Łukasz Dziekuć-Malej
Łukasz Mikałajewicz Dziekuć-Malej, biał. Лукаш (Лука) Мікалаевіч Дзекуць-Малей (ur. 1 października 1888 w Słonimie, zm. 20 stycznia 1955 w Gdańsku) – białoruski duchowny baptystyczny, działacz narodowy, niepodległościowy i społeczny, tłumacz Biblii na język białoruski. Przełożył też kilkanaście broszur na język białoruski, wydał własny modlitewnik, publikował w prasie religijnej. W okresie międzywojennym założył wiele baptystycznych zborów w okolicach Brześcia. Zarówno podczas I jak i II wojny światowej włączał się aktywnie do białoruskiego ruchu narodowego. Wielokrotnie był podejrzewany o szpiegostwo.
 ok. 1920 | |
| Data i miejsce urodzenia | 1 października 1888 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 20 stycznia 1955 |
| Miejsce pochówku | |
| Wyznanie | |
Życiorys
Urodził się 1 października 1888 roku w Słonimie na Białorusi w prawosławnej rodzinie, ojciec był nauczycielem[1]. Rodziców stracił w wieku czterech lat (nigdy później nie wyjawił w jakich okolicznościach)[2]. Do 16 roku życia był wychowywany w nauczycielskiej rodzinie Funtów[3]. Po ukończeniu szkoły pedagogicznej również został nauczycielem[4].
W 1912 roku podczas odbywania służby wojskowej w Białymstoku zetknął się z baptyzmem. 31 grudnia 1912 roku został ochrzczony w rzece Supraśl przez kaznodzieję Romana Chomiaka[5]. Ponieważ wielokrotnie głosił w licznych miejscach, z tego powodu jednego razu został aresztowany przez władze carskie we wsi Łyskowo (k. Prużan). Przywiązano go do konia, za którym szedł piechotą około 170 km, do więzienia w Brześciu[1][6]. W latach 1913-1914 odbył w Petersburgu przygotowanie teologiczne w szkole biblijnej prowadzonej przez Jana Prochanowa, przywódcy ewangelicznych chrześcijan[5]. Po ukończeniu seminarium pracował jako kaznodzieja w guberni grodzieńskiej, wileńskiej i mińskiej. Podczas I wojny światowej osiadł w Grodnie, skąd wyruszał do różnych części Zachodniej Białorusi w ramach swej działalności kaznodziejskiej. Ze względu na liczne podróże kilkakrotnie wtrącano go do aresztu i posądzano o szpiegostwo[7][8].
W 1918 roku założył białoruską szkołę w Krynkach[9]. W lutym oraz kwietniu 1919 roku był na krótko wtrącany do aresztu przez polskie władze za działalność w białoruskim ruchu narodowym[10]. W 1920 roku był jednym z liderów Białoruskiego Komitetu Narodowego, stał też na czele białoruskiej szkolnej rady w Grodnie[11]. W latach 1919-1920 polskie władze zamykały białoruskie szkoły w okolicach Grodna, a działaczom białoruskim zabraniano prowadzenia działalności. W 1921 roku nakazano jemu oraz innym działaczom białoruskim opuszczenie Grodna. W 1921 roku zamieszkał w Brześciu[4][10]. Utworzył tam towarzystwo kulturalne o charakterze ludowym o nazwie „Białoruska chatka” (Беларуская хатка), założył także zbór baptystyczny[12].
Baptystyczny duchowny
W tym samym roku rozpoczęły się rozmowy zjednoczeniowe pomiędzy Związkiem Baptystów a Związkiem Ewangelicznych Chrześcijan. Uczestniczył w nich aktywnie Dziekuć-Malej, który w 1922 roku został członkiem Komitetu (jako radca) ustalającego warunki zjednoczenia[12]. W 1923 roku odbyła się w Brześciu konferencja zjednoczeniowa obu ugrupowań[13][a]. Wybrano Komitet Zjednoczenia, w którego skład wszedł Dziekuć-Malej[14]. Również dwie następne konferencje odbyły się w Brześciu[15]. Zjednoczenie zostało rozwiązane w roku 1927, jakkolwiek wszelka współpraca obu ugrupowań ustała we wrześniu 1925 roku[16]. We wrześniu 1926 Dziekuć-Malej na konferencji w Łodzi został wybrany na wiceprezesa ugrupowania baptystów[17], w 1937 został członkiem Rady Naczelnej Kościoła[18].
Do roku 1939 Brześć był jego głównym miejscem działalności i w okresie tym założył wiele zborów w okolicach Brześcia[8]. W 1923 roku prowadzony przezeń zbór liczył 151 członków (nie licząc dzieci i sympatyków), w 1938 było już na ziemi brzeskiej 20 założonych przezeń zborów o łącznej liczbie 1152 członków[19]. 21 czerwca 1926 roku podczas prowadzonej przezeń uroczystości chrztu w Kamieńcu zgromadziło się około dwóch tysięcy ludzi[2]. Badacze historii baptyzmu na ziemiach polskich są zgodni, że rozwój baptyzmu wokół Brześcia w okresie międzywojennym, nazywany nawet mianem „przebudzenia duchowego”, związany był z osobą Dziekuć-Maleja[4]. Jego kazania robiły wrażenie na słuchaczach, krytycy przypisywali to sztuce czarnoksięskiej. Wyolbrzymiano też liczbę ludzi uczęszczających na prowadzone przezeń spotkania[2].
11 czerwca 1922 roku ożenił się z Serafiną (ur. 1898), z domu Kiszków[20]. Serafina również była nauczycielką[15]. Miał z nią pięcioro dzieci: Łyko (ur. 1924), Lonia (ur. 1925, zmarł w dzieciństwie), Serafina (ur. 1928), Lila (ur. 1929), Daniel (ur. 1930)[2].
W latach 30. zorganizował i prowadził sierociniec w Brześciu[21]. Był to jedyny sierociniec, jaki w okresie międzywojennym mieli polscy baptyści. Udzielał też pomocy rodzinom żydowskim (przed świętem Paschy)[2].
II wojna światowa
19 czerwca 1941 roku został aresztowany przez NKWD i wtrącony do celi, w której osadzano przeznaczonych na śmierć, natomiast żona wraz z dziećmi została zesłana do Kraju Ałtajskiego[22][23]. Podejrzewano go o szpiegostwo na rzecz III Rzeszy[24]. Przed śmiercią uratowała go wojna z Niemcami[25]. Niemcy wkroczyli do Brześcia 22 czerwca[23]. Pod niemiecką okupacją udzielał pomocy Żydom, za co został aresztowany przez Gestapo w 1943 roku[25].
27 czerwca 1944 uczestniczył na II Wszechbiałoruskim Kongresie w Mińsku. W przemówieniu wyraził radość z możliwości przeprowadzenia kongresu, bo do tej pory wszelka działalność była podziemna. Wyraził nadzieję, że nadchodzi czas, kiedy naród białoruski uzyska upragnioną wolność[b]. Kilka dni później Dziekuć-Malej ewakuował się wraz z armią niemiecką, a do Mińska wkroczyła Armia Czerwona[10].
Ostatnie lata
W 1945 roku przebywał na obszarze Niemiec, m.in. w Neubrandenburgu[22][26]. Nie wiadomo kiedy, ani w jakich okolicznościach opuścił Niemcy. W 1946 roku mieszkał już w Gdańsku[10]. Nie zdecydował się na powrót do Brześcia z co najmniej dwóch powodów – był duchownym oraz działaczem białoruskim i dlatego byłby niemile widzianym w ZSRR. W Polsce ryzyko było znacznie mniejsze. Nie zdecydował się na emigrację na Zachód, jak wielu innych działaczy białoruskich, ponieważ sądził, iż uniemożliwi to powrót żony i dzieci z Syberii[1]. W 1946 roku wróciła doń rodzina[10].
Po przybyciu do Gdańska został w 1946 roku kaznodzieją utworzonego zboru baptystycznego[22]. Kierowany przezeń zbór w 1946 roku liczył 36 członków, 26 czerwca 1947 – 70, 30 kwietnia 1949 – 87 członków[27]. Początkowo pełnił też funkcję prezbitera okręgowego, z której to funkcji został zdjęty 31 grudnia 1949 roku[10]. W latach 1949-1952 przebywał w Białymstoku, gdzie służył zborowi jako kaznodzieja[28].
Był szykanowany przez Służbę Bezpieczeństwa, która zarzucała mu współpracę z wywiadem brytyjskim[24][c]. W Gdańsku nie posługiwał się językiem białoruskim nawet we własnym domu[1].
Łukasz Dziekuć-Malej zmarł 20 stycznia 1955 roku w Gdańsku w wyniku cukrzycy[25]. Pochowany na Cmentarzu Garnizonowym w Gdańsku (kwatera 18, rząd D3, grób 1)[29]. Jego żona Serafina zmarła 18 lutego 1953 roku (podczas zsyłki wielokrotnie chorowała i doznała trwałej utraty zdrowia)[30].
Dnia 25 marca 2004 roku Rada Miejska Gdańska w dowód wdzięczności, za zasługi dla Polaków i Żydów, nazwała jedną z ulic w Gdańsku jego imieniem[31]. Helena Głogowska, w swej książce Białorusini na Wybrzeżu Gdańskim, opisała go jako jednego z trzech białoruskich działaczy na Pomorzu Gdańskim (obok Mikołaja Dworzeckiego i Andrzeja Waginy)[32].
