Gråspett

Nominatforma av gråspett P. c. canus som lever i Europa er 27-32 centimeter lang, har eit vengespenn på 38-40 centimeter og veg 130-180 gram. Fuglen har grå nakke og hovud og mosegrøne vengar der oversida av handsvingfjørene er fint kvitprikka. Undersida er lyst grågrøn. Overgumpen er gulgrøn og den kileforma stjerten mørkt mosegrøn. Mellom auga og nebben har fuglen eit svart parti og ein svart mustasjestrek, som er mindre enn hos grønspetta. Hannen har ein liten raud flekk framme på issen. Gråspetta liknar grønspetta, men er merkbart mindre og har gråare underside. Ho har også spinklare og kortare nebb. I flukta legg ein merke til den korte halsen.

Gråspetta er utbreidd i Europa og Asia og er standfugl i heile området.

Utbreiingsområdet i Europa er ujamnt og kan skildrast som to armar som strekker seg vestover frå det asiatiske leveområdet. Den eine arma strekker seg frå Baltikum over det sørlege Finland, midtre Sverige og vestover til Noregs vestkyst. Den andre armen er breiare og strekker seg over Mellom-Europa og områda vest for Svartehavet og smalnar vidare vestover til den franske atlanterhavskysten.

Det finst ei mengd lokale populasjonar, og ein deler gråspetta opp i eit titals underartar som igjen kan delast i tre hovudgrupper; canus som har si utbreining i Europa, Sibir og aust til det nordaustre Kina og Korea, sanguiniceps som har si utbreiing i Pakistan, India, Nepal, Tibet, Kina og Søraust-Asia, og gruppa dedemi, som berre omfattar ein underart som lever på det vestre Sumatra.

Gråspetta hekkar fåtalig i Noreg, med eit tyngdepunkt i vest. Også i Buskerud og Oppland er der ein bra bestand. Nord for Trondheimsfjorden er arten sjeldan, nordgrensa er om lag ved Fauske.

Fuglen hekkar i ganske ulike biotopar. Både lauv- og furuskogar kan vere gode leveområde, framfor alt lysopne skogar med mykje maur. Beste tilhøva finst der terrenget er kupert, med soleksponerte sørskråningar der insekta tidleg vaknar til liv.

Gråspetta hekkar i holrom i tre, gjerne eldre lauvtre som t.d. osp. Inngangsholet brukar vere om lag 5,5 cm.^[1] Gråspetta har eit kull i året, og hoa legg 5-8 egg sist i mai. Begge foreldra rugar, og etter 14-15 døgn klekker egga. Sidan tek foreldra hand om ungane, som er flygedyktige etter 24-28 døgn.

Spetta lever av insekt, og framfor alt maur.

Gråspettene trekker ikkje langt frå hekkeplassane, men dei nordlege bestandane flyttar sesongvis. Om vinteren søker fuglane inn til folk og er gjerne å sjå på fuglebrett. Dei kan til og med søke ned i fjøra på leiting etter krepsdyr og fluger.