सूक्त

वेदांमध्ये निसर्गातील विविध शक्तींना देवता मानले आहे. वेदांतील विशिष्ट देवतांची स्तुती करणाऱ्या ऋचांचा वा तत्सम मंत्रांचा समुच्चय म्हणजे सूक्त.

वैदिक मंत्रांचा असा विशिष्ट मंत्र-समूह जो 'एकदैवत्य' आणि 'एकार्थ' असेल, त्यालाच सूक्त म्हटले जाते. ^[१]

'बृहद्देवता' नामक ग्रंथात सूक्त शब्दाची व्याख्या पुढीलप्रमाणे केली गेली आहे.

संपूर्णं ऋषिवाक्यं तु सूक्तमित्यभिधीयते |अर्थात संपूर्ण ऋषि-वचनांना सूक्त असे संबोधतात.^[२]

'बृहद्देवता' ग्रंथात चार प्रकारच्या सूक्तांचे वर्णन केले गेले आहे.

१. देवता सूक्त - ज्यात कोणा एकाच देवतेची स्तुती केलेली असते.

२. ऋषि सूक्त - ज्यात कोणा एकाच ऋषींची स्तुती केलेली असते.

३. अर्थ सूक्त - ज्या सूक्ताच्या पठणाने सकल हेतूंची पुरती होते.

४. छंदः सूक्त - जी सूक्ते एकाच प्रकारच्या छंदात मांडली गेली आहेत.

सुक्तांची विभागणी सामान्यतः पुढील दोन प्रकारांतदेखील केली जाते,^[३]

१. क्षुद्रसूक्त - ज्यात कमीतकमी ३ ऋचा असतात.

२. महासूक्त - ज्यात ३हून अधिक ऋचा असतात.

वेदांमध्ये विविध देवतांवर केलेल्या अशा अनेक स्तुतीपर सूक्तांचा अंतर्भाव आहे.

उदाहरणार्थ -

• पुरुषसूक्त
• श्रीसूक्त
• देवीसूक्त
• रुद्रसूक्त
• श्रद्धासूक्त
• मेधासूक्त
• लक्ष्मीसूक्त
• ब्रह्मणस्पतिसूक्त
• सरस्वतीसूक्त
• नारायणसूक्त
• रात्रिसूक्त
• सूर्यसूक्त
• अग्निसूक्त
• पवमानसूक्त
• इंद्रसूक्त
• वरुणसूक्त
• उषासूक्त
• यमसूक्त
• पितृसूक्त
• पृथ्वीसूक्त
• गोसूक्त
• रोगनिवारणसूक्त
• ओषधिसूक्त
• कृषिसूक्त