ਅੰਮ੍ਰਿਤਲਾਲ ਨਾਗਰ
ਅੰਮ੍ਰਿਤਲਾਲ ਨਾਗਰ (17 ਅਗਸਤ 1916 - 23 ਫਰਵਰੀ 1990)[1] ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਿੰਦੀ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।[2]
ਅੰਮ੍ਰਿਤਲਾਲ ਨਾਗਰ | |
|---|---|
 |
ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਪਰੰਤੂ ਉਹ 7 ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਲੇਖਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਦਸੰਬਰ 1953 ਅਤੇ ਮਈ 1956 ਦਰਮਿਆਨ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਾਟਕ ਨਿਰਮਾਤਾ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਬਿੰਦੂ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇੱਕ ਨਿਯਮਤ ਨੌਕਰੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਸਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਬਣੇਗੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਲੇਖਣੀ ਦੇ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਅਕਸਰ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਦੇ ਸੱਚੇ ਸਾਹਿਤਕ ਵਾਰਸ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ, ਅਮ੍ਰਿਤ ਲਾਲ ਨਗਰ ਨੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਸੁਤੰਤਰ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਬਹੁਪੱਖੀ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਸ਼ਹੂਰ ਆਲੋਚਕ ਡਾ. ਰਾਮ ਬਿਲਾਸ ਸ਼ਰਮਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, "ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ, ਅਮ੍ਰਿਤ ਲਾਲ ਨਗਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਨਾਵਲਕਾਰ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਮੇਰੇ ਲਈ, ਉਹ ਗਲਪ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਮਿਆਰੀ [ਮਾਣਕ] ਹਿੰਦੀ, ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਗੈਰ-ਮਿਆਰੀ [ਗ਼ੈਰ-ਮਾਣਕ] ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਿੰਦੀ ਦੋਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।" [3]
ਅਮ੍ਰਿਤ ਲਾਲ ਨਗਰ ਦੀ ਅਸਲ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਉਸਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਪਾਤਰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਪਈ ਹੈ। ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਅਯਾਮੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕਈ ਪੱਧਰਾਂ ਤੇ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਉਸਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਯੋਗਤਾ ਬਾਰੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਦਿਆਂ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਉੱਘੇ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਆਲੋਚਕ, ਸ਼੍ਰੀਲਾਲ ਸ਼ੁਕਲ ਨੋਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, "ਆਪਣੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਤਰਾਂ 'ਤੇ ਥੋਪਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਨਾਗਰ ਜੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਾਤਰ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿਚ, ਉਹ ਤਜ਼ਰਬੇਕਾਰ ਪੱਧਰ 'ਤੇ, ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਜਟਿਲਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਜਬ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਸਰਲਤਮ ਪਾਤਰ ਵੀ ਆਪਣੀਆਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗੰਢੀਲੀਆਂ ਪਹੇਲੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਲੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕੰਮ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਲੇਖਕ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।"[4]
ਜੀਵਨੀ
ਅੰਮ੍ਰਿਤਲਾਲ ਨਾਗਰ ਦਾ ਜਨਮ 17 ਅਗਸਤ 1916 ਨੂੰ ਆਗਰਾ (ਉਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਰਾਜਾਰਾਮ ਨਾਗਰ ਸੀ। ਨਾਗਰ ਜੀ ਦਾ ਨਿਧਨ 1990 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸਨੇ ਇੰਟਰਮੀਡਿਏਟ ਤੱਕ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਨਾਗਰ ਜੀ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ - ਸਹਿਜ, ਸਰਲ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ। ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ, ਅਖਾਣਾਂ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਲੋੜ ਮੁਤਾਬਿਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਾਵਾਤਮਕ, ਵਰਣਨਾਤਮਿਕ, ਸ਼ਬਦ ਚਿਤਰਾਤਮਕ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਉਸ ਦੀਆ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਉਸਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਸੰਬਰ 1928 ਵਿੱਚ ਪੰਦਰਵਾੜੇ ਅਨੰਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਕਵਿਤਾ ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਈ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਮ੍ਰਿਤ ਲਾਲ ਨੂੰ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਦੌਰਾਨ ਸੱਟ ਲੱਗ ਗਈ ਸੀ।
ਉਸਨੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾ (ਅਸਲ ਨਾਮ ਸਾਵਿਤਰੀ ਦੇਵੀ ਉਰਫ ਬਿੱਟੋ) ਨਾਲ 31 ਜਨਵਰੀ 1932 ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਚਾਰ ਬੱਚੇ (ਸਵਰਗੀ ਕੁਮੁਦ ਨਾਗਰ, ਸਵਰਗ ਸ਼ਰਦ ਨਾਗਰ, ਡਾ. ਅਚਲਾ ਨਾਗਰ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਆਰਤੀ ਪਾਂਡਿਆ) ਸਨ।
ਨੌਕਰੀ
ਨਾਗਰ ਨੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਇੰਸ਼ੋਰੈਂਸ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਲਖਨਊ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ 18 ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਡਿਸਪੈਚ ਕਲਰਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ 1939 ਵਿੱਚ 'ਨਵਲ ਕਿਸ਼ੋਰ ਪ੍ਰੈਸ' ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਡਵੀਜ਼ਨ ਅਤੇ ਮਾਧੁਰੀ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕੀ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਸਵੈਇੱਛੁਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀਆਂ। ਦਸੰਬਰ 1953 ਤੋਂ ਮਈ 1956 ਤੱਕ ਉਸਨੇ ਆਕਾਸ਼ਵਾਣੀ (ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ), ਲਖਨਊ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕ ਨਿਰਮਾਤਾ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਆਪਣੇ ਸਾਹਿਤਕ ਕੰਮਾਂ ਵੱਲ ਕੇਂਦਰਤ ਕਰ ਸਕੇ।
|
|
|
|
|