ਰੇਸ਼ਮਾ
ਰੇਸ਼ਮਾ (Urdu: ریشماں; ਅੰ. 1947 – 3 ਨਵੰਬਰ 2013) ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਲੋਕ ਗਾਇਕਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਬੀਕਾਨੇਰ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਬਣਜਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।[2][3] Her father, Haji Muhammad Mushtaq, was a camel and horse trader from Malashi.[4] ਉਸ ਦਾ ਪਿੰਡ ਰਤਨ ਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਮੀਲ ਦੂਰ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਬਾਪ ਘੋੜਿਆਂ ਤੇ ਊਠਾਂ ਦਾ ਵਪਾਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਰੇਸ਼ਮਾ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਇੱਕ ਕਬੀਲੇ ਤੋਂ ਹੈ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਸਮੇਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਖੇ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਰਮ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ[2] ਰੇਸ਼ਮਾ ਨੇ ਕੋਈ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਗਾਉਣ ਦਾ ਸੌਕ ਸੀ।
ਰੇਸ਼ਮਾ | |
|---|---|
| ਜਨਮ | ਅੰ.1947[1] |
| ਮੌਤ | 3 ਨਵੰਬਰ 2013 (ਉਮਰ 66)[1] |
| ਪੇਸ਼ਾ | ਲੋਕ ਗਾਇਕਾ |
| ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਸਾਲ | 1968– 2004 |
ਮੈਂ ਬੀਆਬਾਨ ਤੇ ਉਜਾੜ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣ ਦੀ ਆਦੀ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਬੰਦ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਗਾਉਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਸਕਦੀ। ਮੈਂ ਕੋਈ ਰਿਆਜ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਰਿਆਜ਼ ਕਰਨ ਨਾਲ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰ ਸੁਰ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਰਿਆਜ਼ ਕਰਦੇ ਰਹੋ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ। ਇਹ ਅੱਲਾ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਚਾਹੇ ਬਖ਼ਸ਼ ਦੇਵੇ
ਅੱਲਾ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਕਦੋਂ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ੌਕ ਸੀ। ਮੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਘੋੜੇ ਤੇ ਊਠ ਵੇਚਣ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਉਥੇ ਮੈਂ ਕੱਵਾਲੀਆਂ ਸੁਣਦੀ ਜਾਂ ਕੋਈ ਖੇਡਾਂ ਜਾਂ ਤਮਾਸ਼ਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਗੀਤ ਸੁਣਦੀ। ਮੈਂ ਸੋਚਦੀ, ਰੇਸ਼ਮਾ ਇਹ ਲੋਕ ਕਿੰਨਾ ਚੰਗਾ ਗਾਉਂਦੇ ਨੇ। ਰੱਬ ਕਰੇ ਰੇਸ਼ਮਾ ਤੂੰ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਦੇ ਗਾ ਸਕੇਂ। ਤੇਰਾ ਵੀ ਕਦੇ ਨਾਂ ਹੋਵੇ। ਮੈਂ ਸੁਣ ਸੁਣ ਕੇ ਹੀ ਗਾਣਾ ਸਿਖਿਆ। ਤੁਰਦੀ ਫਿਰਦੀ ਰੇਸਿਸਤਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗਾਹੁੰਦੀ ਮੈਂ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਕੀ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਦਿਨ ਬਣਜਾਰਨ ਲੰਡਨ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਟੂਡੀਓ ਵਿੱਚ ਗਾਵੇਗੀ ਤੇ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰੇਗੀ। ਮੈਂ ਅੱਲਾ ਦੀ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਗਲੇ ਵਿੱਚ ਅੱਲਾ ਵਸਦਾ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਸਾਹ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਸਾਹ ਹੈ। ਉਸੇ ਦਾ ਕਰਮ ਤੇ ਉਸੇ ਦਾ ਫ਼ਜ਼ਲ।
(ਰੇਸ਼ਮਾ - ਬਲਵੰਤ ਗਾਰਗੀ [1])
ਪਿਛੋਕੜ
ਰੇਸ਼ਮਾ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ, ਗਾਇਕੀ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦਾ ਸਬੱਬ ਤੇ ਮੋਹਰਲੀ ਕਤਾਰ ਦੀ ਗਾਇਕਾ ਹੁੰਦਿਆਂ ਵੀ ਸਭ ਕੁਝ ਤੋਂ ਬੇਖ਼ਬਰ ਰਹਿਣਾ ਦੱਸ ਦਿੰਦਾ ਹੈਕਿ ਕੁਝ ਕਲਾਕਾਰ ਅਜਿਹੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ, ਜਿਹੜੇ ‘ਖਾਸ’ ਹੁੰਦਿਆਂ ‘ਆਮ’ ਬਣੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ। ਪੜ੍ਹਨਾ-ਲਿਖਣਾ ਰੇਸ਼ਮਾ ਹਿੱਸੇ ਨਾ ਆਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮਾਹੌਲ ਹੀ ਅਜਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਕੰਠ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਹ ਰਿਕਾਰਡ ਹੁੰਦਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਹੋਈ, ਅਲੋਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਚੈਨਲ ’ਤੇ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੌਰਾਨ ਰੇਸ਼ਮਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਸੀ, ‘‘ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਫੋਟੋ ਛਪੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਡਰ ਗਈ ਕਿ ਕਿਤੇ ਮਾਪੇ ਤੇ ਬਰਾਦਰੀ ਇਹ ਨਾ ਸੋਚਣ ਕਿ ਮੈਂ ਕੀ ਚੰਦ ਚਾੜ੍ਹ ਦਿੱਤੈ…ਪਰ ਫੇਰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਰੇਡੀਓ ’ਤੇ ਗਾਉਣ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਹੋ ਗਈ। ਬਰਾਦਰੀ ਤੋਂ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇ ਫੇਰ ਸਰਹੱਦਾਂ ਤੋਂ ਪਾਰ ਗੱਲਾਂ ਹੋਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਦੌਰੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ…ਤੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਵੇਂ ਲੋਕ ਰੇਸ਼ਮਾ..ਰੇਸ਼ਮਾ ਕਹਿ ਵਡਿਆਉਣ ਲੱਗ ਗਏ।’’
ਕਰੀਅਰ
12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਰੇਸ਼ਮਾ ਨੂੰ ਲਾਲ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ ਕਲੰਦਰ ਦੇ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਤੇ ਰੇਡੀਓ ਨਿਰਮਾਤਾ, ਸਲੀਮ ਗਿਲਾਨੀ ਨੇ ਗਾਉਂਦੇ ਦੇਖਿਆ ਸੀ। ਗਿਲਾਨੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ 1968 ਵਿੱਚ ਰੇਡੀਓ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਚ "ਲਾਲ ਮੇਰੀ ਪੱਤ ਰੱਖੀਓ" ਦੀ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਇੱਕ ਝੱਟ ਹਿੱਟ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ, ਰੇਸ਼ਮਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਲੋਕ ਗਾਇਕਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਰੇਸ਼ਮਾ 1968 ਤੋਂ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ 'ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ[5], ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਗਾਣੇ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਈਵ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਫੌਰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ।[6]
ਉਸ ਦੇ ਕੁਝ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗਾਣੇ "ਦਮਾ ਦਮ ਮਸਤ ਕਲੰਦਰ", "ਹੈ ਓ'ਰੱਬਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਦਿਲ ਮੇਰਾ", "ਸੁਣ ਚਰਖੇ ਦੀ ਮਿੱਠੀ-ਮਿੱਠੀ ਕੂਕ ਮਾਹੀਆ ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ", "ਵੇ ਮੈਂ ਚੋਰੀ-ਚੋਰੀ ਤੇਰੀ ਨਾਲ ਲਾਈਆਂ ਅੱਖੀਆਂ" (ਮਸ਼ਹੂਰ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਮਨਜੂਰ ਹੁਸੈਨ ਝੱਲਾ ਦੇ ਗਾਣੇ), “ਕਿਥੈ ਨੈਨ ਨਾ ਜੋੜੀ”, “ਲੰਬੀ ਜੁਦਾਈ” ਅਤੇ “ਅੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਰਹਿਣ ਦੇ ਅੱਖੀਆਂ ਦੇ ਕੋਲ਼ ਕੋਲ” ਹਨ।
ਉਪਰੋਕਤ ਗਾਣੇ "ਅੱਖੀਓਂ ਕੋ ਰੇਹਨੇ ਦੇ ਅੱਖੀਓਂ ਕੇ ਆਸ ਪਾਸ" ਨੂੰ ਰਾਜ ਕਪੂਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫ਼ਿਲਮ ਬੌਬੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਲਖ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ, ਵਿੱਚ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਾਇਰੇਟਡ ਟੇਪਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਕਰ ਗਈ। ਉਹ 1980 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ 'ਚ ਲਾਈਵ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਸੁਭਾਸ਼ ਘਈ ਨੇ ਫ਼ਿਲਮ 'ਹੀਰੋ' ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਇੱਕ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗਾਣਾ "ਲੰਬੀ ਜੁਦਾਈ" ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[7]
ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।.[8]
2004 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ "ਅਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਗਲੀ ਵੀ ਮੁਕਾਮ ਦੇ ਗਿਆ" ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫ਼ਿਲਮ 'ਵੋਹ ਤੇਰਾ ਨਾਮ ਥਾ' ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਹਿੱਟ ਰਿਕਾਰਡ ਸੀ।[4][9]
