ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਸੋਬਤੀ
ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਸੋਬਤੀ (ਹਿੰਦੀ: कृष्णा सोबती; 18 ਫਰਵਰੀ 1925 - 25 ਜਨਵਰੀ 2019) ਹਿੰਦੀ ਗਲਪਕਾਰ ਅਤੇ ਨਿਬੰਧਕਾਰ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀਨਾਮਾ ਲਈ 1980 ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਅਵਾਰਡ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ[2][3] ਅਤੇ 1996 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਅਕੈਡਮੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅਵਾਰਡ, ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਮਿਲਿਆ।[4] ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਸੋਬਤੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਲੇਖਣੀ ’ਚ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਭਾਰਿਆ ਜਦੋਂ ਕੁਝ ਹੀ ਲੇਖਕ ਅਜਿਹਾ ਜ਼ੋਖ਼ਮ ਉਠਾਉਣ ਦਾ ਹੀਆ ਕਰਦੇ ਸਨ।[5] ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗਿਆਨਪੀਠ ਇਨਾਮ ਵੀ ਮਿਲਿਆ।[6] ਸੋਬਤੀ ਆਪਣੇ 1966 ਦੇ ਨਾਵਲ ਮਿਤ੍ਰੋ ਮਰਜਾਣੀ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਵਿਆਹੁਤਾ ਔਰਤ ਦੀ ਕਾਮੁਕਤਾ ਦਾ ਨਿਸੰਗ ਚਿੱਤਰਣ ਹੈ। ਉਹ 1999 ਵਿੱਚ ਲਾਈਫਟਾਈਮ ਲਿਟਰੇਰੀ ਅਚੀਵਮੈਂਟ ਪਹਿਲਾ ਕਥਾ ਚੂੜਾਮਣੀ ਅਵਾਰਡ, 1981 ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਪੁਰਸਕਾਰ, 1982 ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੀ ਅਕੈਡਮੀ ਅਵਾਰਡ, ਹਿੰਦੀ ਅਕੈਡਮੀ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸ਼ਲਾਕਾ ਅਵਾਰਡ ਵੀ ਜਿੱਤ ਚੁੱਕੀ ਸੀ।[7] ਅਤੇ ਸਾਲ 2008 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਦੇ ਨਾਵਲ ਸਮੇ ਸਰਗਮ ਨੂੰ ਕੇ.ਕੇ. ਬਿਰਲਾ ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ, ਵਿਆਸ ਸਨਮਾਨ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[8]
ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਸੋਬਤੀ | |
|---|---|
 ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਸੋਬਤੀ | |
| ਜਨਮ | ਫਰਵਰੀ 18, 1925 ਗੁਜਰਾਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ |
| ਮੌਤ | 25 ਜਨਵਰੀ 2019 (ਉਮਰ 93)[1] |
| ਕਿੱਤਾ | ਗਲਪਕਾਰ, ਨਿਬੰਧਕਾਰ |
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ | ਭਾਰਤੀ |
| ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੰਮ | ਮਿਤਰੋ ਮਰ ਜਾਣੀ, ਬਾਦਲੋਂ ਕੇ ਘੇਰੇ, ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਅੰਧੇਰੇ ਕੇ, ਜ਼ਿੰਦਗੀਨਾਮਾ |
| ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਵਾਰਡ | 1999: ਕਥਾ ਚੂੜਾਮਣੀ ਅਵਾਰਡ 1981: ਸ਼ਿਰੋਮਣੀ ਅਵਾਰਡ 1982: ਹਿੰਦੀ ਅਕੈਡਮੀ ਅਵਾਰਡ 2000-2001: ਸ਼ਲਕਾ ਅਵਾਰਡ 1980: ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਅਵਾਰਡ 1996: ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ |
ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਮਹਾਨ ਨਾਰੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[9] ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਸੋਬਤੀ ਦਾ ਜਨਮ ਗੁਜਰਾਤ, ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ, ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ; ਉਹ 'ਹਾਸ਼ਮਤ' ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਲਿਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਦੇ ਕਲਮ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹਮ ਹਾਸ਼ਮਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ। ਉਸਦੇ ਹੋਰ ਨਾਵਲ ਹਨ: ਡਾਰ ਸੇ ਬਿਛੂਰੀ, ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਅੰਧੇਰੇ ਕੇ, ਯਾਰੋਂ ਕੇ ਯਾਰ , ਜ਼ਿੰਦਾਗੀਨਾਮਾ । ਉਸ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਮਸ਼ਹੂਰ ਛੋਟੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ ਨਫੀਸਾ, ਸਿੱਕਾ ਬਦਲ ਗਿਆ, ਬਾਦਲੋਂ ਕੇ ਘੇਰੇ।[10][11] ਉਸ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਚੋਣਵੀਂ ਪੁਸਤਕ ਸੋਬਤੀ ਏਕਾ ਸੋਹਬਤਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈ ਹੈ।[10][11] ਉਸ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹੁਣ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹਨ।[12]
