रीटा गांगुली

रिटा गांगुली यांचा जन्म उत्तर प्रदेश, लखनौ येथील बंगाली ब्राह्मण कुटुंबात झाला आणि ती के.एल. गांगुली आणि मीना गांगुली यांची मुलगी आहे. के.एल. गांगुली हे स्वातंत्र्यसैनिक आणि काँग्रेस पक्षाचे सदस्य होते. १९३८ मध्ये, नेहरूंनी स्थापन केलेल्या नॅशनल हेराल्ड या वृत्तपत्राचे पहिले संपादक होण्यासाठी जवाहरलाल नेहरूंनी त्यांची निवड केली.^[३] श्रीमती रीटा लखनौमध्ये लहानाची मोठी झाली, जिथे वृत्तपत्र आधारित होते. तिने वयाच्या १२व्या वर्षी गोपेश्वर बॅनर्जी यांच्या हाताखाली रवींद्रसंगीत शिकायला सुरुवात केली. तिने नंतर कथकली आणि मणिपुरी या भारतीय शास्त्रीय नृत्य प्रकारांचा अभ्यास करताना कलेवर भर देऊन तिची मोठी बहीण गीता घटकसह विश्व-भारती विद्यापीठात प्रवेश घेतला. तिने प्रसिद्ध गुरू, कुंचू कुरूप आणि चंदू पण्नीकर ^[४] यांच्या हातून कथकलीचे पुढील शिक्षण घेतले आणि मार्था ग्रॅहम स्कूल, न्यू यॉर्क येथे आधुनिक नृत्याचे प्रशिक्षण घेतले.^[५]

श्रीमती रिटा यांनी बोलशोई थिएटर, रशिया यासह विविध टप्प्यांवर सादरीकरण केले आणि नॅशनल स्कूल ऑफ ड्रामा (NSD) मध्ये नृत्याची फॅकल्टी सदस्य म्हणून सामील झाली जिथे तिने चळवळ आणि माइमचा नवीन अभ्यासक्रम सुरू केल्याचे समजते. तिने NSD मध्ये तीस वर्षे शिकवले आणि तिथल्या तिच्या कार्यकाळात तिने निर्मिती आणि वेशभूषा डिझायनिंगमध्ये योगदान दिल्याचे ओळखले जाते. ^[६] शास्त्रीय रंगमंचाच्या मनोरंजनासाठी आणि विकृष्ट मध्यम सभागृहाच्या बांधकामासाठी केलेल्या प्रयत्नांचे श्रेयही तिला जाते. NSD च्या अंतर्गत, तिने ऑस्ट्रेलिया, इंग्लंड, श्रीलंका आणि इस्रायल सारख्या अनेक देशांना भेटी दिल्या, जिथे तिने भारतीय शास्त्रीय रंगभूमीवर परफॉर्मन्स सादर केले आणि कार्यशाळा घेतल्या.^[७]

१९५० च्या दशकात, दिल्लीतील एका कार्यक्रमादरम्यान गाण्याची संधी मिळाल्याने तिची कारकीर्द बदलली आणि तिने गाण्यावर अधिक लक्ष केंद्रित करण्यास सुरुवात केली. प्रसिद्ध कथ्थक गुरू शंभू महाराज यांच्याकडून प्रोत्साहन मिळाल्याने तिने सिद्धेश्वरी देवी या प्रसिद्ध शास्त्रीय गायिका यांच्यासमवेत भारतातील अनेक ठिकाणी कार्यक्रम केले. यापैकी एका कार्यक्रमादरम्यान, प्रसिद्ध हिंदुस्थानी गायिका बेगम अख्तर यांनी गांगुलीची भेट घेतली आणि तिला शिष्य म्हणून घेतले. गायकांमधील बंध १९७४ मध्ये अख्तरच्या मृत्यूपर्यंत टिकला होता.^[८]

गांगुली हा फोर्ड फाऊंडेशन फेलो आहे आणि भारतीय उपखंडातील महिला गायकांवर तिच्या प्रबंधासाठी डॉक्टरेट पदवी आहे. तिने १९९७ मध्ये भारतीय स्वातंत्र्याची पन्नास वर्षे साजरी करण्यासाठी रुह-ए-इश्क या मल्टीमीडिया उत्पादनाची निर्मिती केली, ज्यामध्ये सूफीवादाच्या सात टप्प्यांचा समावेश होता. तिला उर्दू कवितेचा एक प्रकार असलेल्या नझ्मची आवड आहे^[९] आणि तिने जीवनानंद, शक्ती चट्टोपाध्याय, सुभाष मुखर्जी, शंखो घोष, सुनील गंगोपाध्याय आणि जॉय गोस्वामी यांसारख्या बंगाली कवींच्या कवितांना संगीत दिले आहे. ती सौमित्र चटर्जी प्रॉडक्शन, होमपाखीमध्ये सहभागी होती ज्यासाठी तिने थीम साँग तयार केले होते. तिने कल्पना लाजमी यांच्या दरमियां या वैशिष्ट्यपूर्ण चित्रपटात देखील काम केले आहे.

गांगुलीने यूके आणि फ्रान्समध्ये आयोजित फेस्टिव्हल ऑफ इंडिया इव्हेंटमध्ये परफॉर्म केले आहे. बिस्मिल्ला खान आणि बनारस, द सीट ऑफ शहनाई आणि ए मोहब्बत... बेगम अख्तर यांची आठवण करून देणारी कला आणि संगीताशी संबंधित अनेक पुस्तकांच्या त्या लेखिका आहेत. त्या कलाधर्मी, कलेतील तरुण कलागुणांना वाव देणारी एक ना-नफा संस्था आणि गझलची बेगम अख्तर अकादमी, गझल परंपरा जोपासणारी अकादमी च्या संस्थापिका आहेत, ज्याने उत्कृष्टतेचा गौरव करण्यासाठी वार्षिक पुरस्कारांची स्थापना केली आहे. गझल संगीत. बेगम अख्तर, जमाल-ए-बेगम अख्तर, वरील तिचे नाटक अनेक प्रसंगी रंगवले गेले आहे आणि ती प्रसिद्ध गझल गायक अनुप जलोटा यांच्या सहकार्याने बेगम अख्तर यांच्या जीवनावर चित्रपटाची योजना आखत आहे. , चित्रपट निर्माता, केतन मेहता आणि संगीत दिग्दर्शक, ए.आर. रहमान यांचा समावेश आहे.

श्रीमती रीटा गांगुली यांना २००० मध्ये संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार मिळाला. भारत सरकारने २००३ मध्ये तिला पद्मश्री या नागरी पुरस्काराने सन्मानित केले. त्या प्रियदर्शी पुरस्कार, राजीव गांधी शिरोमणी पुरस्कार, क्रिटिक्स सर्कल ऑफ इंडिया पुरस्कार आणि माहिती मंत्रालयाच्या ब्रॉडकास्टर्स असोसिएशनचा जीवनगौरव पुरस्काराच्या देखील प्राप्तकर्त्या आहेत.^[१०]