Paya
Paya (Jawi: ڤايا)[1] atau rawa (Jawi: راوا)[2] merupakan bentuk muka bumi yang menggenangkan air secara terus-menerus atau bermusim akibat parit yang terbantut pengalirannya dibentuk secara semulajadi serta mempunyai ciri-ciri khusus secara fizik, kimia dan biologi. Definisi yang lain dari paya adalah semua jenis tanah berlumpur diperbuat secara semulajadi atau buatan manusia dengan campuran air tawar dan air laut baik kekal atau sementara, termasuk kawasan laut yang dalam kurang daripada 6m semasa air surut.
Paya mempunyai nutrien yang memperkayakan ekologi penuh membolehkan hidupnya pelbagai jenis makhluk hidup. Ia juga berfungsi sebagai "pembersih semula jadi" mencegah pencemaran alam sekitar. Maka, paya dianggap mempunyai nilai tinggi dari segi ekonomi, budaya, dan persekitaran sehingga persekitarannya harus tetap dijaga kelestariannya disebabkan aspek tersebut.
Ciri
Pengairan
Paya rawa mempunyai tanah yang padat menakung air[3] yang datang daripada pelbagai sumber seperti kerpasan langit, air mata air atau pengaliran jasad berdekatan seperti pembanjiran.[4] Punca air yang dibawa ini mempengaruhi kadar galian yang terkandung dan tertukar dengan alam sekitaran ekosistem.
Air yang mengalir melalui jasad-jasad air ini ditapis sebarang bendasing dan mendapan. Unsur kimia luar seperti fosforus dan nitrogen teresap dalam tumbuhan yang hidup dalam paya lalu tertanam berkumpul dalam tanah dasar paya.[5] Tahap kandungan oksigen, galian, pH air bergantung kepada pengaliran sebegini yang ketara mempengaruhi ekosistem sekeliling.[4]
Jenis
Jenis air menentukan sifat paya rawa:
- paya air tawar - terbentuk sepanjang sungai dan tasik danau yang cenderung membanjir secara berterusan.[5][6] Sebahagian paya besar sedunia didapati melalui keadaan sebegini seperti sungai Amazon, sungai Mississippi dan sungai Congo.[7]
- paya air masin - sepanjang pesisiran laut tropika dan subtropika.[4]