2005 ਵਿਚ, ਦਿਲ-ਓ-ਦਾਨਿਸ਼ , ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕਥਾ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ ਰੀਮਾ ਆਨੰਦ ਅਤੇ ਮੀਨਾਕਸ਼ੀ ਸਵਾਮੀ ਦੁਆਰਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਦ ਹਾਰਟ ਹੈਜ਼ ਇਟਸ ਰੀਜਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਗਲਪ ਅਨੁਵਾਦ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਕਰਾਸਵਰਡ ਐਵਾਰਡ ਮਿਲਿਆ।[13] ਉਸਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਕਈ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਵੀਡਿਸ਼, ਰਸ਼ੀਅਨ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[11]
ਜੀਵਨੀ
ਸੋਬਤੀ ਦਾ ਜਨਮ 18 ਫਰਵਰੀ 1925 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਗੁਜਰਾਤ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ(ਗੁਜਰਾਤ, ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ)।[10][11] ਉਸਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਸ਼ਿਮਲਾ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤਿੰਨ ਭੈਣਾਂ-ਭਰਾਵਾਂ ਸਹਿਤ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।[14] ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਉੱਚ ਵਿਦਿਆ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਫਤਿਹਚੰਦ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਹੋਈ ਤਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਚਲੀ ਗਈ।[14] ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿਰੋਹੀ ਦੇ ਬਾਲ-ਮਹਾਰਾਜਾ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਤੇਜ ਸਿੰਘ (ਜਨਮ 1943) ਦੀ ਆਇਆ ਵਜੋਂ ਦੋ ਸਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।[14] ਉਸਦੀ ਬੁਢੇਪੇ ਵਿਚ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ 70 ਵੇਂ ਜਨਮਦਿਨ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਗਈ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਡੋਗਰੀ ਲੇਖਕ ਸ਼ਿਵਨਾਥ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਇੱਕ ਕਮਾਲ ਦੇ ਇਤਫਾਕ ਨਾਲ ਉਸੇ ਸਾਲ ਉਸੇ ਦਿਨ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ।[15] ਇਹ ਜੋੜਾ ਪੂਰਬੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਪਤਪਰਗੰਜ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮਿਊਰ ਵਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਫਲੈਟ ਵਿੱਚ ਸੈਟਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਸ਼ਿਵਨਾਥ ਦੀ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣਾ ਉਸੇ ਅਪਾਰਟਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਇਕੱਲੇ ਰਹਿੰਦੀ ਰਹੀ।
ਲਿਖਤਾਂ
ਸੋਬਤੀ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਹੋਏ ਮੁਹਾਵਰੇਦਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਰਦੂ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਮੇਲ-ਜੋਲ ਨੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਨਵੀਆਂ ਲਿਖਣ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਪਾਤਰ 'ਦਲੇਰ', 'ਸਾਹਸੀ' ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸੀ। ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਢਾਲਣ ਦੀ ਉਸਦੀ ਯੋਗਤਾ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਉਹ ਲਿਖ ਰਹੀ ਹੈ, ਆਲੋਚਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੇ ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸੋਬਤੀ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਲਿੰਗਕਤਾ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨਾਲ ਨੇੜਿਓਂ ਨਜਿੱਠਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ 'ਔਰਤ ਲੇਖਿਕਾ' ਵਜੋਂ ਲੇਬਲ ਹੋਣ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਮਰਦਾਨਾ ਅਤੇ ਨਾਰੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦੋਵਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ।ਉਸ ਦੀ ਲਿਖਣ ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਨੇ ਵੀ ਕੁਝ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਅਕਸਰ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ, ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਲਿਖਣ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ "ਅਣਪਛਾਤੀ" ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਇੱਕ ਔਰਤ ਪਾਤਰ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ ਗਲਪ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਮ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇੱਕ ਤੀਬਰ ਜਿਨਸੀ ਸੰਬੰਧਤ ਔਰਤ ਪਾਤਰ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਚੋਣ ਸੋਬਤੀ ਏਕਾ ਸੋਹਬਤਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਵੀਡਿਸ਼, ਰੂਸੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਗਲਪ
