ਇਰਾਵਤੀ ਕਰਵੇ

ਇਰਾਵਤੀ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਦਸੰਬਰ 1905 ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਚਿਤਪਾਵਨ ਬ੍ਰਾਹਮਣ^[2] ਪਰਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਬਰਮਾ ਵਿੱਚ ਇਰਾਵੱਦੀ ਨਦੀ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਥੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਗਣੇਸ਼ ਹਰੀ ਕਰਮਾਰਕਰ, ਬਰਮਾ ਕਾਟਨ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਪੁਣੇ ਦੇ ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਬੋਰਡਿੰਗ ਸਕੂਲ ਹਜ਼ੂਰਪਾਗਾ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਫ਼ਰਗੂਸਨ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੋਂ ਉਸਨੇ 1926 ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਬੰਬੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਜੀ ਐਸ ਘੂਰੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਦਕਸ਼ਿਨਾ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ1928 ਮਾਸਟਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਦਾ ਆਪਣੀ ਜਾਤੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਥੀਸਸ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਦਿ ਚਿਤਪਾਵਨ ਬ੍ਰਾਹਮਣ - ਇੱਕ ਨਸਲੀ ਅਧਿਐਨ ਸੀ।

ਇਰਾਵਤੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਦਿਨਕਰ ਧੋਂਡੋ ਕਰਵੇ ਨਾਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਕੈਮਿਸਟਰੀ ਦਾ ਅਧਿਆਪਕ ਸੀ, ਅਤੇ ਘੂਰੀਏ ਕੋਲ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਦਾ ਪਤੀ ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮੰਨੇ ਪ੍ਰਮੰਨੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸੀ, ਪਰ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਇਰਾਵਤੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਨਾ ਮਿਲ ਸਕੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਉਮੀਦ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਸ਼ਾਹੀ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਹਾਕਮ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਏਗੀ। ਦਿਨਕਰ ਧੋਂਡੋ ਕੇਸ਼ਵ ਕਰਵੇ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ, ਜੋ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮੋਹਰੀ ਸਮਰਥਕ ਸੀ। ਪਰ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ, ਧੋਂਡੋ ਕਰਵੇ ਨੇ, ਦਿਨਕਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਜਰਮਨੀ ਭੇਜਣ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।[5]^[3]

ਜਰਮਨੀ ਵਿਚਲਾ ਸਮਾਂ, ਜਿਹੜਾ ਨਵੰਬਰ 1928 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਦਾ ਖਰਚਾ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਜੀਵਰਾਜ ਮਹਿਤਾ ਤੋਂ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈ ਕੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਦਿਨਕਰ ਦੇ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਅਕ ਤਜ਼ਰਬਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਥੇ ਉਸਨੇ ਜੈਵਿਕ ਰਸਾਇਣ ਵਿੱਚ ਪੀ.ਐਚ.ਡੀ. ਦਹਾਕਾ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਕੈਸਰ ਵਿਲਹੈਲਮ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਐਂਥਰੋਪੋਲੋਜੀ, ਹਿਊਮਨ ਹੇਰੇਡਿਟੀ ਐਂਡ ਯੂਜਿਨਿਕਸ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਡਾਕਟਰੇਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਕੋਲ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਈ, ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਜੋੜਾ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਰਵਾਇਤੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਊਣ ਲੱਗਿਆ। ਸਮਾਜਕ ਸਖਤੀਆਂ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਆਮ ਸਨ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਹੁਤ ਹੱਦ ਤੱਕ ਮੁਕਤ ਸਨ। ਉਸਦਾ ਪਤੀ ਨਾਸਤਿਕ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਪੰਧੇਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਵਿਥੋਬਾ ਸਥਿਤ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਆਪਣੇ ਜਾਣ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਥਾਂ "ਪਰੰਪਰਾ" ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਵਜੋਂ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਤੇ ਕਰਨੀ ਪੱਖੋਂ ਮੂਲ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ ਮੱਧ-ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹਿੰਦੂ ਪਰਿਵਾਰ ਸੀ।