ଦେବତା ବିନ୍ଧାଣୀ ଚଢ଼େଇ
ଦେବତା ବିନ୍ଧାଣୀ ଚଢ଼େଇ (ଈଂରାଜୀରେ Jungle Nightjar, ଜୀବବିଜ୍ଞାନ ନାମ Caprimulgus indicus) ଭାରତ, ଶ୍ରୀଲଙ୍କା ଓ ବଙ୍ଗଳାଦେଶରେ ଦେଖାଯାଉଥିବା ଭୂଇଁଚାପୁଳି ପକ୍ଷୀଙ୍କର ଏକ ଉପପ୍ରଜାତି । ଜଙ୍ଗଲର ସୀମା ନିକଟରେ ସଂଧ୍ୟା ସମୟରେ ଦେବତା ବିନ୍ଧାଣୀ ବୋବାଇବା ଶୁଣାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରାଣୀ ଓ ଏହାର ସମ୍ପର୍କୀୟ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ବର୍ଗୀକରଣ ଅତି ଜଟିଳ । ତେଣୁ ଏସିଆ ମହାଦେଶର ବିଭିନ୍ନ ଭୂଇଁଚାପୁଳିଙ୍କ ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଇଛି । ଏହି ଚଢ଼େଇକୁ ଈଂରାଜୀରେ grey nightjar (ପାଉଁଶିଆ ଭୂଇଁଚାପୁଳି), Indian jungle nightjar (ଭାରତୀୟ ଜଙ୍ଗଲି ଭୂଇଁଚାପୁଳି) ଇତ୍ୟାଦି ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଇଛି । ପୂର୍ବ ଏସିଆର ପାଉଁଶିଆ ଭୂଇଁଚାପୁଳି C. jotakaର ଏକ ଉପପ୍ରଜାତି ବୋଲି ମଧ୍ୟ ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ କୁହାଯାଇଛି ।
| ଦେବତା ବିନ୍ଧାଣୀ ଚଢ଼େଇ | |
|---|---|
.jpg) | |
| ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତର ଆନ୍ନାମଲାଇ ପାହାଡ଼ର ଏକ ଦେବତା ବିନ୍ଧାଣୀ ଚଢ଼େଇ | |
| ଦେବତା ବିନ୍ଧାଣୀର ଡାକ | |
Conservation status | |
| ବିଜ୍ଞାନଭିତ୍ତିକ ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ | |
| ଜଗତ: | Animalia |
| ସଙ୍ଘ: | Chordata |
| ବର୍ଗ: | Aves |
| ଗଣ: | Caprimulgiformes |
| କୁଳ: | Caprimulgidae |
| ପ୍ରଜାତି: | Caprimulgus |
| ଜାତି: | C. indicus |
| ବାଇନୋମିଆଲ ନାମ | |
| Caprimulgus indicus ଜନ୍ ଲାଥାମ୍, ୧୭୯୦ | |
