–28 czerwca 1998 roku („Boża droga życia”), 23–25 lipca 1999 roku („Prorocze słowo Boże”), 28–30 lipca 2000 roku („Wykonawcy słowa Bożego”)[42], 20–22 lipca 2001 roku („Nauczyciele słowa Bożego”)[43], 27–29 czerwca 2002 roku („Gorliwi głosiciele Królestwa”)[44][45][46][47], 4–6 lipca 2003 roku („Oddajcie chwałę Bogu”), 23–25 lipca 2004 roku („Chodź z Bogiem”)[48], 8–10 lipca 2005 roku („Posłuszni Bogu”)[49], 29 czerwca–1 lipca 2007 roku („Naśladuj Chrystusa!”), 27–29 czerwca 2008 roku („Kierowani duchem Bożym”)[50][51][52][53], 24–26 lipca 2009 roku („Czuwajcie!”), 30 lipca–1 sierpnia 2010 roku („Trwaj przy Jehowie!”)[54][55][56], 4–6 lipca 2014 roku („Szukajmy najpierw Królestwa Bożego!”), 8–10 lipca 2015 roku („Naśladujmy Jezusa!”)[57][58], 8–10 lipca 2016 roku („Lojalnie trwajmy przy Jehowie!”)[59], 7–9 lipca 2023 roku („Okazujcie cierpliwość!”)[60][61][62], 5–7 lipca 2024 roku („Głośmy dobrą nowinę!”[63]).
W Łomży kongresy odbyły się na Stadionie MOSiR 22–24 lipca 2011 roku („Niech przyjdzie Królestwo Boże!”)[64][65] i 13–15 lipca 2012 roku („Strzeż swego serca!)”[66][67][68][69][70].
Natomiast zgromadzenia obwodowe odbywają się w Sali Zgromadzeń w Warszawie, a dla rejonów północnych województwa (Suwałki, Augustów, Grajewo) w wynajmowanych halach sportowo-widowiskowych w Olecku[71] (w poprzednich latach także w Ełku[72] oraz Suwałkach (m.in. w hali OSiR[73])). W latach 90. również w Białymstoku (m.in. w hali Włókniarza[74], na Lodowisku BOSiR).
Sale Królestwa
Od przełomu lat 80. i 90. XX wieku zaczęły powstawać nowe Sale Królestwa.
Jedna z pierwszych powstała w 1989 roku w Łomży[75]. 17–18 września 1994 roku ponad 1000 niepłatnych ochotników brało udział w budowie metodą szybkościową w Sokółce. 24 września 2016 roku oddano do użytku nowy obiekt w Augustowie[76]. W 2017 roku powstała kolejna Sala Królestwa w Białymstoku (przy ul. Ekologicznej 9; wcześniej powstały przy ulicach: Niskiej 1A i Kirkora 20; do wybudowania nowych obiektów funkcjonowały również przy ul. Horodniańskiej oraz ul. Świętojańskiej)[77][78], a w kwietniu 2024 roku powstał nowy obiekt w Grajewie[79][80][81].
Działalność w ośrodkach penitencjarnych
Od 12 maja 1989 roku, kiedy to Świadkowie Jehowy w Polsce zostali oficjalnie zarejestrowani, specjalnie przygotowani kaznodzieje odwiedzają zakłady karne i areszty na terenie województwa (w Białymstoku, Czerwonym Borze, Grądach-Woniecku, Hajnówce, Suwałkach), aby prowadzić tam działalność kaznodziejską[b][82][83][84].
Bezkrwawa chirurgia
W placówkach medycznych na terenie województwa podlaskiego (w tym m.in. w Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym w Białymstoku) zespoły medyczne operują Świadków Jehowy bez krwi[85].
W miastach powiatowych gdzie znajdują się szpitale działają na zasadzie wolontariatu Grupy Odwiedzania Chorych (m.in. w Białymstoku[86][87][88][89]).
9 grudnia 2016 roku na Wydziale Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku odbyła się konferencja naukowo-szkoleniowa „Pacjent „Inny” wyzwaniem opieki medycznej”, na której Służba Informacji o Szpitalach przedstawiła wykład „Pacjent Świadek Jehowy wobec zagadnień choroby i opieki zdrowotnej”[90][91].
Konkursy i konferencje naukowe poświęcone represjom w trakcie II wojny światowej oraz w okresie powojennym
We wrześniu 1999 roku w ogólnopolskim konkursie „Rodzina w wirach historii”, wyróżnienie indywidualne przypadło uczniowi z Białegostoku za pracę opisującą losy rodziny Świadków Jehowy od lat 20 do 80 XX w., ze szczególnym uwzględnieniem okresu II wojny światowej i stalinizmu[92].
