ਨਿਰੁਪਮਾ ਰਾਓ

ਨਿਰੂਪਮਾ ਰਾਓ ਦਾ ਜਨਮ ਕੇਰਲਾ ਦੇ ਮਾਲਪੁਰਮਮ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਕਰਨਲ ਪੀ.ਵੀ.ਐਨ. ਮੈਨਨ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਉਸਦੀ ਮਾਂ, ਮੇਮਪਾਤ ਨਾਰਾਇਣਕੁਟੀ, 1947 ਵਿੱਚ ਮਦਰਾਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਬੀ.ਏ. ਗਣਿਤ (ਆਨਰਜ਼) ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਕਾਲਜ ਗ੍ਰੈਜੁਏਟ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਭੈਣਾਂ, ਨਿਰਮਲਾ ਅਤੇ ਆਸ਼ਾ, ਪੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਡਾਕਟਰ ਹਨ। ਨਿਰਮਲਾ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਕੈਰੀਅਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, 2013 'ਚ ਸਰਜਨ ਰੀਅਰ ਐਡਮਿਰਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ।

ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਪੇਸ਼ੇ ਕਾਰਨ, ਰਾਓ ਨੇ ਬੰਗਲੌਰ, ਪੁਣੇ, ਲਖਨਊ ਅਤੇ ਕੁੰਨੂਰ ਸਮੇਤ ਕਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਮਾਉਂਟ ਕਰਮਲ ਕਾਲਜ, ਬੰਗਲੌਰ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1970 ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਬੰਗਲੌਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਬੀ.ਏ. ਕੀਤੀ।^[3] ਉਹ ਸਤੰਬਰ 1970 'ਚ ਜਾਪਾਨ ਵਿਖੇ ਐਕਸਪੋ 70 ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਮੈਸੂਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵਫਦ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਮਰਾਠਵਾਡਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਮਾਸਟਰ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।^[4]

1973 ਵਿਚ, ਰਾਓ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਸੇਵਾ ਦੋਨਾਂ ਲਈ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿਵਲ ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਐਗਜ਼ਾਮੀਨੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਟਾਪ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ।^[2]

ਮੁਸੂਰੀ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਐਡਮਿਨਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ‘ਚ ਆਪਣੀ ਸਿਖਲਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੇ 1976 ਤੋਂ 1977 ਤੱਕ ਆਸਟਰੀਆ ਵਿੱਚ ਵਿਯੇਨਿਆ ‘ਚ ਸਥਿਤ ਭਾਰਤੀ ਦੂਤਾਵਾਸ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਵਿਯੇਨਿਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਰਮਨ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। 1978 ਤੋਂ 1981 ਤੱਕ, ਰਾਓ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ (ਐਮ.ਈ.ਏ.) ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲ ਡੈਸਕ ਵਿੱਚ ਅੰਡਰ ਸੈਕਟਰੀ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਰਹੀ।^[5]

1981 ਵਿੱਚ, ਰਾਓ ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਵਿਖੇ ਭਾਰਤੀ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ‘ਚ ਪਹਿਲੇ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਤਾਇਨਾਤ ਸੀ।^[6] ਇੱਥੇ, ਉਸਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜੁਲਾਈ 1983 ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਨਸਲੀ ਦੰਗਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਦੇ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।

ਦਿੱਲੀ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਾਓ ਨੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਐਮ.ਈ.ਏ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ 8 ਸਾਲ, 1984 ਤੋਂ 1992 ਤੱਕ, ਨਿਰੰਤਰ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ, ਆਖਿਰ ‘ਚ ਉਹ1980 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੀ ਜੁਆਇੰਟ ਸੈਕਟਰੀ ਬਣ ਗਈ। ਇਸ ਮਿਆਦ ਵਿੱਚ, ਰਾਓ ਚੀਨ-ਭਾਰਤ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ ਦੀ ਮਾਹਰ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਚੀਨ-ਭਾਰਤ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ‘ਚ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਵਫ਼ਦ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਦਸੰਬਰ 1988 ਵਿੱਚ ਬੀਜਿੰਗ ਦੀ ਆਪਣੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਤਿੱਬਤੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਨਾਲ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਅਗਸਤ 1986 ਵਿੱਚ, ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨਾਂ ਕੈਲਾਸ਼ ਅਤੇ ਝੀਲ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਵੱਲ ਅਤੇ 1992 ਦੀ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਹਸਾ ਅਤੇ ਜ਼ਿਗੇਜ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਣਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।

ਰਾਓ 1992-93 ਵਿੱਚ ਹਾਰਵਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੈਲੋ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਏਸ਼ੀਆ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਸੁਰੱਖਿਆ 'ਤੇ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ।^[7][8] ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਪੇਪਰ ਲਿਖਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੇ1994 ‘ਚ ਬਿਮਲ ਸਨਿਆਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਇੱਕ ਆਈ.ਐਫ.ਐਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਲਈ ਜਿੱਤਿਆ।ਹਾਰਵਰਡ ਵਿਖੇ, ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਾਓ ਨੇ 1993 ਤੋਂ 1995 ਤੱਕ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਡੀ.ਸੀ. ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਦੂਤਾਵਾਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੈਸ, ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ।

ਨਿਰੂਪਮਾ ਰਾਓ ਨੂੰ ਪੋਂਡੀਚਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਮਈ 2012 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਦੇ ਕਨਵੋਕੇਸ਼ਨ ‘ਚ ਡਾਕਟਰ ਆਫ਼ ਲੈਟਰਜ਼ (ਆਨਰਿਸ ਕੌਸਾ) ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।^[9] ForeignPolicy.com ਦੁਆਰਾ ਟਵਿੱਟਰ 'ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੌ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ (2012) ਵੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।^[10] ਫਰਵਰੀ 2016 ਵਿੱਚ, ਰਾਓ ਨੂੰ ਕੇਰਲ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਵਨੀਤਾ ਰਥਨਮ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ ਸੀ।^[11]