Tłumacz Biblii i działalność publicystyczna
W 1920 roku wystąpił z inicjatywą przełożenia na język białoruski Biblii. Najpierw przygotował cztery Ewangelie i wydawał je w osobnych tomikach w latach 1926-1928 w Łodzi[25]. W pracy przekładowej pomagał mu Anton Łuckiewicz (jako redaktor), Rozenberg (w Psalmach) oraz jego żona Serafina[33]. Nowy Testament i Psalmy wydane zostały w 1931 roku przez Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwa Biblijne w Helsinkach pod tytułem „Новы Запавет Госпада нашага Ісуса Хрыста і Псальмы” w nakładzie 25 tysięcy egzemplarzy[25][34][35]. Był to pierwszy pełny Nowy Testament w języku białoruskim[25], dlatego Dziekuć-Malej bywa nazywany ojcem białoruskiej Biblii[8]. Nowy Testament wydawany był jeszcze trzykrotnie (1948, 1985 і 1991), w łącznym nakładzie 50 000 egzemplarzy. Cieszy się opinią jednego z najlepszych białoruskich przekładów, korzystają z niego nie tylko protestanci, ale także katolicy jak i prawosławni[36].
Dziekuć-Malej traktował przekład jako swoje największe osiągnięcie życiowe. W styczniu 1945 roku pisał z Neubrandenburgu do metodystycznego pastora Jana Piotrowskiego w Berlinie:[26]
Od dawna w sercu nosiłem myśl, żeby naród nasz miał, tak jak i inne narody, pełną Biblię[26].
W latach 1920-1924 przełożył na język białoruski siedemnaście broszur religijnych[25]. W latach 1927-1928 prowadził białoruską rubrykę w baptystycznym czasopiśmie religijnym „Majak”[20]. W 1942 roku wydał w Mińsku modlitewnik w języku białoruskim[11].
Zobacz też
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- Аляксандр Аўдзяюк. Бібліяграфія перакладаў Бібліі на беларускую мову. „НАША СЛОВА”. №46 (1041), 16 лістапада 2011. [dostęp 2013-08-30]. (biał.).
- Krzysztof Bednarczyk: Historia Zborów Baptystów w Polsce do 1939 roku. Warszawa: Słowo Prawdy, 1997. ISBN 83-86586-02-8.
- Гісторыя перакладу Бібліі на беларускую мову. W: Антоні Бокун: Лукаш Дзекуць-Малей і беларускія пераклады Бібліі: зборнік матэрыялаў, артыкулаў і дакумэнтаў. Рэдкал.: А.У. Унучак (гал. рэд.) і інш.. Берасьце: Альтернатива, 2011, s. 26. ISBN 978-985-521-265-3.
- A. Chodubski: Helena Głogowska, Białorusini na Wybrzeżu Gdańskim. Toruń: Wydawnictwo Adama Marszałka, 2003, s. 262.
- Eugeniusz Dąbrowski: Baptyści polscy w czasie II wojny światowej. 29-04 2011. [dostęp 2013-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-19)].
- Алена Глагоўская: «...Хоць бы і памёр, жыць будзе». Пра Лукаша Дзекуць-Малея (1888—1955). W: Пратэстанцкая Царква і Беларускі Нацыянальны Рух. Менск: «Кнігазбор», 2006. (biał.).
- Алена Глагоўская. Жыццё і дзейнасць Лукаша Дзекуць-Малея. „Ніва”. № 39, s. 9, 26.09. 1999. (biał.).
- Helena Głogowska: Białorusini na Wybrzeżu Gdańskim. Toruń: Wydawnictwo Adama Marszałka, 2003, s. 170-181. ISBN 83-7322-370-3.
- Feliks Gryglewicz: Przekłady na języki narodowe. W: Encyklopedia Katolicka. T. II. KUL, 1995, s. 400.
- Michał Odłyżko. Prezbiter Dziekuć-Malej (Wspomnienie pośmiertne). „Słowo Prawdy”. Nr 5, s. 9-10, 1957.
- Dziekuć-Malej Łukasz. W: Andrzej Seweryn: Leksykon baptystów w Polsce po 1945 roku. Warszawa: WBST, 2007, s. 54-57.
- Henryk Ryszard Tomaszewski: Wyznania typu ewangeliczno-baptystycznego wchodzące w skład Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego w latach 1945-1956. Tomaszów Mazowiecki: Słowo i Życie, 1991.
- Henryk Ryszard Tomaszewski: Wspólnoty chrześcijańskie typu ewangeliczno-baptystycznego na terenie Polski w latach 1858-1939. Warszawa: WBST, 2006. ISBN 83-88497-11-1.
- Сяргей Чыгрын. На Беласточчыне памянулі нашага земляка. „Газета Слонімская”. №14 (721), 30, 30.03.2011. [dostęp 2013-08-30]. (biał.).
Linki zewnętrzne
- Дзекуць-Малей Лукаш Электронная Энцыкляпэдыя, 2003-2013. (biał.)
- Лукаш Дзекуць-Малей 01.10.1888 — 20.01.1955 brestspring.org. (biał.)