ଏହାର ଡାକକୁ ବାରେଇ ଶୁଣିଲେ ଲାଗିବ ଯେ କେହି ଜଣେ କାଠରେ ଠୁକ୍-ଠୁକ୍ ନିହାଣ ପିଟୁଛି । ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ କିମ୍ବଦନ୍ତୀରେ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ବୁଢ଼ା ବଢ଼େଇ ବେଶରେ ଆସି ଏକ କୋଠରୀ ବନ୍ଦ କରି ତାହା ଭିତରେ ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ କୋଠରୀରୁ ଏହି ପରି ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣର ଶବ୍ଦ ଆସୁଥିଲା । ତେଣୁ ଏହି ଚଢ଼େଇକୁ କେବଳ ଓଡ଼ିଶାରେ ଦେବତା ବିନ୍ଧାଣୀ ଚଢ଼େଇ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
ବର୍ଣ୍ଣନା
ଦେବତା ବିନ୍ଧାଣୀ ଚଢ଼େଇର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ପ୍ରାୟ ୨୧-୨୪ ସେ.ମି. । ଶ୍ରୀଲଙ୍କାରେ ଦେଖାଯାଉଥିବା ଦେବତା ବିନ୍ଧାଣୀ (ssp. kelaarti) ଆକାରରେ ସାମାନ୍ୟ ଛୋଟ । ଏମାନେ ଦେଖିବାକୁ ପାଉଁଶିଆ ଓ କଳା ରଙ୍ଗର । ଡେଣାରେ କୌଣସି ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଚିହ୍ନ ବା ପଟି ନଥାଏ, ତେଣୁ ଡେଣା ଓ ଶରୀରର ରଙ୍ଗ ପୁରାପୁରି ମିଶିଯାଏ । ଏମାନଙ୍କ ଲାଞ୍ଜ ପାଉଁଶିଆ ଓ କଳା ମିଶା ରଙ୍ଗର । ଅଣ୍ଡିରାମାନଙ୍କ କଣ୍ଠ ପାଖରେ ଏକ ଧଳା ଚିହ୍ନ ଓ ମାଈମାନଙ୍କ କଣ୍ଠ ପାଖରେ ଏକ ମାଟିଆ ଦାଗ ରହିଥାଏ । ଏମାନେ ଠାକୁ-ଠାକୁ-ଠାକୁ ଶବ୍ଦ କରି ବୋବାନ୍ତି (ଆବୃତ୍ତି : ପ୍ରତି ୨ ସେକେଣ୍ଡରେ ୫ ଥର) ।[୨]) ଏହା କେତେକଙ୍କୁ ଦୂରରୁ ଆସୁଥିବା ଇଞ୍ଜିନ୍ ଶବ୍ଦ ପରି ମଧ୍ୟ ଶୁଣାଯାଏ ।[୩] ଧୀର ଓ ସ୍ଥିର ବେଗର ଏହି ଡାକ ମଝିରେ କିଛି ଭିନ୍ନ ସ୍ୱରର ଡାକ ମଧ୍ୟ ଶୁଣାଯାଏ । ବେଳେବେଳେ ଏମାନଙ୍କ ଡାକ ଏକ ବୋତଲ ମୁହଁରେ ହ୍ୱିସିଲ୍ ଶବ୍ଦ କଲା ଭଳି ଫୁ-ଫୁ ଶବ୍ଦରେ ସମାପ୍ତ ହୁଏ । ଅଲି ଓ ରିପ୍ଲିଙ୍କ ବହିରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଉକ୍-କ୍ରୁ-କ୍ରୁ ଡାକଟି ଦେବତା ବିନ୍ଧାଣୀ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଏକ ପେଚା ପ୍ରଜାତିର (Otus sunia) ବୋଲି ଜଣା ପଡ଼ିଥିଲା ।[୪][୫][୬]
ବର୍ଗୀକରଣ