We wrześniu 2012 roku na XXVI Letniej Szkole Młodych Pedagogów w Supraślu, dr Marzena Rusaczyk (Uniwersytet w Białymstoku), wygłosiła wykład pt. „Przyczajeni, zagrożeni i gotowi na bitwę: strategie radzenia Świadków Jehowy z „kłopotliwym położeniem” w środowisku szkolnym”[93].
W czerwcu 2020 roku miała miejsce premiera publikacji Barbary Czarneckiej z Uniwersytetu w Białymstoku pt. „Kobiety Świadkowie Jehowy w nazistowskich obozach koncentracyjnych. Przyczynek do charakterystyki społeczności kobiecych w lagrach”[94].
Weryfikacja stanowiska Sądu Najwyższego wobec powojennej działalności Świadków Jehowy
W 2000 roku na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok Sądu Wojewódzkiego w Olsztynie z 1954 roku i uniewinnił jednego z wyznawców, który od sierpnia 1952 do grudnia 1953 roku na terenie powiatów Pisz i Kolno był aktywnym członkiem związku pod nazwą Świadkowie Jehowy[95].
Inne zdarzenia
15 sierpnia 2014 roku w Sokółce mężczyzna zaatakował Świadka Jehowy podczas działalności kaznodziejskiej, Sąd Okręgowy w Białymstoku za groźby karalne i znieważenie z powodu wyznania religijnego skazał go na pół roku więzienia w zawieszeniu i dozór kuratora[96][97].
Działalność kaznodziejska, publiczna oraz wśród obcokrajowców i niesłyszących
W 2008 roku na terenie województwa działało 35 zborów[98]. W 2010 roku było 2471 głosicieli w 39 zborach oraz 17 Sal Królestwa[99].
W latach 2012–2021 nastąpiła reorganizacja zborów, wskutek czego zbory stały się większe i lepiej zorganizowane, lecz ich liczba zmniejszyła się.
W roku 2013 wdrożono program świadczenia publicznego na terenie poszczególnych zborów za pomocą wózków z literaturą biblijną[b][100]. W 2013 roku było 31 zborów, rok później 30[101]. W 2015 roku działało 2461 głosicieli w 30 zborach[102]. W roku 2018 liczba głosicieli wynosiła 2247 należących do 26 zborów[103]. W 2021 roku było 2268 głosicieli należących do 25 zborów, w których usługiwało 169 starszych zboru[104]. W 2022 roku było 2285 głosicieli należących do 26 zborów, w których usługiwało 173 starszych zboru[104].
Działalność prowadzona jest również wśród obcokrajowców. Oprócz języka polskiego i polskiego języka migowego zebrania zborowe organizowane są także w języku ukraińskim (od 2023 roku) i rosyjskim (w 2023 roku grupa została przekształcona w zbór); do 2020 roku również w języku angielskim, a do 2022 roku także w języku litewskim.
Świadkowie Jehowy korzystają też z możliwości działalności wśród osadzonych w Strzeżonych Ośrodkach Dla Cudzoziemców[b][105].
Pomoc dla potrzebujących
Od końca lutego 2022 roku rozpoczęto organizowanie pomocy dla Świadków Jehowy z Ukrainy, uchodźców – ofiar inwazji Rosji[106]. W tym celu na terenie województwa powołano jeden z 16 Komitetów Pomocy Doraźnej działających w Polsce, składający się z przeszkolonych wolontariuszy[107][108].
Zbory
Poniższa lista obejmuje zbory zgromadzające się na terenie województwa[h][3]:
- Na terenie miast na prawach powiatu[i]
- Białystok: 12 zborów: Antoniuk, Białostoczek, Dojlidy, Dziesięciny, Grabówka, Nowe Miasto, Rosyjski, Słoneczny Stok, Śródmieście (w tym grupa j. migowego), Wygoda, Zielone Wzgórza, Zgoda
- Łomża: 2 zbory: Łomża–Północ, Łomża–Zachód
- Suwałki: 2 zbory: Suwałki–Centrum (w tym grupa ukraińskojęzyczna) i Suwałki–Północ
- Na terenie powiatów
- powiat augustowski: 1 zbór: Augustów i grupa polskojęzyczna na oddaleniu: Lipsk–Dąbrowa Białostocka
- powiat białostocki: 1 zbór: Michałowo
- powiat bielski: 1 zbór: Bielsk Podlaski
- powiat grajewski: 1 zbór: Grajewo
- powiat hajnowski: 2 zbory: Hajnówka, Kleszczele
- powiat kolneński: nie ma zborów
- powiat łomżyński: nie ma zborów
- powiat moniecki: nie ma zborów
- powiat sejneński: nie ma zborów
- powiat siemiatycki 2 zbory: Siemiatycze-Wschód, Siemiatycze-Zachód
- powiat sokólski: 1 zbór: Sokółka
- powiat suwalski: nie ma zborów
- powiat wysokomazowiecki: nie ma zborów
- powiat zambrowski: 1 zbór Zambrów