ਸੋਬਤੀ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਲਘੂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਲੇਖਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ, ਆਪਣੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਾਮਾ (ਇੱਕ ਤਿੱਬਤੀ ਬੋਧੀ ਪਾਦਰੀ ਬਾਰੇ) ਦੇ ਨਾਲ, ਅਤੇ ਨਫੀਸਾ 1944 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈ। ਉਸੇ ਸਾਲ, ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਹਾਣੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਸਿੱਕਾ ਬਦਲ ਗਿਆ’ ਵੀ ਕਿਹਾ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਉਸ ਨੇ ਸੱਚੀਦਾਨੰਦ ਵਾਤਸਯਨ, ਇੱਕ ਸਾਥੀ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਰਸਾਲੇ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਨੂੰ ਭੇਜੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਬਦਲਾਅ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਲਈ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਸੋਬਤੀ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਲਿਖਣ ਦੀ ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਵਜੋਂ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਜ਼ਿੰਦਗੀਨਾਮਾ
ਸੋਬਤੀ ਨੇ 1952 ਵਿੱਚ ਅਲਾਹਾਬਾਦ ਦੇ ਲੀਡਰ ਪ੍ਰੈਸ ਨੂੰ ਚੰਨਾ ਨਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਨਾਵਲ, ਦਾ ਖਰੜਾ ਸੌਂਪਿਆ। ਖਰੜੇ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਛਾਪਿਆ ਗਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੋਬਤੀ ਨੂੰ ਸਬੂਤ ਮਿਲੇ ਕਿ ਪ੍ਰੈਸ ਨੇ ਪਾਠ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਮ ਭੇਜਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ F@! Ke = ": 0" /> ਛਾਪਣਾ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਭਾਸ਼ਾਈ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀਆਂ ਜਿਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
ਉਸ ਨੇ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਛਪੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਰਾਜਕਮਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਸ਼ੀਲਾ ਸੰਧੂ ਨੇ ਖਰੜੇ ਦੀ ਦੁਬਾਰਾ ਸਮੀਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ, ਅਤੇ ਰਾਜਕਮਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਜ਼ਿੰਦਗੀਨਾਮਾ: ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੂਖ’ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਪੁਨਰ ਲਿਖਣ ਦੇ ਬਾਅਦ 1979 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸੋਬਤੀ ਨੇ 1980 ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀਨਾਮਾ ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤਿਆ। ਜ਼ਿੰਦਗੀਨਾਮਾ: ਜ਼ਿੰਦਾਗੁਨਾ 1900 ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਪੇਂਡੂ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਆਲੋਚਕ ਤ੍ਰਿਸ਼ਾ ਗੁਪਤਾ ਨੇ "ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾਯੋਗ ਹਿੱਸਾ" ਦੱਸਿਆ ਹੈ।
'ਜ਼ਿੰਦਗੀਨਾਮਾ' ਦੇ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਕਵੀ, ਨਾਵਲਕਾਰ ਅਤੇ ਨਿਬੰਧਕਾਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਨੇ ਹਰਦੱਤ ਕਾ ਜ਼ਿੰਦਾਗਿਨਾਮਾ ਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ। ਸੋਬਤੀ ਨੇ 1984 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਨੁਕਸਾਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੁਕੱਦਮਾ ਦਾਇਰ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪ੍ਰੀਤਮ ਨੇ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਸਿਰਲੇਖ ਦੇ ਉਪਯੋਗ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੇ ਕਾਪੀਰਾਈਟ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਮੁਕੱਦਮਾ 26 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ 2011 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਛੇ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਦੇਰੀ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਅਦਾਲਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰੀਤਮ ਅਤੇ ਸੋਬਤੀ ਦੇ ਨਾਵਲਾਂ, ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਖਰੜਿਆਂ ਵਾਲੇ ਸਬੂਤਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਡੱਬੇ ਦੇ ਗਾਇਬ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹੋਇਆ। ਸੋਬਤੀ ਨੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ 'ਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਇਹ ਨੋਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਤ੍ਰਿਲੋਜੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀਨਾਮਾ ਲਿਖਣ ਦੀ ਮੂਲ ਯੋਜਨਾ ਮੁਕੱਦਮੇਬਾਜ਼ੀ ਦੁਆਰਾ ਰੁਕਾਵਟ ਬਣ ਗਈ ਸੀ।