ରାସ୍ମୁସେନ୍ ଓ ଆଣ୍ଡର୍ଟନ୍ଙ୍କ ୨୦୦୫ ମସିହାର ଗବେଷଣା ପୁସ୍ତକ ଅନୁସାରେ ଭାରତ ଓ ଶ୍ରୀଲଙ୍କାର ଦେବତା ବିନ୍ଧାଣୀ (ssp. kelaarti) ଏକ ପ୍ରଜାତିର ଏବଂ ପାଉଁଶିଆ ଭୂଇଁଚାପୁଳି (jotaka) ଏକ ଭିନ୍ନ ପ୍ରଜାତି (ଯାହାର ଅଣ୍ଡା ଓ ଡାକ ମଧ୍ୟ ଅଲଗା ପ୍ରକାରର) । ହିମାଳୟ ଧାରରେ ହଜାରାରୁ ଭୁଟାନ ଓ ବଙ୍ଗଳାଦେଶର ଦକ୍ଷିଣକୁ ଦୃଶ୍ୟମାନ ହଜାରେ ନାମକ ଭୂଇଁଚାପୁଳି ଏହି ପାଉଁଶିଆ ଭୂଇଁଚାପୁଳିର ଏକ ଉପ-ପ୍ରଜାତି ବୋଲି ସେମାନେ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ।[୪] ଆଣ୍ଡାମାନ ଓ ଫୁଏଣ୍ଟଶୋଲିଂରେ ପାଉଁଶିଆ ଭୂଇଁଚାପୁଳି ଦେଖାଯାଇଛନ୍ତି ।[୭][୮]
ପୁରୁଣା କିଛି ଲେଖା ଅନୁସାରେ ଚୀନ ଓ ଜାପାନର ପାଉଁଶିଆ ଭୂଇଁଚାପୁଳି (jotaka) ଓ ପାଲାଉ ଦ୍ୱୀପର ଫାଲାନିଆ (phalaena) ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଦେବତା ବିନ୍ଧାଣୀ ପ୍ରଜାତିର ବୋଲି ଧରି ନିଆଯାଇଛି ।[୯] ଦେବତା ବିନ୍ଧାଣୀର ଜୀବବିଜ୍ଞାନ ନାମର ଅର୍ଥ ହେଲା "ଭାରତର ଭୂଇଁଚାପୁଳି" । C. asiaticus ପ୍ରଜାତିକୁ ଭାରତୀୟ ଭୂଇଁଚାପୁଳି ବୋଲି କୁହାଯାଉଥିବାରୁ ଦେବତା ବିନ୍ଧାଣୀ (Caprimulgus indicus) ଓ ଭାରତୀୟ ଭୂଇଁଚାପୁଳି (Caprimulgus asiaticus) ଗୋଟିଏ ପ୍ରାଣୀ ବୋଲି ଭ୍ରମ ଜାତ ହୁଏ । କିନ୍ତୁ ଏହା ଦୁଇଟି ଭିନ୍ନ ପ୍ରଜାତି । ତେଣୁ ପୂର୍ବେ ଏମାନଙ୍କୁ ଅଲଗା ଚିହ୍ନଟ କରାଇବା ପାଇଁ ଦେବତା ବିନ୍ଧାଣୀକୁ large Indian nightjar ବୋଲି କୁହାଯାଉଥିଲା ।
ବ୍ୟବହାର
ଏମାନେ ସନ୍ଧ୍ୟା ହେଲେ ସକ୍ରିୟ ହୋଇଉଠନ୍ତି । ଦେବତା ବିନ୍ଧାଣୀ ଚଢ଼େଇଙ୍କୁ ପାହାଡ଼ିଆ ତୃଣଭୂମି, ବୁଦା, ଥୁଣ୍ଟା ଗଛର ଖୁଣ୍ଟ ଓ ପଥର ଇତ୍ୟାଦିରେ ବସିଥିବାର ଦେଖାଯାଏ । ଏମାନେ ଗଛ କାଣ୍ଡ ବା ଡାଳରେ ବସି ବୋବାଉଥାନ୍ତି ।[୩][୧୦] ଭାରତରେ ଜାନୁଆରୀରୁ ଜୁନ୍ ଓ ଶ୍ରୀଲଙ୍କାରେ ମାର୍ଚ୍ଚରୁ ଜୁଲାଇ ମାସ ଏମାନଙ୍କ ପ୍ରଜନନ ଋତୁ । ଏମାନଙ୍କ ବସାଟି ଭୂମି ଉପରେ ଖୋଲା ସ୍ଥାନରେ ଥାଏ ଓ ସେଥିରେ ଦୁଇଟି ଅଣ୍ଡା ଦିଅନ୍ତି ।[୪][୧୧] ଉଭୟ ମାଈ ଓ ଅଣ୍ଡିରା ୧୬-୧୭ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅଣ୍ଡା ଉଷୁମାଇଥାନ୍ତି ।[୧୨]