ਜਨਵਰੀ 2006 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਉਦਘਾਟਨ ਲਾਹੌਰ-ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਬੱਸ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਯਾਤਰੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਜੋ 1947 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੋਵਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਸੇਵਾ ਸੀ। ਬੱਸ ਵਿੱਚ 26 ਯਾਤਰੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 15 ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਨ ਅਤੇ ਰੇਸ਼ਮਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਸੀਟਾਂ ਸੱਤ ਸੀਟਾਂ ਬੁੱਕ ਕਰਵਾਈਆਂ ਸਨ। ਰੇਸ਼ਮਾ ਨੇ ਇਸ ਦੌਰੇ 'ਤੇ ਭਾਰਤ 'ਚ ਕਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ।[10]
ਉਸ ਦੀ ਆਖ਼ਰੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇਛਰਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੀ।[4]
ਉਸ ਦੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਕਨੀਜ਼ ਰੇਸ਼ਮਾ ਇੱਕ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਗਾਇਕਾ ਵੀ ਹੈ।[11]
ਗੀਤ
ਉਸ ਦੇ ‘ਲੰਬੀ ਜੁਦਾਈ’ ਤੇ ‘ਹਾਇ ਓ ਰੱਬਾ ਨਹੀਂਓਂ ਲੱਗਦਾ ਦਿਲ ਮੇਰਾ’, ‘ਵੇ ਮੈਂ ਚੋਰੀ ਚੋਰੀ’ ਤੇ ‘ਦਮਾ ਦਮ ਮਸਤ ਕਲੰਦਰ’ ਗੀਤ ਚੇਤੇ ਆ ਰਹੇ ਨੇ। ਬਲਵੰਤ ਗਾਰਗੀ ਇੱਕ ਥਾਂ ਲਿਖਦਾ ਹੈ, "ਰੇਸ਼ਮਾ ਦਾ ਜਦੋਂ ਪਹਿਲਾ ਰਿਕਾਰਡ ‘ਹਾਏ ਓ ਰੱਬਾ, ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਦਿਲ ਮੇਰਾ‘ 1969 ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਰਾਹੀਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਆਇਆ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਅੱਗ ਲੱਗ ਗਈ। ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲੀ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਹੁਸਨ ਤੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਧੂਹ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀ ਹੂਕ ਸੀ, ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸੁਣੀ ਕਿਸੇ ਨੇ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰੂਹ ਗੂੰਜਦੀ ਸੀ।"[12]
ਮੌਤ
ਰੇਸ਼ਮਾ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਸਦੀ ਸਿਹਤ ਵਿਗੜ ਗਈ, ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪਰਵੇਜ਼ ਮੁਸ਼ੱਰਫ ਨੇ ਉਸਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪਰਵੇਜ਼ ਮੁਸ਼ੱਰਫ ਨੂੰ 10 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਹਰ ਮਹੀਨੇ 10,000 ਰੁਪਏ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸਹਾਇਤਾ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ। ਉਸਦੀ ਸਿਹਤ ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਵਿਗੜ ਗਈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ 6 ਅਪ੍ਰੈਲ 2013 ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ 'ਡਾਕਟਰਜ਼ ਹਸਪਤਾਲ' ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅੰਤ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇੱਕ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ 3 ਨਵੰਬਰ 2013 ਨੂੰ ਦੀਵਾਲੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਰੇਸ਼ਮਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
ਸਨਮਾਨ
ਸਿਤਾਰਾ-ਏ-ਇਮਤਿਅਜ
ਕਰਾਚੀ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇਕ ਪੱਤਰਕਾਰ, ਮੁਰਤਜ਼ਾ ਸੋਲੰਗੀ, ਜੋ ਰੇਡੀਓ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲਈ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੇਡੀਓ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ 'ਤੇ ਰੇਸ਼ਮਾ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਮੈਂ ਰੇਸ਼ਮਾ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਭੁੱਲ ਸਕਦੀ ਹਾਂ? ਮੇਰੇ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ, ਉਸਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੈਨੂੰ ਅਮੀਰ ਬਣਾਇਆ। ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਚੋਲੀਸਤਾਨ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਨੂੰ ਜੋੜਿਆ। ਉਹ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਦੀ ਫੁੱਲ ਸੀ, ਪਿਆਰ, ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ "