Epistolae (Brieven) van Spinoza

Wat is er mooier dan vriendschap met liefhebbers van de waarheid? Die kunnen we vertrouwen.

Want voor my van al die dingen, die buyten myn maght syn, geen grooter aght als de eer te moogen hebben, van met luyde, die de waarhyt opreghtlyk beminnen, in verbont van vrientschap te treede, om dat ik geloof, dat wy niets ter werelt, dat buyten onse maght is, gerustigh konnen beminnen, dan sodanige menschen...

— Benedictus de Spinoza, Brief aan Willem van Blijenbergh, 5 januari 1665, Op de lange bogart, Schiedam

Onder meer^[3] de volgenden, met de jaren van hun briefwisseling:

• Pieter Balling, 1664
• Willem van Blijenbergh, 1664-1665

Een Dordtse graanhandelaar, regent en schrijver (1632–1696), die met Spinoza correspondeerde over de vrije wil en na Spinoza's dood boeken uitbracht tegen diens Tractatus theologico-politicus en Ethica. Het gaat om WvB aan Spinoza (Gebhardt brief 18: 12-12-1664, 20: 16-01-1665, 22: 19-02-1665, 24: 27-03-1665) en Spinoza aan WvB (Gebhardt brief nummer 19: 05-01-1665, 21, 23: 13-03-1665, 27: 03-06-1665).

• Albert Burgh (franciscaan), 1675

De franciscaan Albert Burgh (1650-1708) schreef Spinoza vanuit Rome om zijn rationalistische dwalingen en ongeloof in Christus te bestrijden. Spinoza's antwoord is beroemd: het is belachelijk dat de Rooms-Katholieke Kerk de mensen die door de duivel misleid worden tot in de eeuwigheid verdoemt, terwijl de duivel zelf ongestraft blijft.

• Johannes Bouwmeester, 1665-1666, 1673
• Hugo Boxel Danielsz, 1674^[4]
• Robert Boyle, 1663
• Johann Ludwig Fabritius, 1673
• Johann Georg Graevius, 1673
• Johannes Hudde, 1666, 1671
• Jarig Jelles, 1667, 1669, 1671, 1673-1674
• Gottfried Leibniz

In 1676 kwam Leibniz bij Spinoza op bezoek en ze bespraken onder meer de zielsverhuizing bij Pythagoras.^[5]

• Johan van der Meer, 1666
• Lodewijk Meyer, 1663
• Henry Oldenburg, 1661-1663, 1665, 1675-1676

Petrus Serrarius (Pieter Serrurier) bracht Oldenburg, secretaris van de Royal Society in Londen, met Spinoza in contact en diende als koerier.

• Jacob Ostens, 1671
• Jan Rieuwertszn Sr., 1674
• George Hermann Schuller, 1674-1676
• Niels Stensen (Nicolaus Steno), 1671
• Ehrenfried W. von Tschirnhaus, 1674-1676

Spinoza begon een correspondentie met de Duitse natuur- en wiskundige Ehrenfried Walther von Tschirnhaus, die in Leiden gestudeerd had. Volgens Jonathan Israel werd Spinoza in zijn laatste jaren vooral gestimuleerd door de discussies met von Tschirnhaus over onder meer de vrije wil, de motivatie van de mens en Descartes' wetten van de beweging. Von Tschirnhaus kwam bij Spinoza op bezoek en kreeg via Spinoza contact met Henry Oldenburg, de secretaris van de Royal Society in Londen.^[bron?]

• Lambert van Velthuysen, 1671, 1675

De Utrechtse arts Lambert van Velthuysen (1622-1685) had kritiek op het godsbeeld van Spinoza. Hij beschuldigde Spinoza van blinde overgave aan het noodlot: fatalisme.^[6] De God die Spinoza schetste, had geen goddelijke wil en daardoor was volgens Van Velthuysen God niet meer de maatstaf voor 'goed' en 'kwaad'. Moraal en deugdzaamheid kwamen zo in gevaar, wat tot onzekerheid leidde. Ook werd zo de waarde van de Bijbel aangetast. Want als God geen moreel oordeel gaf, dan was de Bijbel weinig meer dan retoriek. Spinoza was niet onder de indruk en stuurde Van Velthuysen een gepeperde brief.^[7]

Desondanks hielden Spinoza en Van Velthuysen contact: vanaf 1673 bezochten ze elkaar regelmatig en hielpen elkaar bij het uitgeven van teksten. Beiden kozen dezelfde kant van Descartes in zijn conflict met de Utrechtse theoloog Voetius.^[8]

• Simon Joosten de Vries, 1663

Als datum wordt de dagtekening van de brief vermeld, met eventuele correctie van de Oude/Nieuwe Stijl (tijdrekening). Een greep uit de brieven:^{[9][10][11][12][13]}

• wikisource Epistolae (Benedictus de Spinoza) Epistolae 1-4, 8, ander antwoord op 6, 15, 26-29, 39-42, 50, 61-71, 72? ("LXII" (62) vergissing, moet LXXII (72) zijn?)
• users.telenet.be/rwmeijer Index Epistolarum. Gearchiveerd op 8 augustus 2020. Geraadpleegd op 30 juni 2020.
• spinoza.tk Epistolae Doctorum Quorundam Virorum Ad B.D.S. Et Auctoris Responsiones Ad aliorum ejus Operum elucidationem non parùm facientes.. Gearchiveerd op 6 juli 2017. Geraadpleegd op 30 juni 2020. PDF van de Latijnse tekst.
• home.kpn.nl/rudolf.meijer Explanation. Geraadpleegd op 30 juni 2020. Latijnse tekst van een bloemlezing van de brieven (Epistolae). Verder drie werken van Benedictus de Spinoza: Ethica ordine geometrico demonstrata, Tractatus de Intellectus Emendatione en Tractatus Politicus.
• www.spinozaetnous.org Bienvenue sur l'espace de documentation de Spinoza et Nous. Geraadpleegd op 30 juni 2020. . Latijn tekst met Franse vertaling, onvolledig.