ਹੋਰ ਰਚਨਾਵਾਂ
ਸੋਬਤੀ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਹੋਰ ਨਾਵਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੇ। ‘ਡਾਰ ਸੇ ਬਿਛੜੀ’ (ਘਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਤੋਂ ਅਲੱਗ), ਜੋ 1958 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈ, ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਬੱਚੇ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਸੀ ਜੋ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਹੱਦਾਂ ਪਾਰ ਕਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1966 ਵਿੱਚ ਮਿੱਤਰੋ ਮਰਜਾਨੀ (ਟੂ ਹੈਲ ਵਿਦ ਯੂ ਮਿੱਤਰੋ!) ਨੇ ਪੇਂਡੂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਾਵਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਵਿਆਹੁਤਾ ਔਰਤ ਦੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਕਾਮੁਕਤਾ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਾ ਸੀ। ਮਿੱਤਰੋ ਮਰਜਾਨੀ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਗੀਤਾ ਰਾਜਨ ਅਤੇ ਰਾਜੀ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਨੇ ਟੂ ਹੈਲ ਵਿਦ ਯੂ, ਮਿੱਤਰੋ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸੋਬਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਆਲੋਚਕ ਨਿਖਿਲ ਗੋਵਿੰਦ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਮਿੱਤਰੋ ਮਰਜਾਨੀ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਨਾਵਲ ਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ।
ਰਚਨਾਵਾਂ
ਅਨੁਵਾਦ
- To hell with you Mitro! (ਮਿਤਰੋ ਮਰ ਜਾਣੀ)
- Memory's Daughter (ਡਾਰ ਸੇ ਬਿਛੁੜੀ)
- Listen Girl (ਐ ਲੜਕੀ)
- ਜ਼ਿੰਦਗੀਨਾਮਾ -ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੁੱਖ (ਉਰਦੂ)
- The Heart Has।ts Reasons (ਦਿਲ-ਓ-ਦਾਨਿਸ਼)[12]
ਨਾਵਲ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀਨਾਮਾ
- ਮਿਤਰੋ ਮਰ ਜਾਣੀ
- ਡਾਰ ਸੇ ਬਿਛੁੜੀ
- ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਅੰਧੇਰੇ ਕੇ
- ਯਾਰੋਂ ਕੇ ਯਾਰ
- ਸਮਯ ਸਰਗਮ
- ਚੰਨਾ
ਨਿੱਕੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ
- ਨਫ਼ੀਸਾ
- ਸਿੱਕਾ ਬਦਲ ਗਿਆ
- ਬਾਦਲੋਂ ਕੇ ਘੇਰੇ
- ਬਚਪਨ
ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਸੋਬਤੀ ਦਾ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ
ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਸੋਬਤੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜਨਜੀਵਨ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ।ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਸੋਬਤੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਲਿਖੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਢਾਲਿਆ ਹੈ। ਦੇਸ਼ਵੰਡ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਈ ਤਬਦੀਲੀ ਸਮੇਤ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਨਿਰੂਪਣ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਸੋਬਤੀ ਦੇ ਵੱਡਆਕਾਰੀ ਨਾਵਲ ‘ਜ਼ਿੰਦਗੀਨਾਮਾ’ ਵਿੱਚ ਅਣਵੰਡੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[16]
ਇਨਾਮ ਵਾਪਸੀ
ਕਹਿਣੀ ਤੇ ਕਰਨੀ ਦੀ ਇਕਮਿਕਤਾ ਦਿਖਾਉਂਦਿਆਂ ਉਸ ਨੇ 2010 ਵਿੱਚ ਐਲਾਨਿਆ ਗਿਆ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਨ ਲੈਣ ਤੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਲੇਖਕ ਵਜੋਂ ਮੇਰਾ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਵਿੱਥ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।’’ ਤੇ ਜਦੋਂ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਆਸੀ ਲਾਹੇ ਲਈ ਦੇਸ ਅੰਦਰ ਗਿਣ-ਮਿਥ ਕੇ ਅਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, 2015 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਲੇਖਕਾਂ ਤੇ ਬੁੱਧੀਮਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦਿਆਂ 1980 ਵਿੱਚ ਨਾਵਲ ‘ਜ਼ਿੰਦਗੀਨਾਮਾ’ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵੀ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ ਤੇ 1996 ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਦੀ ਫ਼ੈਲੋਸ਼ਿਪ ਵੀ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।[17]
ਹਵਾਲੇ
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
