گرگان

اینتا شهر در شرق مازرون دریا قرار دارنه. جمعیت سَره گرگان دومین رتبه ره در کل شمال بعد از رشت دارنه.

این شهر نوم قدیم «استرآباد» بی‌یه. استرآباد نوم دله استر همون «اساره یا اِستاره» جه بَییت بیّه و استرآباد «استاره‌ئونِ مِلک» ره معنی دِنه. ^[۹]

نومی که اسا این شهرِ سَر دَره (گرگان) اتا قدیمی نوم هسته که پیش از اسلام جه وَرگِردِنه. این نوم پیش از اسلام ورکانه یا ورگانه بی‌یه که یونانیون وه ره هیرکانیا گاتِنه. تموم این نوم‌ها ورگ وَرگِردِنه که قدیمی اساطیر دله اتا داستان‌دار حیوون هسته. ورکانه ره عربی دله به جرجان دگاردنینه و این شهر گنبد کاووس فعلی سَر قِرار داشته.^[۱۰]

استرآباد قدیم منطقه گرگان یا جرجانِ مهم شهرون جه بی‌یه. این شهرِ مردمون تبری فرهنگ داشتنه. این شهر قاجارون گدر به بعد مهاجرون زیادی پیدا هاکرده که باعث بَیینه اقلیتون مختلف شهر دله ساکن بَوون و اسا این شهر اتی چن‌فرهنگی هسته. فارس‌ها، مازرونی‌ها، ترکمون‌ها، سیستانی، بلوچ، قزاقی، افغان، آذری ترک و... شهر دله اسا هِدی جه زندگی کانّه و فارسی مردمون ِاصلی زوون بَیی‌یه.

گرگانِ اصلی مردمون، که هنتا مازرونی زوون (= گلکی، تبری) جه گپ زنّه، اتی مخصوص لهجه دارنه که «استرآبادی لهجه» یا «گرگانی لهجه» ره معروف هسته. قدیم استرآبادِ مردمون اتجور مخصوص زوون هم داشتنه که اسا از بین بورده. این زوون هم اتی شمالی زوون بی‌یه که ونجه فقط چنتا بنویشته اسا وجود دارنه.

میرداماد، سیداسماعیل جرجانی، فخرالدین اسعد گرگانی ، میرفندرسکی و ...